پول

کشورهای اروپایی و همچنین ایالات متحده آمریکا در چند قرن اخیر قدرت اقتصادی و سیاسی در جهان بوده اند، اما اگر مطالعه ای کلی بر تاریخ پیدایش و فروپاشی قدرت ها در دوره های مختلف داشته باشید، نتیجه می گیرید هیچ کشوری تا ابد ابرقدرت جهان نخواهد بود. در شرایط کنونی کشورهای درحال توسعه که ظرفیت بالایی دارند، می توانند با تلاش و بالا بردن رشد اقتصادی خود در آینده به قطب های اقتصادی در جهان تبدیل شوند.

کشورهایی مانند چین، برزیل و روسیه از جمله کشورهایی هستند که با افزایش رشد اقتصادی خود توانسته اند در رتبه های بالا و در کنار کشورهای قدرتمند از لحاظ اقتصادی قرار بگیرند. اکنون کشورهای توسعه یافته که میزان رشد اقتصادی آن ها دورقمی است با یکدیگر پیمان بسته اند تا بتوانند بستر رشد خود و دیگر کشورها را فراهم کنند.

این پیمان که در میان کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بسته شده است با نام بریکس شناخته می شود. ما در این مقاله این پیمان را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.

بریکس چیست؟

بریکس اتحادیه ای فراقاره ای است که کشورهایی که اقتصادی با شتاب پیشرفت بالایی دارند در آن عضو هستند. کشورهای موجود در این اتحادیه همکاری هایی در امور مختلف دارند که از جمله آن ها می توان به فعالیت های تجاری، توسعه صنعتی، سرمایه گذاری، امنیت غذایی، تحقیق و توسعه و همچنین تبادلات فرهنگی و گردشگری اشاره کرد.

این اتحادیه از منظر اقتصادی دیدگاهی متفاوت از کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا دارد. در این ائتلاف باور بر این است که بهترین راه برای کسب منفعت روی آوردن به چندجانبه گرایی است. با این رویکرد شرایط برای اکثریت بهتر خواهد شد. گفتنی است نام بریکس (BRICS) از ابتدای نام کشورهای عضو این اتحادیه مشتق شده است. در ادامه لیست کشورهای عضو این اتحادیه را مشاهده خواهید کرد.

• B (Brazil) – برزیل
• R (Russia) – روسیه
• I (India) – هند
• C (China) – چین
• S (South Africa) – آفریقای جنوبی

کشورهای عضو BRICS با داشتن بیش از 3 میلیارد جمعیت (معادل حدودا 40 درصد جمعیت جهان) 30 درصد تولید ناخالص داخلی و سهم داشتن در 17 درصد مبادلات جهانی رقابت تنگاتنگی با 7 کشور صنعتی دنیا دارند. کشورهای اروپا و همچنین ایالات متحده آمریکا در این اتحادیه حضور ندارند.

از سوی دیگر این اتحادیه تمایل خود را برای پذیرفتن اعضای جدید که کشورهای در حال توسعه هستند نیز نشان داده است. ایران و آرژانتین از جمله کشورهایی هستند که تمایل خود به عضویت در این اتحادیه را نشان داده اند. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که BRICS نه تنها در امور مالی و تجاری بلکه در امور سیاسی و برقراری صلح در جهان نیز تلاش هایی کرده است و برنامه هایی دارد.

بانک توسعه و ذخیره ارزی یکی از دستاوردهای اتحادیه برای کمک به کشورهای فقیر و تلاش برای رفع مشکلات سیاسی و اقتصادی ایجادشده براساس بحران های جهانی است.

تاریخچه و شکل گیری بریکس

وزیران کشورهای چین، هند، روسیه و برزیل در میانه شصت و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد صحبت از راه اندازی این اتحادیه کردند و پس از آن با هدف تقویت و پیشبرد ایجاد این ائتلاف، 4 نشست دیگر در نقاط مختلف جهان برگزار کردند.

در سال 2009 اولین نشست در کشور روسیه و با حضور نمایندگانی از کشورهای برزیل، روسیه، چین و هند برگزار شد. بحث اصلی در این نشست اصلاح و بهبود سیستم های مالی، تجاری و به طورکلی توجه به مسائل اقتصادی بود. بنا بر باور این گروه نظام مالی جهان نیاز به تغییر داشت تا بتواند نظام مالی پایدار و مستحکمی باشد.

در این جلسه حتی از افت ارزش دلار نیز صحبت شد و نگرانی هایی که در پی این مشکل ممکن است جهان را در بر بگیرد بررسی شد. در نشست های بعد نیز صحبت های گفته شده گسترش یافت و مقدماتی برای عملی کردن آنچه به بحث گذاشته شده بود طرح شد.

