سرمایه گذاری ریسک پذیر | وضعیت سرمایه گذاری در ایران

زمانی که کسب وکارها و استارتاپ های کوچک تأسیس می شوند، برای شروع و پیشرفت به حامی و سرمایه گذار نیاز خواهند داشت. اینجاست که نیاز به جذب و حضور سرمایه گذار ریسک پذیر احساس می شود. سرمایه گذاری ریسک پذیر یکی از روش های فراهم کردن پول و سرمایۀ مورد نیاز کسب وکارها محسوب می شود که علاوه بر خطر و ریسکی که دارد، مزایایی هم برای سرمایه گذار به دنبال خواهد داشت. در این مقاله، قصد داریم به معرفی سرمایه گذاری ریسک پذیر بپردازیم، مزایا و معایب آن را بررسی کنیم و فرایند جذب سرمایه گذار خطرپذیر را شرح دهیم. همچنین، وضعیت سرمایه گذاری را در ایران بررسی خواهیم کرد؛ پس، با ما همراه باشید.

سرمایه گذاری ریسک پذیر چیست؟

سرمایه گذاری ریسک پذیر یا سرمایه گذاری جسورانه (Venture Investing) نوعی از سرمایه گذاری است که سرمایه گذاران به منظور کسب بازده بالا، آماد ۀ پذیرش ریسک های بالا هستند. این نوع سرمایه گذاری به طور معمول با سرمایه گذاری در دارایی هایی که میزان ریسک و نوسان آن ها بالا است، مرتبط می شود. یکی از مثال های رایج آن، سرمایه گذاری در سهام شرکت های استارتاپی یا شرکت های کوچک و نوآورانه است. در این نوع سرمایه گذاری، بخشی از سهام شرکت به سرمایه گذار تعلق می گیرد.

به دلیل ریسک بالقوه ای که این نوع سرمایه گذاری دارد، به آن سرمایه گذاری خطرپذیر گفته می شود. سرمایه گذاری ریسک پذیر معمولاً به عنوان یک راه برای کسب بازده بالا در مقابل ریسک بالا در نظر گرفته می شود. با این حال، لازم به ذکر است که سرمایه گذاری در دارایی های ریسک پذیر همواره با خطراتی همراه است و احتمال ضرر و افت قیمت دارایی یا شکست کسب وکار وجود دارد.

به عنوان سرمایه گذار ریسک پذیر، شما باید توانایی تحمل افت و خسارت مالی را داشته باشید و آماده باشید در طول مدت زمان سرمایه گذاری، نوسانات قیمت دارایی ها را تحمل کنید. همچنین برای سرمایه گذاری ریسک پذیر، نیاز به دانش و تجربۀ بالا در زمینۀ سرمایه گذاری و تحلیل بازار دارید؛ زیرا این نوع سرمایه گذاری نیازمند تصمیم گیری های خوب و آگاهانه است.

سرمایه گذاری خطر پذیر مناسب چه کسانی است؟

سرمایه گذاری ریسک پذیر بیش تر برای افرادی مناسب است که دارای موارد زیر باشند:

1. آمادگی برای برنامه ریزی بلندمدت: اگر برنامه ریزی بلندمدتی برای سرمایه گذاری دارید و می توانید ریسک و نوسانات بازار را به مدت طولانی تحمل کنید، سرمایه گذاری ریسک پذیر ممکن است برای شما مناسب باشد. این نوع سرمایه گذاری در صورتی که با آگاهی و تجربۀ کافی انجام شود، بازدهی بالایی برای سرمایه گذار به ارمغان خواهد آورد.
2. تحمل ریسک: چنانچه آمادگی لازم برای پذیرش ریسک و احتمال ضرر مالی دارید، این نوع سرمایه گذاری می تواند انتخاب مناسبی برای شما باشد. برخی از افراد اگر بازدهی بالا را به همراه ریسک بالا دریافت کنند، احساس رضایت بیش تری می کنند؛ درحالی که برخی دیگر ترجیح می دهند کم تر سراغ ریسک کردن بروند.
3. دانش و تجربه: این نوع سرمایه گذاری نیازمند دانش و تجربه در زمینۀ سرمایه گذاری است. اگر دارای دانش و تجربۀ کافی در زمینۀ بازار سرمایه و تحلیل های مالی هستید، می توانید بهترین تصمیم ها را در مورد سرمایه گذاری ریسک پذیر بگیرید و ریسک ها را کاهش دهید.
4. دارای هدف بازدهی بالا: اگر اهدافتان از سرمایه گذاری شامل بازدهی بالا و رشد سرمایه است، سرمایه گذاری خطر پذیر می تواند گزینه ای مناسب باشد. با این حال، باید به یاد داشته باشید که بازدهی بالا همراه با ریسک های بالا است و ممکن است سرمایۀ شما در خطر قرار بگیرد.

