تازه گرایی چیست و چگونه به سرمایه گذاران بازار بورس ضرر می‌رساند

«تازه گرایی» یا «Recency Bias» عاملی است که موجب می‌شود افراد به شکل مشخصی بیشتر از رویدادهای گذشته، رویدادها و مشاهدات اخیر را به یاد آورند و بر آن‌ها تمرکز کنند. مثلا تصور کنید در حال گذر از خیابانی هستید که ۲۰ عدد ماشین (۱۰ ماشین قرمز و ۱۰ ماشین آبی) در آن پارک شده‌ است. ماشین‌های قرمز در ابتدای خیابان به شکلی فشرده و ماشین‌های آبی در انتهای خیابان بسیار فشرده‌تر پارک کرده‌اند. اگر از شما بپرسند تعداد ماشین‌های آبی بیشتر بود یا قرمز؟ به‌ احتمال ‌زیاد پاسخ شما ماشین آبی‌ رنگ خواهد بود. چون تازه از کنارشان عبور کرده‌اید و بیشتر در ذهن شما مانده‌اند. این مثال را می‌توان به سرمایه‌گذاری هم نسبت داد.

مثلاً در بورس کشور خودمان که سال ۱۳۹۲ را با رشد چشمگیری تا اواسط دی‌ماه پیش برد بسیاری از صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری که قبل از سال ۹۲ عملکرد مناسبی نداشتند در آن سال جزو صندوق‌های برتر شناخته شدند. افراد جدیدی که تصمیم داشتند فعالیت خود را در بورس آغاز کنند به هنگام انتخاب این صندوق‌ها عملکرد کوتاه‌مدت‌شان را مد نظر قرار دادند. این حرکت را می‌توان به سوگیری تازه گرایی نسبت داد. چون مبنای تصمیم‌گیری آنها عملکرد اخیر صندوق‌ها بود نه عملکرد گذشته صندوق و مدیرش.

این سوگیری بیشتر خود را در بازارهای داغ و پررونق نشان می‌دهد. در این حالت، سرمایه‌گذاران گمان می‌کنند که بازار رشد کوتاه اخیر خود را در زمان‌های بلندمدت آتی تکرار خواهد کرد. اما این واقعیت را فراموش می‌کنند که بازار رو به تنزل بالاخره رخ خواهد داد.

۴ رویدادی که به‌واسطه تازه گرایی در بورس رخ می‌دهند

• تازه گرایی موجب می‌شود سرمایه‌گذاران الگوها را مبنا قرار داده و برآوردهای خود را بر اساس نمونه‌هایی از داده‌های تاریخی – که اندازه آن‌ها کوچک است – انجام دهند. سرمایه‌گذارانی که تنها بر اساس این نمونه‌ها خرید می‌کنند، ممکن است بدون آن که بدانند در اوج قیمت یک سهم، آن را بخرند. معمولا این سرمایه‌گذاران در زمان نامناسب به سرمایه‌گذاری در طبقه‌های مختلف دارایی دست‌ می‌زنند و به همین دلیل، متحمل زیان می‌شوند.
• سوگیری تازه گرایی موجب می‌شود سرمایه‌گذاران ارزش بنیادی را نادیده گرفته و تنها بر عملکرد افزایش قیمت اخیر تمرکز کنند. زمانی که سیکل بازده به اوج خود رسیده و آمار و ارقام عملکرد اخیر جذاب به نظر می‌رسد نوعی امید به کسب سود ایجاد می‌شود. با تمرکز صرف بر قیمت سهم و نه بر ارزش ذاتی آن، زمانی که قیمت سهام در بلندمدت به سطح متعادل خود برمی‌گردد اصل سرمایه به مخاطره می‌افتد.
• سوگیری تازه گرایی باعث می‌شود سرمایه‌گذاران واژگانی فریبنده و قانع کننده مانند: «این بار فرق می‌کند» را بر زبان بیاورند. مثلا در سال ۱۳۹۲ حافظه کوتاه‌مدت منفعت‌های اخیر، برخی از سرمایه‌گذاران را آن‌قدر تحت تأثیر قرار داد که حقایق تاریخی در مورد ارزش‌گذاری عقلایی و حباب‌های قیمتی را کاملا نادیده گرفتند.
• سوگیری تازه گرایی موجب می‌شود سرمایه‌گذاران، تخصیص مناسب دارایی را فراموش کنند. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای از ارزش تخصیص مناسب دارایی‌ها آگاه‌اند و هر زمان که لازم باشد پرتفوی یا سبد دارایی‌های خود را دوباره تنظیم می‌کنند. سوگیری تازه گرایی می‌تواند سرمایه‌گذاران را شیفته یک طبقه خاص از دارایی کند. تخصیص مناسب دارایی‌ها کاری ضروری برای رسیدن به موفقیت بلندمدت در سرمایه‌گذاری است.