در این نشست ها سعی شد با مشارکت کشورهای عضو ائتلاف، بتوان اهداف مطرح شده را به صورت کاربردی اجرا کرد؛ به صورتی که بتوان نتیجه آن را مشاهده کرد. نشست چهارم در تاریخ 21 ماه مارس سال 2011 و در دهلی نو در کشور هند برگزار شد.

ارائه پیشنهاد ایجاد بانک توسعه جنوب-جنوب، کم کردن وابستگی به کشورهای غربی (اروپا و ایالات متحده) و دلار، بالا بردن میزان تجارت در میان کشورهای عضو اتحادیه از جمله مهم ترین مسائل مطرح شده در نشست چهارم این اتحادیه بودند.

اهمیت بریکس

از زمانی که تولیدات در یک کشور بیش از نیاز جمعیت آن کشور شد، تجارت و مبادلات نقش مهم تری در سیاست ها و رابطه میان کشورها بازی کرده است. کشورهای توسعه یافته کالاها و خدمات متنوعی را در اختیار شهروندان خود قرار داده اند و این نیاز رفع شده و اشباع حتی در دیگر بخش های کشورهای توسعه یافته نیز به چشم می خورد.

در چنین شرایطی کشورهای توسعه یافته کالا و خدماتی را خواهند داشت که بازار مصرف ندارد و به همین دلیل به دنبال بازار مصرف کشورهای در حال توسعه خواهند بود. از سوی دیگر این کشورها به دلیل نبود پایه های اساسی برای تولید و همچنین سرمایه گذاری با مشکلاتی مواجه هستند، اما در میان کشورهای درحال توسعه برخی کشورها وجود دارند که میزان رشد اقتصادی آن ها با سرعت بالایی در حال افزایش است.

این کشورها با استفاده از تمام پتانسیل های سیاسی، اقتصادی و… توانسته اند از دیگر کشورهای در حال توسعه فاصله بگیرند و با عنوان کشورهای نوظهور شناخته شوند؛ برای مثال چین با به کار گرفتن تمام توان خود توانست از ژاپن و آلمان عبور کرده و پس از ایالات متحده آمریکا در رتبه دومین اقتصاد بزرگ در دنیا قرار گیرد و البته بسیاری معتقدند آینده دیدن چین در رتبه اول اقتصادی نیز دور از انتظار نیست.

اما این تنها چین نیست که رشد اقتصادی بالایی دارد، کشورهای برزیل، چین، هند و روسیه نیز با تلاش هایی که می کنند در حال صعود به رتبه های بالاتر و نزدیک تر شدن به کشورهای توسعه یافته هستند. همان طور که پیش از این نیز به آن اشاره کردیم جمعیت کشورهای عضو بریکس بیش از 40 درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است که این موضوع بازار تولید و مصرف این کشورها را نشان می دهد.

از طرف دیگر تمام کشورهای عضو BRICS منابع و پتانسیل های مختلف طبیعی دارند که می تواند سبب رشد کشور مربوط و همچنین اتحادیه شود؛ برای مثال روسیه منبع غنی از ذخایر نفت، گازو… را دارد، آفریقای جنوبی سرشار از طلاست و هر کدام از دیگر کشورهای عضو این ائتلاف منابع مخصوص خود را دارد که می تواند به تقویت اتحادیه کمک کند.

وسعت کشورهای عضو BRICS نیز یکی دیگر از نقاط قوت آن به حساب می آید و البته رشد بالای اقتصادی نیز از دیگر نقاط قوت این اتحادیه است، اما بد نیست بدانید این اتحادیه تنها بر مسائل اقتصادی متمرکز نیست؛ برای مثال این کشورها با انتشار مشترک اعلامیه هایی برای افزایش امنیت و صلح در فضا و نقاط مختلف جهان سعی در برقراری امنیت در جهان و همچنین فضا را دارند.

چرا عضویت ایران در بریکس مهم است؟

جمعیت بالای کشورهای عضو پیمان (بیش از 40 درصد جمعیت جهان)، منابع طبیعی و غیرطبیعی، میزان بالای تولید ناخالص داخلی و میزان مبادلات در کشورهای عضو اتحادیه بریکس در کنار نرخ رشد اقتصادی دورقمی، کشورهای عضو این اتحادیه را به یکی از قدرت ها و قطب های اقتصادی و سیاسی در جهان تبدیل خواهد کرد.

ریاست دوره ای اتحادیه در سال 2022 به کشور چین محول شود. در این زمان شاهد مطرح کردن نام جدیدی با نام بریکس پلاس (BRICS PLUS) بودیم؛ مجموعه ای از کشورهایی که این اتحادیه معتقد است با توجه به ظرفیت این کشورها، امکان همکاری اتحادیه با آن ها فراهم است.

