فعالان بازار سرمایه، با اصطلاح «بلوک» کمابیش آشنا هستند. ولی احتمالا برخی از سهامداران با فرآیند دقیق معامله بلوکی آشنایی نداشته و هدف از این نوع معامله را نمی دانند. تا به حال به این فکر کرده اید که چرا معامله بلوکی انجام می شود؟ حجم معاملات در بلوک چقدر است؟ فرق بلوک با کد به کد چیست؟ آیا اثر مستقیم یا غیرمستقیم این اقدام را بر سهم مشاهده کرده اید؟ آیا معاملات بلوکی باعث رشد قیمت سهم می شوند؟ در این مقاله قصد داریم به تعریف معاملات بلوکی و پاسخ این سوالات بپردازیم.
آیا با انواع معامله، آشنا هستید؟
معاملات در بازار اوراق بهادار به خرد، بلوک و عمده تقسیم می شوند. در معاملات بلوک و عمده، حجم بیشتر و قابل توجهی از سهام شرکت، معامله می شود. قیمت سهام این نوع معاملات معمولا از معاملات خرد بالاتر است و سازوکار انجام معامله و تسویه نیز تفاوت هایی با معاملات خرد دارد. معامله عمده بر اساس زمان تسویه بها به دو نوع «عادی» و «شرایطی» تقسیم می شوند. فرایندی که طی آن، سهام موضوع فروش به خریداران بالقوه عرضه شده و در نتیجه، آن سهام در سیستم معاملاتی خریداری می شود. میان معاملات عمده عادی و عمده، شرایط مشترکی وجود دارد. اما شیوه تحقق معاملات عمده شرایطی، روال متفاوتی را طی می کند. در معاملات عمده عادی، مبادله طرفین، ظرف ۳ روز انجام می شود. اما در معاملات عمده شرایطی، در حالی که انتقال سهام در زمان قطعیت معامله صورت می گیرد، پرداخت بخشی از بها، خارج از سازوکار بورس یا فرابورس و به صورت مدت دار انجام می پذیرد.
منظور از معاملات بلوکی چیست؟
سفارش خرید یا فروش بخش بزرگی از سهام یک شرکت را «معامله بلوکی» می گویند. این معامله با یک قیمت توافقی معین، میان خریدار و فروشنده، انجام می شود. قواعد مربوط به محدودیت حجمی و محدودیت قیمتی در معامله بلوکی، رعایت نمی شود. به طور معمول، سرمایه گذاران حقوقی وارد این معاملات می شوند. با توجه به نقد شوندگی سهام، معاملات بلوکی قیمت آن را تحت تاثیر قرار می دهد. برای جلوگیری از این تاثیرات شدید، خریدار و فروشنده در خارج از سیستم معاملاتی روی قیمت معامله، توافق می کنند. معاملات بلوکی با عنوان «سفارش های بلوکی» هم شناخته می شوند. در ایران، بازار جداگانه ای برای انجام این معاملات ایجاد شده که به آن «بازار بلوک» گفته می شود.
در بیشتر موارد، سرمایه گذاران می توانند سهام و حق تقدم قابل معامله بورسی را در شرایطی که حجم آن حداقل ۵۰ برابر محدودیت حجم هر سفارش در بازار عادی – یا ارزش معامله آن معادل ۲۰ میلیارد ریال – باشد را در بازار معاملات بلوک معامله کنند، البته به شرطی که این پیشنهاد مشمول نصاب های معامله عمده نباشد. حداقل و حداکثر تعداد سهام قابل معامله در معاملات بلوک برای شرکت های فرابورسی نیز به شرح زیر است:
«شرکت هایی که تعداد سهام پایه آن ها بـیش از سه میلیـارد سهم باشد، بزرگ تر یا مساوی نیم و کمتر از یک درصد تعداد سهام پایه و برای شرکت هایی کـه تعداد سهام پایه آن ها کمتر یا مساوی سه میلیارد سهم باشد، بزرگ تر یا مساوی یک و کمتر از پـنج درصـد تعداد سهام پایه و این مقدار باید کوچک تر از سازوکار معاملات عمده باشد.» ساعت آغاز، خاتمه و طول هر جلسه معاملاتی مانند بازار عادی است. دامنه نوسان مجاز قیمت نیز مانند بازار معاملات خرد است. قیمت مرجع روزانه برای بازار معاملات بلوک، معادل قیمت مرجع همان روز بازار عادی است. سایر شرایط معاملات بلوک، مشابه معامله در نماد اصلی است. وقتی نماد معاملاتی سهم در بازار عادی متوقف باشد، نماد معاملاتی سهم در بازار بلوک نیز متوقف خواهد بود. معاملات در بازار بلوک در نمادی مجزا از معاملات بازار عادی صورت می گیرد و در محاسبه قیمت پایانی و شاخص های فرابورس لحاظ نمی شود. در بازار بلوک، فقط سفارش محدود قابل اجرا بوده و استفاده از کد معاملاتی گروهی در این بازار مجاز نیست.