درصورتی که تمام این ویژگی ها را دارید، باید قبل از شروع این نوع سرمایه گذاری، هدف ها، ریسک ها و توانمندی های شخصی خود را دقیقاً ارزیابی کنید و از مشاورۀ متخصصان مالی استفاده کنید تا بهترین تصمیم ها را برای سرمایه گذاری خود بگیرید.

انواع سرمایه گذاران خطرپذیر

سرمایه گذاران ریسک پذیر را می توان به طور کلی به دو دستۀ سرمایه گذاران ریسک پذیر سازمان و منفرد تقسیم کرد. در ادامه، به معرفی این دو نوع سرمایه گذار خطرپذیر می پردازیم.

سرمایه گذاران خطرپذیر سازمانی

سرمایه گذاران خطرپذیر سازمانی به آن دسته از شرکت ها و مؤسساتی گفته می شود که کارکنان و متخصصان حرفه ای دارند و به دنبال تأمین مالی طرح های جدید با میزان ریسک منطقی و مناسب می گردند. شرکت ها و صندوق های سرمایه گذاری ریسک پذیر، بنیادهای خیریه، صندوق های بازنشستگی و وقفی در ذیل این دسته قرار می گیرند.

سرمایه گذاران ریسک پذیر منفرد

سرمایه گذاران ریسک پذیر منفرد که به آن ها فرشتگان کسب وکار هم گفته می شود، افراد ثروتمندی هستند که به صورت شخصی روی کسب وکارها سرمایه گذاری می کنند. این افراد معمولاً روی یک صنعت خاص تمرکز می کنند و به دنبال کسب وکارهایی با ریسک پایین هستند.

مهم ترین ویژگی های سرمایه گذار ریسک پذیر

اولین و مهم ترین ویژگی سرمایه گذاران خطرپذیر، توانایی ریسک پذیری بالای آن هاست. اگرچه احتمال کسب سود کلان از این سرمایه گذاری وجود دارد، اما به هر حال باید احتمال شکست و ضرر را هم در نظر گرفت. سرمایه گذار ریسک پذیر باید نسبت به سرمایه گذاری خود، نگاه بلندمدتی داشته و انتظار رشد و موفقیت سریع کسب وکار را نداشته باشد. با دیدگاه کوتاه مدت نمی توانید در سرمایه گذاری ریسک پذیر موفق شوید.

همان طور که در بخش قبلی بیان کردیم، سرمایه گذار ریسک پذیر باید از دانش و تجربۀ کافی در زمینۀ بازارهای مالی و سرمایه گذاری برخوردار باشد. این ویژگی علاوه بر اینکه باعث تصمیم گیری صحیح و آگاهانه می شود، شما را قادر می سازد که با در اختیار داشتن سهام شرکت، تا حدی در مدیریت آن نفوذ کنید که از این طریق، از سرمایۀ خود محافظت کنید.

به عنوان سرمایه گذار ریسک پذیر، لازم است در کنار مدیران کسب وکار قرار بگیرید و آن ها را در مسیر اداره کردن شرکت همراهی کنید. در این شرایط، علاوه بر محافظت از سرمایۀ اولیه و به دست آوردن سود بیش تر، در موفقیت کسب وکار نیز سهیم خواهید بود. پیش از اقدام به سرمایه گذاری، حتماً ارزیابی کامل و دقیقی از کسب وکار، نوع فعالیت و خدمات، وضعیت بازار و احتمال موفقیت آن داشته باشید.

فرایند جذب و انجام سرمایه گذاری خطرپذیر

اولین قدم برای هر کسب وکاری که به دنبال سرمایه گذاری خطرپذیر است، ارسال طرح تجاری به یک شرکت سرمایه گذاری ریسک پذیر است. درصورتی که شرکت مد نظر به سرمایه گذاری در کسب وکار شما علاقه مند باشد، باید بررسی های لازم را انجام دهد که شامل بررسی کامل مدل کسب وکار، محصولات و خدمات، شیوۀ مدیریت، پیشینه و سوابق و… می شود.