در آخرین اجلاس سران این اتحادیه، آقای رئیسی به اجلاس بریکس پلاس دعوت شد و توانست در آن نشست سخنرانی داشته باشد. ایشان در این سخنرانی ظرفیت و پتانسیل بالای ایران برای عضویت در این ائتلاف را بیان کردند. از طرف دیگر حتی با عضو نبودن در این ائتلاف، کشورهایی مانند هند، چین و روسیه اهداف تجاری ایران هستند و آفریقا و آمریکای جنوبی نیز در رتبه بعدی اهمیت در این زمینه قرار می گیرند.

با توجه به تمام مسائل می توان گفت عضویت ایران در اتحادیه BRICS می تواند دروازه جدیدی برای رشد بیشتر کشور از لحاظ اقتصادی و سیاسی باز کند. با بررسی این موارد و همچنین با توجه به پتانسیل کشور می توان دریافت عضویت در BRICS تا چه میزان می تواند مشکلات موجود در کشور را با کمک این اتحادیه مرتفع کند.

در کنار تمام مواردی که به آن ها اشاره کردیم باید تحریم های سیاسی آمریکا علیه ایران را نیز به یاد داشته باشیم. درصورت عضویت در این اتحادیه که در تلاش برای کاهش وابستگی به غرب و دلار است، ایران می تواند شرایط بسیار بهتری را از لحاظ سیاسی و اقتصادی داشته باشد.

با عضویت در BRICS ایران می تواند از بانک توسعه نوین که بانکی چندملیتی است استفاده کند و از آن به عنوان جایگزین سوئیفت که از آن محروم است، بهره ببرد. در بخش بعد به اهداف و بخشی از دستاوردهای کشورهای عضو این ائتلاف اشاره کرده ایم.

اهداف کشورهای عضو بریکس

کشورهای عضو این اتحادیه با ظرفیت هایی که در بخش های متفاوت دارند می توانند در پیشبرد اهداف یکدیگر نقش داشته باشند و درواقع کاستی های خود را رفع کرده و از طرف دیگر با کمک نقطه قوت خود به پیشرفت دیگر کشورهای عضو و حتی دیگر کشورها کمک کنند. در حال حاضر بسیاری از کشورها از جمله ایران و آرژانتین با اهداف مختلف تمایل دارند عضو این اتحادیه باشند. در ادامه اهداف کشورهای فعلی در این اتحادیه را بررسی خواهیم کرد.

• چین

چین (دومین اقتصاد بزرگ جهان و بزرگ ترین تولیدکننده کالا) اقتصادی نوظهور به شمار می آید که با سرعت فزاینده ای در حال رشد و پیشرفت است و همین موضوع سبب شده کشورهای غربی به خصوص ایالات متحده آمریکا در مقابل پیشرفت این کشور باشند.

با این حال چین برای پیروزی در این نبرد و تقابل با غرب به دنبال هم پیمانان و شرکایی است تا به کمک آن ها بتواند قدرت اقتصادی، سیاسی و… را از دست غرب بیرون بکشد. همان طور که پیش از این گفته شد در حال حاضر ایالات متحده آمریکا در رتبه اول و چین در رتبه دوم بزرگ ترین اقتصادهای جهان قرار دارند که با توجه به سرعت رشد اقتصاد چین و همچنین کمک گرفتن از این اتحادیه بعید نیست چین را در رتبه اول جهان ببینیم.

• روسیه

پس از فروپاشی شوری سابق که دلیل آن عمدتاً اقتصادی بود، روسیه شرایط اقتصادی خوبی نداشت و در برابر غرب با مشکلات بسیاری مواجه بود، اما پس از مواجهه با مشکلات به مدت 10 سال و سپس مطرح شدن ائتلاف بریک (در ابتدا آفریقای جنوبی عضو این ائتلاف نبود و نام اتحادیه از ابتدای نام کشورهای عضو اتحادیه در آن زمان شکل گرفته بود) و سپس پیوستن روسیه به آن، به تدریج مشکلات اقتصادی کمرنگ شدند و روسیه توانست قدرت از دست رفته خود را تا حدودی بازگرداند.

همچنین روسیه به دلیل دارا بودن مقادیر قابل توجه از ذخایر ارزشمندی همچون طلا، نفت، گاز و همچنین داشتن شایستگی در امور مختلف دیگر خود را در عرصه بین المللی مطرح کرد و یکی از کشورهای قدرتمند در زمینه های مختلف در جهان شناخته شد.

روسیه به دلیل مسائل سیاسی که مهم ترین آن ها جنگ با اوکراین بود محدودیت های زیادی از جمله اخراج از گروه G8 را متحمل شد، اما این کشور با بودن در ائتلاف بریکس توانسته است نیاز خود به غرب را تا اندازه ای رفع کند؛ چراکه این ائتلاف به دنبال آن است تا وابستگی و نقش غرب به عنوان رهبر جهان را با چالش مواجه کند.