آیا شما هم درست پیش بینی می‌کنید؟

فرض کنید فهرست زیر را به شما داده‌اند. لطفا آن را یک بار به ترتیب بخوانید.

۱- فاطمه ۲- حسین ۳- مریم ۴- زهرا ۵- زینب ۶- رضا ۷- نرگس ۸- علی ۹- صادق ۱۰- محمد

حالا بدون نگاه کردن به بالا پاسخ دهید تعداد اسم‌های زن بیشتر است یا مرد؟

پاسخ:

اگر فرایند توضیح داده شده در بالا را درست رفته باشید احتمالا به نظر شما، تعداد مردان بیشتر از زنان است. ولی درست این است که در این فهرست، تعداد اسامی مردان و زنان برابر هستند. اسامی مردان در انتهای فهرست متمرکز شده است. بنابراین افرادی که در معرض تازه گرایی هستند احتمالا تعداد مردان را بیشتر از زنان می‌بینند.

مثال دیگری در بازار بورس ایران به انتشار خبر افزایش ۱۷ درصدی نرخ سیمان در اردیبهشت ۱۳۹۴ بازمی‌گردد. با وجود آن که نزدیک به یک‌سال، سهام این گروه به دلیل مشکلات فروش، صادرات، فزونی عرضه‌ها و غیره، تحت شرایط منفی معامله می‌شدند، اما به‌محض انتشار درخواست افزایش نرخ برای این صنعت اتفاقات و نگرانی‌های گذشته فراموش شدند و افزایش نرخ، در مرکز توجه قرار گرفت. در آن زمان، صنعت سیمان با رشد کوتاه‌مدت ۲-۳ روزه (بازدهی ۱۰-۱۲ درصدی) روبه‌رو شد و پس ‌از آن دوباره به افت روزهای گذشته ادامه داد. این مورد را به این دلیل می‌توان به تازه گرایی نسبت داد که سرمایه‌گذاران به خبرهای اخیر نسبت به اطلاعات گذشته بیشتر وزن داده بودند و به آن‌ها توجه می‌کردند.

تازه گرایی در امواج الیوت 

اگر یادتان باشد در دوره نخبگان بورس و در بحث امواج الیوت، ویژگی‌های هر موج و نکات روان‌شناختی‌شان را بررسی کردیم. در آن دوره توضیح دادیم که در هر موج، عامه سهام‌داران (چه بازندگان و چه برندگان) چه فکری می‌کنند. حالا جالب است بدانید همین تازه گرایی، خود عامل کشیده شدن موج ۳ (extended wave 3) است. چون خیلی از سرمایه گذاران به صورت هیجانی وارد می‌شوند. همین تازه گرایی یکی از دلایل طولانی شدن موج ۴ است یا به اصطلاح، تشکیل موج ترکیبی ۴. پس یادمان نرود هر زمان در نمودار، اتفاقی پیوسته رخ داد خیلی‌ها دچار تازه گرایی می‌شوند و ممکن است باعث طولانی شدن زمانی و قیمتی موج فعلی شما باشند.

پادزهر تازه گرایی چیست؟

از آنجایی که این متن برای خریداران بسته جامع یا شرکت کنندگان دوره نخبگان تهیه شده است به این عزیزان توصیه می‌کنیم پادزهر تازه گرایی را فراموش نکنند. هر زمان خواستید کاری در بازار بورس انجام دهید مثلا تصمیم به خرید، فروش و حتی نگهداری سهمی که سیگنال فروش دارد (مواردی که در دوره تکنیکال مطرح شد) گرفتید، حتما از خود سوال کنید: «آیا تصمیم من فقط بنا به اتفاقات اخیر است و من دچار تازه گرایی شدم؟ یا نه، بر پایه اطلاعات قدیم و جدید است و وزن همه را یکسان در نظر گرفتم؟»

نویسندگان:

علی صابریان و علی مرادی، مدرسان دوره نخبگان بورس خانه سرمایه