معاملات بلوکی چگونه انجام می شوند؟
ابتدا پیشنهاد خرید یا فروش توسط کارگزار مربوطه در سامانه معاملات بلوک با قیمت معین ثبت می شود. کارگزار پذیرنده پیشنهاد، قیمت پیشنهادی را در سامانه را می پذیرد. درصورتی که پیشنهاد فروش «با امکان تسویه خارج از پایاپای» باشد، کارگزار پذیرنده پیشنهاد فروش، می تواند پیشنهاد ارائه شده را با یکـی از شروط «صرفاً خارج از پایاپای» یا «نقدی و خارج از پایاپای» بپذیرد. درصورتی که روش تسویه پیشنهاد فروش ارائـه شـده «صـرفاً نقـدی» باشد، سفارش های تطبیق یافته جهت تائیـد بـه بـورس / فرابـورس ارسـال می شود. در صورتی که روش تسـویه پیشـنهاد فـروش ارائـه شـده، «بـا امکـان تسویه خارج از پایاپای» باشـد، درخواسـت کـارگزار پذیرنده پیشـنهاد، برای کارگزار پیشنهاد دهنده فـروش ارسـال می شود. در ایـن صـورت حالت های زیر ممکن است اتفاق بیفتد:
در صــورت تائیــد تســویه خــارج از پایاپــای توســط کــارگزار پیشنهاد دهنده فروش، سفارش تطبیق یافته با عنـوان تسـویه خـارج از پایاپای به بورس/ فرابورس ارسال می شود.
در صورت عدم تائید تسویه خارج از پایاپـای توسـط کـارگزار پیشنهاد دهنده فروش، به شرط این که کـارگزار پذیرنـده پیشـنهاد، شرط «نقدی و خارج از پایاپای» را پذیرفتـه باشـد، معاملـه بـا عنـوان تسویه نقدی جهت تائید به بورس/ فرابورس ارسال می شود.
در صورت عدم تائید تسویه خارج از پایاپـای توسـط کـارگزار پیشنهاد دهنده فروش، به شرط این که کـارگزار پذیرنـده پیشـنهاد، شرط «صرفاً خارج از پایاپای» را پذیرفته باشد، درخواست کـارگزار پذیرنـده پیشـنهاد رد می شود و پیشـنهاد فـروش، مجـدداً در سـامانه معاملات بلوک ثبت می شود.
در صورت عدم مغایرت سفارش های تطبیق یافته با قـوانین و مقـررات، بورس/ فرابورس معامله را تائیـد می نماید و سـفارش هـای تطبیـق یافتـه جهت انجام معامله و ثبت نهـایی بـه سـامانه معـاملات ارسـال و در نمـاد معاملاتی مربوط به بازار بلوک ثبت می شود.
چگونه معاملات بلوکی را مشاهده کنیم؟
برای مشاهده معاملات بلوکی باید به سایت مدیریت فناوری بورس مراجعه کنید. در دیده بان این سایت، نمادهایی که کنارشان عدد «۲» زده شده، یعنی معامله بلوکی روی آن ها صورت گرفته است؛ مثلا ونیکی ۲٫
آیا ارزش معاملات بلوکی در ارزش معاملات کل بازار اثر دارد؟
ارزش کل معاملات شامل ارزش معاملات خرد، بلوک و عمده است. برای به دست آوردن ارزش معاملات خرد بازار، لازم است از ارزش کل معاملات، ارزش معاملات بلوک و عمده را کسر کنیم تا ارزش خالص خرد حاصل شود.