• هند

کشور هند با تبادلات مختلفی که با کشورهای دیگر عضو بریکس داشته توانسته است در امور اقتصادی، تکنولوژی و… پیشرفت هایی را داشته باشد. هند دومین کشور پرجمعیت جهان، با پیشرفتی که حاصل عضویت در این ائتلاف بود توانسته است با مدیریت مناسب و استفاده از پتانسیل این ائتلاف از لحاظ تکنولوژی و همچنین اقتصادی رو به رشد باشد.

• برزیل

کشورهای مختلف دنیا با توجه به عملکرد خود در دوره های مختلف و براساس معیارهای متفاوت رتبه بندی می شوند. شاید اگر چند دهه پیش اخبار مربوط به برزیل را دنبال می کردید، گزارش های بد اقتصادی، بدهی و… یکی از رایج ترین اخبار منتشرشده از این کشور بود، اما سال 2013 برزیل ششمین اقتصاد دنیا شناخته شد و توانست رتبه انگلستان را تصاحب کند.

این کشور با مدیریت درست و استفاده از ظرفیت گروه بریکس توانست تولید داخلی را افزایش دهد و در امور مختلفی از جمله کشاورزی، دامداری، امور فنی و… پیشرفت چشمگیری داشته باشد.

• آفریقای جنوبی

آفریقای جنوبی کشوری واقع در قاره آفریقاست که آخرین کشور پذیرفته شده تا به امروز و در زمان نگارش این مقاله در این ائتلاف محسوب می شود. سران این کشور با هدف توسعه ملی، پیشرفت، دیده شدن در سطح بین المللی، رشد اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی درخواست عضویت به این ائتلاف را مطرح کردند و با موافقت اعضا به این گروه پیوستند.

بنا بر آنچه از سوی بانک جهانی منتشر شده است، آفریقای جنوبی پس از پیوستن به این اتحادیه توانست میزان تولید ناخالص داخلی را افزایش دهد. همچنین در بخش های سرمایه گذاری داخلی، صادرات و البته بخش خصوصی عملکرد این کشور رو به رشد بوده است.

بد نیست در این بخش به این موضوع اشاره کنیم که نام این اتحادیه در ابتدا بریک (BRIC) بود و پس از پیوستن کشور آفریقای جنوبی، با اضافه شدن یک S به انتهای آن که از ابتدای نام کشور آمده است (South Africa)، نام اتحادیه به بریکس (BRICS) تغییر کرد.

آیا بریکس می تواند دلار را شکست دهد؟

اختلافات ایالات متحده با روسیه روزبه روز در حال گسترش است. از طرف دیگر چین رقیب اقتصادی ایالات متحده به حساب می آید که ترجیح می دهد دلار را از تجارت خود حذف کند. طی توافقات انجام شده از سوی چین با کشورهایی مانند روسیه، برزیل، فرانسه و… قرار است مبادلات تجاری با این کشور بر حسب یو آن (واحد پول چین) انجام شود.

همچنین در حال حاضر و برخلاف گذشته تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو بریکس از کشورهای ثروتمند گروه هفت (G7) بیشتر است؛ به همین دلیل کشورهای عضو این اتحادیه عزم خود را جزم کرده اند تا به زودی یک ارز بین المللی عرضه کنند تا دیگر از دلار در تبادلات تجاری شان استفاده نکنند.

در سوی دیگر نیز شاهدیم دلار آمریکا با مشکلات کوچک و بزرگی مواجه بوده که آینده آن را مبهم کرده است. بحران های ایجاد شده در سیستم بانکی آمریکا، قرار گرفتن نرخ بهره در یک روند صعودی، افزایش تورم و همچنین بیشتر شدن بدهی های دولت آمریکا اذهان را به سمتی برده است که دلار آمریکا در این روزها وضعیت مناسبی ندارد.

در پی این شرایط کشورهایی نیز وجود دارند که میزان ذخیره خود از دلار آمریکا را با توجه به شرایط این ارز کاهش داده اند؛ برای مثال سعودیه میزان ذخیره دلاری خود را طی دو سال حدود 35 درصد کم کرده است، اما اگر بخواهیم حذف دلار به عنوان اولین ارز جهان را با دقت بیشتری بررسی کنیم، باید به مسائل دیگر نیز بپردازیم.

نایل فرگوسن، استاد دانشگاه استنفورد معتقد است رقیب اصلی دلار در حال حاضر یورو است و نه یو آن چین. یورو طی 20 سال گذشته توانسته است 20 درصد از ذخایر ارزی در کشورهای جهان و همچنین استفاده 22 درصدی در مبادلات بین المللی را سهم خود کند؛ در حالی که یوآن چین 2.7 درصد از ذخایر ارزی را دارد و 1.7 درصد مبادلات جهان بر پایه یوآن انجام می شود؛ بنابراین شکست دلار آمریکا به سادگی و در مدت زمان کوتاه از سوی چین و حتی اتحادیه انجامشدنی نیست.