از آنجایی که سرمایه گذاران ریسک پذیر تمایل دارند پول بیش تری را در شرکت های کم تر سرمایه گذاری کنند، بررسی پیشینه و سوابق صاحبان کسب وکار از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ حتی بعضی از شرکت های سرمایه گذاری تمایل دارند که روی یک صنعت خاص تمرکز کنند.

پس از انجام بررسی های لازم، سرمایه گذار خطرپذیر تعهد سرمایه گذاری را در ازای دریافت حقوق صاحبان سهام شرکت می دهد. سپس شرکت سرمایه گذاری نقش فعالی در مدیریت کسب وکار یا استارتاپ ایفا می کند و علاوه بر ارائۀ مشاوره های لازم، بر میزان رشد و پیشرفت آن نظارت می کند.

سرمایه گذاری ریسک پذیر چگونه کار می کند؟

شرکت های سرمایه گذاری ریسک پذیر برای انجام این کار به منابع مالی و تیمی از سرمایه گذاران باتجربه نیاز دارند. شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر از طریق جمع آوری سرمایه برای سرمایه گذاری در شرکت ها پول دریافت می کنند. این پول از طریق سرمایه گذاران خصوصی ثروتمند، مؤسسات مالی و بانک ها و صندوق های سرمایه گذاری خصوصی تأمین می شود.

تیمی از سرمایه گذاران باتجربه تصمیم می گیرند که چگونه پول را از صندوق یک شرکت سرمایه گذاری ریسک پذیر سرمایه گذاری کنند. هر شرکت سرمایه گذاری دستورالعمل های خاص خود را برای انجام این کار دارد. از آنجایی که هدف اصلی یک شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر کسب بازدهی خوب از سرمایۀ خود است، به نفع آن هاست که تمام منابعی را که برای موفقیت نیاز دارند، در اختیار شرکت های سرمایه پذیر قرار دهند.

شرکت های سرمایه گذاری ریسک پذیر معمولاً سرمایۀ خود را پس از رسیدن کسب وکار به یک رشد و پیشرفت نسبی یا زمانی که توسط یک شرکت دیگر خریداری می شوند، خارج می کنند. انجام این کار، خروج نام دارد. این نوع شرکت ها می توانند در مراحل مختلف چرخۀ حیات یک کسب وکار، روی آن سرمایه گذاری کنند. انتخاب این مرحله برای برخی شرکت ها مطرح نیست، درحالی که برخی دیگر صرفاً روی یک مرحلۀ خاص تمرکز می کنند.

مزایا و معایب سرمایه گذاری ریسک پذیر

سرمایه گذاری ریسک پذیر برای کسب وکارهای جدیدی که به بازارهای سهام و جریان نقدی کافی برای پرداخت بدهی دسترسی ندارند، بودجه تأمین می کند. این نوع سرمایه گذاری می تواند برای هر دو طرف سودمند باشد؛ زیرا کسب وکارها سرمایۀ مورد نیاز را برای تقویت کار خود کسب می کنند و سرمایه گذاران نیز در شرکت های آینده دار سهام به دست می آورند.

مزایای مهم دیگری هم برای سرمایه گذاری خطرپذیر وجود دارد. سرمایه گذاران ریسک پذیر اغلب خدمات راهنمایی و مشاوره را برای کمک به شرکت های جدید ارائه می دهند و خدمات شبکه ای را برای کمک به یافتن استعدادها و مشاوران ارائه می دهند. یک سرمایه گذار ریسک پذیر قوی، می تواند برای سرمایه گذاری های بیش تر در آینده نیز استفاده شود.

از سوی دیگر، این نوع سرمایه گذاری می تواند معایبی هم داشته باشد. کسب وکاری که پشتیبانی سرمایه گذار ریسک پذیر را می پذیرد، کنترل کامل خود بر تعیین مسیر آینده را تا حدی از دست می دهد. معمولاً سرمایه گذاران خطرپذیر سهم بزرگی را از درآمد کسب وکار مطالبه می کنند و حتی ممکن است بخواهند در مدیریت شرکت هم نقش داشته باشند. بسیاری از سرمایه گذاران خطرپذیر به دنبال سود سریع و با بازده بالا هستند؛ به همین دلیل هم ممکن است پس از مدتی، کسب وکار را برای خروج از قرارداد تحت فشار قرار دهند.