آیا معامله بلوکی باعث رشد قیمت سهم می شود؟
وقتی روی یک نماد، معامله بلوکی انجام می شود، سهامداران انتظار رشد قیمتی را خواهند داشت. دلیل آن این است که در بیشتر موارد، قیمت بلوک معامله شده بالاتر از قیمت خود سهم روی تابلو است. همین موضوع می تواند بر تقاضای سهم اثر بگذارد و باعث رشد قیمتی آن شود. به عنوان مثال اگر ملی مس ایران، عرضه کننده بلوک باشد و قیمت مدنظر برای فروش از قیمت تابلو بالاتر باشد، سهم فملی، مورد توجه قرار گرفته و رشد قیمتی را تجربه خواهد کرد. معمولا با انتشار آگهی عرضه بلوک با قیمتی بالاتر از تابلو، معاملات سهم با موجی از تقاضا همراه خواهند شد، حتی اگر معامله بلوکی صورت نگیرد. تاثیر یک معامله بلوکی بر قیمت تابلوی یک سهم در دو حالت می تواند معقول باشد:
حالت اول: با انجام معاملات بلوکی، تغییر مدیریتی در آن شرکت اتفاق بیفتد. به عبارتی یا اندازه بلوک بالاتر از ۵۰ درصد باشد یا خریدار بتواند با مالکیت آن سهم، صاحب کرسی مدیریتی شود. بر این اساس و با توجه به سیاست های سهامدار جدید که در روند فعالیت آتی شرکت تاثیر گذار است، قیمت سهم در بازار افزایش می یابد.
حالت دوم: خریداری به دنبال بلوک است که برای در اختیار گرفتن یک عضو هیئت مدیره با کسری سهم مواجه است و به هر قیمتی می خواهد سهم را از بازار جمع آوری نماید. این اقدام سهامدار باعث رشد قیمتی سهم خواهد شد.
فرق معامله بلوکی با کد به کد چیست؟
رویه کار در کد به کد به این صورت است که یک کد معاملاتی برای یک سهم سفارش، خرید و فروش را همزمان قرار می دهد. به عنوان مثال، ممکن است یک کد حقوقی، چندین کد حقیقی برای خود داشته باشد و زمانی که سهم، شرایط مناسبی برای رشد داشته باشد با کد حقوقی سفارش فروش و با کد حقیقی سفارش خرید ثبت می کند و باعث رشد قیمتی سهم می شود. به این ترتیب، سود خوبی نصیب کد حقیقی خریدار می شود. البته همین حالت در جهت منفی و در هنگام کاهش قیمت سهم نیز وجود دارد. در واقع کد به کد، معامله ای صوری جهت اثرگذاری بر قیمت سهم است. در حالی که در معامله بلوکی، کدهای خریدار و فروشنده متفاوت هستند و هدف فقط اثرگذاری بر قیمت نیست. گاهی شرکت، بلوک برخی شرکت های زیرمجموعه خود را به دلیل زیان ده بودن واگذار می کند تا از این طریق بر اصلاح مالی خود اثر مثبت بگذارد.
بلوک شرکت در چه صورتی ارزنده است؟
یک بلوک در شرایطی می تواند ارزنده باشد که بتواند کرسی هیئت مدیره را به خریدار بدهد. اما در حالتی که بلوک، کمتر از حدی باشد که یک کرسی را بدهد قیمت آن می تواند معادل قیمت سهام عادی باشد. از سوی دیگر و در بعضی موارد، برخی سهام برای افرادی که درصدی از سهام شرکت را دارند ولی در مجمع انتخاب هیئت مدیره نیاز به رای بیشتری دارند، ارزش قابل ملاحظه ای پیدا می کنند. در این حالت به آن بلوک کوچک، «سهام طلایی» گفته می شود. بد نیست بدانید که بلوک های مدیریتی سهام معمولا ارزش ریالی بالایی دارند. برای اینکه خریداران به خرید تشویق شوند، روش های پرداخت متعددی مثل نقد و اقساط پیش بینی می شود. وقتی بلوک به صورت اقساط فروخته شود، با توجه به ارزش زمانی پول، قیمت را بالاتر می برد. در هر صورت، ارزش یک بلوک سهام با توجه به دارایی ها و وضعیت شرکت می تواند برای خریدار جذاب باشد.