با توجه به نقدشونگی و انعطاف اقتصاد آمریکا به نظر می رسد شکست دلار به زودی اتفاق نخواهد افتاد. توجه داشته باشید حجم سرمایه گذاری خارجی آمریکا براساس دیگر ارزها حدودا 35 تریلیون دلار است؛ بنابراین شکست دلار و افت ارزش آن می تواند به افزایش میزان سود حاصل از سرمایه گذاری های خارجی منجر خواهد بود و این مسئله برعکس شرایط را برای دیگر کشورها سخت می کند.

بریکس و اتحادیه اروپا

بریکس را می توان از برخی جهات با اتحادیه اروپا مقایسه کرد؛ چراکه در هر دو اتحادیه مجموعه ای از کشورها با هدف بالا بردن و تقویت یکدیگر با هم همکاری می کنند. البته توجه داشته باشید کشورهای عضو BRICS تفاوت های بسیار زیادی با هم دارند.

برای مثال منابع هر کدام از کشورها عمدتاً متفاوت از دیگری است و همچنین کشورها در قاره های مختلف دنیا قرار گرفته اند (هند و چین در آسیا، روسیه اوراسیا، آفریقای جنوبی در آفریقا و برزیل در آمریکای جنوبی) که همین موضوع می تواند ظرفیت و منابع این گروه را بالا ببرد، اما در طرف دیگر اتحادیه اروپا از کشورهای اروپایی تشکیل شده و اشتراکات بسیار زیادی بین آن ها وجود دارد. البته نباید فراموش کرد این موضوع نیز می تواند از برخی جهات قدرت این اتحادیه را بیشتر کند.

نهادهای جهانی مانند صندوق بین المللی پول که در گذشته تحت مدیریت اروپا بود، امروزه به اتحادیه بریکس رسیده است. همچنین بر کسی پوشیده نیست این اتحادیه رشد روزافزونی در حوزه سیاست و امنیت جهانی دارد و اتحادیه اروپا را شریکی برای خود قلمداد می کند و نه قدرتی که در زمینه سیاسی و تأمین امنیت جهانی نقش پررنگی داشته باشد.

اتحادیه اروپا بریکس را غنی از فرصت های اقتصادی و سیاسی می بیند و معتقد است راهی پیش پای اروپا وجود ندارد؛ مگر آنکه تعاملات تجاری خود را با کشورهای عضو BRICS افزایش دهد. البته صادرات و واردات در هر دو سو در حال انجام است، اما براساس بررسی های انجام شده میزان صادرات از کشورهای عضو بریکس به اتحادیه اروپا بیش از میزان صادرات کشورهای عضو اتحادیه اروپا به کشورهای عضو بریکس بوده که این موضوع به سود کشورهای BRICS است.

سخن پایانی

در حال حاضر قدرت در انحصار کشورهایی همچون ایالات متحده و کشورهای اروپایی است، اما باقی کشورها تمایلی به پذیرش آن ها به صورت دائم به عنوان قدرت جهان که امور را کنترل می کنند، ندارند؛ به همین دلیل برخی کشورهایی که اقتصاد نوظهور دارند و در دسته کشورهایی قرار می گیرند که اقتصاد آن ها با سرعت بالایی در حال پیشرفت است، اتحادیه ای را شکل دادند که بتوانند با کمک یکدیگر تمرکز قدرت را از غرب بگیرند.

در حال حاضر هیچ کشوری به تنهایی برای تقابل با غرب از لحاظ سیاسی و اقتصادی قدرت کافی را ندارد، اما در صورتی که کشورهایی با پتانسیل های مختلف دور هم جمع شوند می توانند تهدید بزرگی برای تمرکز قدرت در غرب باشند. اتحادیه بریکس با تجمیع کشورهایی از نقاط مختلف دنیا با توانایی های مختلف می خواهد به مبارزه با انحصارطلبی قدرت بپردازد. ما در این مقاله سعی کردیم بریکس را معرفی کنیم و این ائتلاف را از زوایای مختلف بررسی کردیم.

پرسش های متداول

اگر با فرآیند دریافت وام از بانک آشنا باشید، می دانید که بانک، بابت وامی که به شما می دهد، در موعدهای مقرر، مبلغی را دریافت می کند. این مبلغ همان نرخ بهره است که می خواهیم به بانک بپردازیم.

نرخ بهره چیست؟

نرخ بهره (Interest rate) عبارت است از نرخی که بابت جلوگیری از کاهش ارزش پول پرداختی در امروز و دریافتی در آینده (به دلیل ارزش زمانی پول و نرخ تورم) از وام گیرنده دریافت می شود.

به زبان ساده تر، وقتی شما از بانک مبلغی را به عنوان وام قرض می گیرید، آن را به صورت تدریجی بازپرداخت می کنید. ولی ازآنجایی که ارزش پول به مرور زمان تغییر می کند، به منظور کاهش ارزش پول و لحاظ تورم، شما باید علاوه بر وام دریافتی، مبلغ اضافه ای را تحت عنوان بهره به بانک بپردازید که می تواند هزینه فرصت سرمایه گذاری نیز تعریف شود.