به طور کلی، می توان مزایا و معایب سرمایه گذاری ریسک پذیر را این گونه خلاصه کرد:

مزایا

1. با فراهم کردن سرمایه، به کسب وکارهای نوپا در مراحل اولیۀ شروع به فعالیت کمک می کند.
2. کسب وکارها برای تأمین بودجۀ خود دیگر نیازی به جریان نقدی یا دارایی ندارند.
3. خدمات مشاوره و شبکه سازی با پشتوانۀ سرمایه گذار خطرپذیر، به شرکت های جدید برای رشد و پیدا کردن استعدادها کمک می کند.

معایب

1. معمولاً سرمایه گذاران ریسک پذیر، تقاضای سهم زیادی را از درآمد صاحبان کسب وکار دارند.
2. احتمال دارد شرکت ها کنترل کامل ادارۀ کسب وکار را از دست بدهند؛ زیرا سرمایه گذاران انتظار بازده فوری دارند.
3. سرمایه گذاران خطرپذیر ممکن است شرکت ها را به جای رشد بلندمدت، برای خروج از سرمایه گذاری تحت فشار قرار دهند.

وضعیت سرمایه گذاری ریسک پذیر در ایران

گزارش انجمن سرمایه گذاری ریسک پذیر ایران در سال 1400 نشان می دهد که این سرمایه گذاران خدمات مالی شامل بیش از 2200میلیارد تومان سرمایه گذاری خطرپذیر، 1380میلیارد تومان تسهیلات و بیش از 3600میلیارد تومان ضمانت نامه به اکوسیستم نوآوری و فناوری کشور ارائه کرده اند. این گزارش نشان می دهد که ارزش سرمایه گذاری های خطرپذیر در اکوسیستم استارتاپی ایران، رشد بیش از سه برابری را در مقایسه با سال 1399 تجربه کرده است.

البته یکی از دلایل این افزایش را می توان بالا رفتن هزینۀ کسب وکارها، تورم و افزایش حدود کارکنان دانست. دلیل دیگر هم تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری ریسک پذیر در استارتاپ های بالغ و در حال رشد است که ریسک سرمایه گذاری کم تری برای آنان دارد. عمر سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران حدود 10 سال است و حوزه ای جوان در کشور محسوب می شود.

در سال 1400، حدود 1570میلیارد تومان سرمایه گذاری خطرپذیر مستقیم انجام شده است که 485میلیارد تومان در قالب سرمایه گذاری خطرپذیر مشترک با مشارکت چند سرمایه گذار صورت گرفته است. فرهنگ سرمایه گذاری ریسک پذیر مشترک در طی چند سال گذشته تا حدی بین فعالان این حوزه رواج پیدا کرده است. با انجام این کار، سرمایه گذاران ریسک پذیر می توانند ریسک سرمایه گذاری خود را کاهش دهند و کسب وکارها هم می توانند جذب سرمایه را با مبالغ بالاتری داشته باشند.

در سال 1400، شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر خصوصی 85 درصد از مبلغ سرمایه گذاری های مستقیم را به عهده داشته اند. صندوق های پژوهش و فناوری تمایل بیش تری به سرمایه گذاری ریسک پذیر غیرمستقیم داشته اند و 54 درصد از مبلغ سرمایه گذاری غیرمستقیم را بر عهده گرفته اند. به طور میانگین، فرایند بررسی کسب وکار توسط سرمایه گذاران از زمان اولین درخواست تا اولین پرداخت، 77 روز طول کشیده است.

سخن پایانی

سرمایه گذاری ریسک پذیر یا خطرپذیر به تأمین سرمایۀ لازم برای کسب وکارهای نوپا و جدید گفته می شود که دارای ظرفیت رشد و پیشرفت هستند. این روش سرمایه گذاری دارای ریسک زیادی است و باید با دانش و تجربۀ کافی در زمینۀ سرمایه گذاری و بازارهای مالی انجام شود. با به کارگیری این شیوه، شرکت های سرمایه گذار می توانند علاوه بر دریافت سهام شرکت، در مدیریت و تصمیم گیری های آن نیز مشارکت داشته باشند.

سؤالات متداول