بورس در هر کشوری نماد یک بازار رقابتی کامل است. زیرا تعداد خریداران و فروشندگان در آن بسیار زیاد است، اطلاعات به طور کامل در دسترس همگان قرار دارد و مهم تر از همه، قیمت توسط افراد فعال بازار بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین شده و نتیجه دیکته قیمت ها از جایی خارج از بازار نیست. یکی از مهم ترین وظایف نهادهای ناظر بازار سرمایه، کنترل نوسان ها و موج های پر تلاطم بازار است. این کنترل با استفاده از ابزارها و قوانین مختلف انجام می شود. یکی از مهم ترین ابزارهای مورد استفاده در بورس اوراق بهادار تهران، «دامنه نوسان» است.
دامنه نوسان بورس چیست؟
اکنون در بسیاری از بورس های جهان به دلیل کاهش نوسان های بازار از دامنه مجاز نوسان استفاده می کنند. دامنه مجاز نوسان به حدود سقف و کف قیمتی گفته می شود که هر سهم در هر روز معاملاتی می تواند داشته باشد. در حال حاضر محدودیت نوسان قیمت شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سهام مثبت 7 درصد تا منفی 7 درصد است و برای حق تقدم سهام از مثبت ۱۰ درصد تا منفی ۱۰ درصد در نظر گرفته می شود. مثلا برای سهمی که دیروز قیمت آن ۲۰۰۰ ریال بود، طی معاملات روز بعد، قیمت می تواند تا ۲۱4۰ ریال افزایش و تا ۱86۰ ریال کاهش داشته باشد. اما بر اساس مقررات بازار سرمایه روزهای خاصی وجود دارد که سهم از این محدودیت تبعیت نمی کند؛ (البته نظر ناظر بازار ارجحیت دارد!)
- بازگشایی سهام پس از مجمع عمومی عادی سالانه برای تقسیم سود
- بازگشایی سهام پس از مجمع فوق العاده برای کاهش یا افزایش سرمایه
- بازگشایی پس از اعلام افزایش یا کاهش سود هر سهم یا EPS به شرط آنکه از ۲۰ درصد بیشتر باشد.
به عبارت دیگر، در این ۳ روز، سهم بدون نوسان قیمت، داد و ستد می شود. ماجرا در مورد بازار فرابورس کمی متفاوت است. سهام بازار پایه زیر ۳ تابلو پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز تقسیم بندی می شود. در بازار زرد دامنه نوسان معاملات مثبت و منفی ۳ درصد است. در تابلوی نارنجی دامنه نوسان انجام معاملات مثبت و منفی ۲ درصد و در تابلوی قرمز، مثبت و منفی ۱ درصد است. در صورت وجود صف های خرید یا فروش در هر یک از سهام بازار پایه به مدت ۳ روز متوالی، در جلسه معاملاتی بعد نوسان هر یک از تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز به ترتیب ۵، ۴ و ۲ درصد خواهد بود. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که شرکت هایی که نماد آن ها مدتی متوقف شده است پس از بازگشایی نماد، مشمول دامنه نوسان نمی شوند. زیرا اطلاعات با اهمیتی که نماد شرکت به خاطر آن متوقف شده، ممکن است تأثیری بیش از دامنه نوسان تعیین شده بر قیمت سهام داشته باشد. در این صورت، طبیعی است که بر اساس حراج، باید اجازه داده شود تا اطلاعات، تأثیر واقعی خود را بر میزان عرضه و تقاضا و در نتیجه قیمت سهم بگذارد؛ هرچند این تأثیر بیشتر از دامنه مجاز نوسان روزانه باشد.
حجم مبنا چیست؟
حجم مبنا، حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول روز معامله شود تا قیمت پایانی آن سهم بتواند بر اساس سقف دامنه نوسان، افزایش یا کاهش یابد. بنابراین در صورتی که تعداد سهام معامله شده یک شرکت در طول روز، کمتر از حجم مبنا باشد به همان نسبت درصد نوسان قیمت آن سهم نیز کاهش خواهد یافت. هدف از تعیین حجم مبنا این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند نوسانات قیمت سهام، در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخص و قابل توجهی از سهام صورت گرفته است. چون در غیر این صورت، معامله حتی چند عدد سهم یک شرکت، می تواند قیمت سهام این شرکت را تحت تأثیر قرار دهد و باعث ایجاد حباب قیمت های غیر واقعی و کاذب در بورس شود.
نگاهی بر فواید و مضرات دامنه نوسان
باید توجه داشت که چالش های بسیار زیادی در حوزه سیاست گذاری دامنه نوسان وجود دارند. چون برخی پژوهشگران بر اجرای حد نوسان سهام تأکید دارند، در حالی که برخی به آثار منفی آن اشاره می کنند. با این وجود، در اغلب کشورها در طول زمان و با رشد بازارهای مالی دامنه نوسان قیمت سهام افزایش یافته است. به طور کلی، اعمال دامنه مجاز نوسان روزانه، فواید و مضراتی دارد. از فواید آن می توان به کاهش تلاطم بازار، محافظت از سرمایه گذاران، جلوگیری از بروز بحران های مالی، حفظ بازار و کاهش دست کاری قیمت اشاره کرد. همچنین تأخیر در کشف قیمت، عکس العمل بیش از اندازه، دخالت در معاملات، کاهش نوسان ها و اثر ربایشی از مضرات اعمال دامنه نوسان مجاز نرمال به شمار می روند.