با این تفسیر که به منظور جبران فرصت های سرمایه گذاری وام دهنده، ممکن است مبلغی به عنوان حداقل سود مورد انتظار وام دهنده به این نرخ اضافه گردد؛ زیرا وام دهنده می توانست این مبلغ را در بازاری سرمایه گذاری کند ولی آن را به شما وام داده است. برای درک بهتر آن، می توانیم مثال بزنیم:

زمانی که شما در بانک حساب پس انداز افتتاح می کنید، بانک به شما مبلغی را به عنوان سود پرداخت می کند. این سود، هزینه فرصت سرمایه گذاری شما در بانک است. زیرا شما می توانستید پول خود را وارد بازار سهام، طلا، دلار، مسکن یا سایر سرمایه گذاری ها کنید و به بانک نسپارید. همچنین شما ممکن است اوراق خریداری نمایید و بابت آن سود دریافت نمایید که بابت سرمایه گذاری در این اوراق، به شما پرداخت می شود. این نرخ را می توان به عنوان یک عامل مالی در هنگام برداشت از سرمایه تعریف کرد.

انواع نرخ بهره

اولین قدم موفق در دنیای مالی و سرمایه گذاری، آشنایی با مفاهیم مالی و پرکاربرد این حوزه است. همانطورکه ملاحظه کردید، نرخ بهره نیز از مهم ترین مفاهیم دنیای سرمایه گذاری بوده و انواع مختلفی دارد. در این بخش به بررسی و معرفی انواع نرخ بهره می پردازیم.

نرخ بهرۀ ساده

نرخ بهرۀ ساده که به عنوان Simple Interest Rate یا به اختصار SI شناخته می شود، ساده ترین روش محاسبۀ سود وام است. برای محاسبۀ نرخ بهرۀ ساده می توان از فرمول Simple Interest=P×i ×n استفاده کرد.

در فرمول بالا، حرف «P» نشان دهندۀ اصل سرمایه، حرف «i» نشان دهندۀ نرخ بهرۀ سالانه (روزانه) و حرف «n» نشان دهندۀ تعداد سال های (روزهای) باقی مانده است.

نرخ بهرۀ مرکب

نرخ بهرۀ مرکب یا همانCompound Interest Rate  یکی دیگر از انواع نرخ بهره است. با روش محاسبۀ نرخ بهرۀ مرکب سود بیش تری نصیب وام دهنده خواهد شد. در این نوع نرخ بهره، سود حاصل از دوره های پیش رو به اصل سرمایه اضافه می شود. این موضوع سبب می شود تا نرخ سود علاوه بر اصل سرمایه به سودهای انباشته شده از دوره های قبلی نیز تعلق بگیرد.

نرخ بهرۀ بین بانکی

بانک ها در شرایط خاص و در دوره های بسیار کوتاه مدت چند روزه یا یک هفته ای به یکدیگر وام می دهند. سیستم وام دهی بانک ها به یکدیگر براساس یک نرخ بهرۀ مشخص کار می کند که به آن نرخ بهرۀ بین بانکی گفته می شود. درواقع در زمان هایی که یک بانک دچار کسری نقدینگی می شود، با هدف جبران این حالت و رسیدن به حالت متعادل، از یک بانک دیگر وام دریافت می کند.

نرخ بهرۀ اسمی

زمانی که فردی قصد وام گرفتن از یک نهاد وام دهنده را داشته باشد، درصدی به عنوان نرخ بهره در قرارداد ذکر می شود. به این نرخ بهرۀ اعلام شده در قرارداد مابین طرفین، نرخ بهرۀ اسمی گفته می شود. به عنوان مثال، وامی را با نرخ بهرۀ 20درصدی در نظر بگیرید. وام گیرنده باید یک سال بعد با نرخ بهرۀ 20درصدی وام را پرداخت کند.

همچنین، نرخ بهرۀ موجود اوراق قرضه یا مشارکت هم به عنوان نرخ بهرۀ اسمی شناخته می شود. در نرخ بهرۀ اسمی اعلام شده در اوراق قرضه یا مشارکت نیز این نرخ بهره به صورت سالیانه به دارنده اوراق قرضه پرداخت می شود.

نرخ بهرۀ جاری

اوراق قرضۀ ارائه شده در بازارهای مالی براساس یک قیمت اسمی و یک قیمت جاری معامله می شوند. معمولاً قیمت اکثر معاملات با قیمت اسمی اوراق قرضه متفاوت است. به قیمت معاملاتی که از قیمت اسمی متفاوت باشد، قیمت جاری گفته می شود. برای محاسبۀ نرخ بهرۀ جاری تنها کافی ا‎ست بهرۀ سالانۀ اوراق قرضه را به قیمت جاری این اوراق تقسیم کنیم.

نرخ بهرۀ مؤثر

نرخ بهرۀ مؤثر که در زبان انگلیسی تحت عنوان Effective interest Rate شناخته می شود، در محاسبۀ سود سپرده یا بهرۀ وام دریافتی از یک نهاد مالی کاربرد دارد. درواقع در یک قرارداد وام، نرخ بهرۀ مؤثر برای طرف سپرده گذار تحت عنوان نرخ سود سپرده و برای طرف وام گیرنده به عنوان نرخ بهرۀ وام معرفی می شود. در نرخ بهرۀ مؤثر، مفهوم مرکب شدن بهره مورد توجه است.

نرخ بهرۀ ثابت

نرخ بهرۀ ثابت، میزان سودی است که برای بازۀ زمانی مشخصی به وام تعلق می گیرد. همانطورکه از نام این نوع نرخ بهرۀ مشخص است، میزان نرخ بهرۀ ثابت برای تمام یا بخشی از دوره، ثابت باقی مانده و تغییر نمی کند.

در مورد قراردادهایی که مدت زمان بازپرداخت بلندمدت تری داشته باشند، ممکن است نرخ بهرۀ برای یک دورۀ ثابت محاسبه شود اما پس از این دوره براساس وضعیت بازار و شرایط اقتصادی، نرخ بهره با کمی افزایش محاسبه شود.

نرخ بهرۀ شناور

نرخ بهرۀ شناور برخلاف مورد قبلی یعنی نرخ بهرۀ ثابت، نرخ ثابت و مشخصی ندارد؛ درواقع پس از دریافت وام، نرخ بهره افزایش یا کاهش پیدا می کند. طبیعتاً طرف وام گیرنده انتظار دارد نرخ بهرۀ شناور به مرور زمان روند کاهشی داشته باشد؛ درحالی که طرف وام دهنده تمایل دارد این روند با گذشت زمان افزایشی باشد تا بتواند پول بیش تری به دست آورد. به همین جهت، با هدف جلوگیری از اختلافات احتمالی، جهت محاسبۀ نرخ بهرۀ شناور از یک مرجع مشخص و مورد تأیید طرفین استفاده می شود.

فرمول نرخ بهره ساده

این فرمول برابر با حاصل ضرب سه متغیر اصل سرمایه، نرخ بهره سالانه و تعداد سال ها

Simple Interest = P*I*N

• P: اصل سرمایه (وام)
• I: نرخ بهره سالانه
• N: تعداد سالها

فرمول محاسبۀ نرخ بهرۀ مرکب چیست؟

نرخ بهرۀ مرکب را می توان از طریق فرمول زیر محاسبه کرد. در این فرمول حرف «P» نشان دهندۀ اصل سرمایه، حرف «i» نشان دهندۀ نرخ بهرۀ سالانه و حرف «n» نیز نشان دهندۀ تعداد سال است.

   P× [(1+i)n-1]= نرخ بهرۀ مرکب

وقتی از روش مرکب استفاده می کنیم، چون سود به صورت ماهانه از اصل سرمایه + سود انباشته شده از ماه های قبلی گرفته می شود، مقدار آن بالاتر است. همچنین میزان آن برای چارچوب های زمانی کوتاه تر، برای هر دو روش نسبتاً مشابه خواهد بود. با افزایش زمان بازپرداخت، تفاوت بین این دو نوع از محاسبات سود نیز رشد می کند. معمولاً نرخ بهره برای یک سال محاسبه می شود و هرگاه مدت آن مشخص نشود منظور همان دوره سالانه است.

در هر زمان، نرخ های گوناگونی می توان یافت که به انواع مختلف وام مانند وام سرمایه گذاری ثابت، وام مسکن، وام سرمایه در گردش، قروض کوتاه مدت یا بلندمدت دولتی و غیره مربوط می شود.

نرخ بهرۀ سالانه چیست؟

در بخش های قبلی با مفهوم نرخ بهره آشنا شدیم. همانطورکه اشاره شد، نرخ بهره مبلغی است که وام گیرنده در ازای وام گرفته شده با هدف جلوگیری از کاهش ارزش پول پایه، پرداخت می کند. جهت پرداخت نرخ بهره می توان دوره های زمانی متفاوتی، یعنی دوره های روزانه، ماهانه و سالانه، را در نظر گرفت. عموماً نرخ بهره به صورت سالانه محاسبه می شود و به آن نرخ بهرۀ سالانه می گویند.

نرخ بهرۀ سالانه چه چیزی را محاسبه می کند؟

نرخ بهرۀ سالانه به صورت درصدی از میزان سرمایۀ پایه محاسبه و بیان می شود. درواقع از طریق فرمول نرخ بهرۀ سالانه، هزینۀ وام گرفتن و ریسک کاهش ارزش پول وام گرفته شده محاسبه شده و از طرف وام گیرنده پرداخت می شود. همچنین، به واسطۀ این فرمول می توان نرخ بهرۀ پولی که فرد به عنوان سرمایۀ نقدی در بانک سپرده گذاری می کند را نیز محاسبه کرد. این نرخ بهره نیز توسط بانک به حساب مشتری پرداخت می شود.

چگونه APR را محاسبه کنیم؟

APR کوتاه شدۀ عبارت  Annual Percentage Rate است و در زبان فارسی تحت عنوان نرخ درصدی سالانه بیان می شود. در دنیای سرمایه گذاری و اقتصاد، APR درصد سودی است که فرد طی یک سال در ازای سرمایه گذاری انجام شده دریافت می کند. APR اعلام شدۀ هزینه هایی مانند کارمزد را شامل شده و به طور خالص بیان می شود.

درنهایت، درصد اعلام شده برابر با سود اعلام شده توسط بانک است. درکل، می توان نتیجه گرفت که APR برابر با نرخ بهرۀ ساده است. APR را توسط فرمول زیر می توان محاسبه کرد. در فرمول زیر، حرف P نشان دهندۀ  اصل سرمایه،APR  نرخ بهرۀ سادۀ سالانه و حرف T نشان دهندۀ زمان (سال) است.

100/(Simple Interest = (P*APR*T

هدف از ایجاد نرخ بهرۀ منفی چیست؟

نرخ بهرۀ منفی در دوره های خاصی همچون رکود بازار، بحران اقتصادی و زمان هایی که آیندۀ اقتصادی کشور مبهم باشد، با هدف جلوگیری از احتکار پول و رونق دادن به اقتصاد مورد استفاده قرار می گیرد؛ زیرا مردم و سرمایه گذاران در زمان های بحران اقتصادی تمایل دارند به جای واردکردن سرمایه به بازار، پول نقد را در حساب خود نگه داشته و به نوعی پول را احتکار کنند.

نرخ بهرۀ منفی،  Negative Interest Rate Policy که به اختصار با عبارت NIRP اعلام می شود، یک نوع سیاست پولی محسوب می شود. همانطورکه می دانیم در شرایط عادی، سرمایه گذاران با سپرده گذاری پول خود در بانک سود دریافت می کنند اما در زمان اجرای سیاست نرخ بهرۀ منفی، افراد در قبال سپرده گذاری پول در یک حساب، باید هزینه پرداخت کنند. این کار سبب می شود تا سرمایۀ افراد مجدداً به چرخۀ تولید بازگشته و اقتصاد رونق مجددی بگیرد.

هدف از کاهش نرخ بهره چیست؟

علاوه بر به کارگیری سیاست ایجاد نرخ بهرۀ منفی، کاهش نرخ بهره نیز یکی از راهکارهایی است که بانک ها با هدف مبارزه با رکود از آن استفاده می کنند. ازآنجایی که با کاهش نرخ بهره میزان سود پس انداز کم می شود، تمایل به سرمایه گذاری سرمایۀ مازاد در افراد بیش تر خواهد شد؛ در این شرایط عرضۀ پول افزایش، تقاضای وام کاهش و رونق بازار سهام نیز بیش تر خواهد شد.

هدف از افزایش نرخ بهره چیست؟

افزایش نرخ بهره توسط بانک ها یکی از راه های مبارزه با تورم بیش از حد است. در شرایطی که نرخ بهره افزایش پیدا می کند، عرضۀ پول کاهش و تقاضای افراد برای دریافت وام افزایش پیدا می کند. همچنین، برخلاف مورد قبلی، ازآنجایی که نرخ بهره افزایش پیدا کرده، مردم در این شرایط به پس انداز سرمایۀ نقدی در حساب های بانکی روی می آورند. درنهایت، پس انداز بانکی با نرخ بهرۀ بالا و ریسک اندک سبب می شود تا بازار سرمایه و بورس از رونق بیفتد.

نرخ بهره را چه کسی تعیین می کند؟

در اکثر کشورها با هدف جلوگیری از هرج ومرج در سیستم اقتصادی کشور، تنها بانک مرکزی اجازۀ تعیین نرخ بهره را دارد. به این ترتیب، بانک ها نمی توانند به صورت خودسرانه نرخ بهرۀ متفاوتی را اعلام کنند. همکاری سیستم متمرکز بانک مرکزی با ناظران اقتصادی دولتی کمک می کند تا قیمت ها پایدار باقی مانده و نقدینگی مناسبی در بازار وجود داشته باشد. این امر تنها در صورتی امکان پذیر است که سیاست های پولی بانک ها مرتباً رصد شود تا فرایند عرضۀ پول به اقتصاد در یک حد متعادل انجام شود.

اهمیت نرخ بهره در اقتصاد

عموماً بانک ها با مدل ذخیرۀ کسری یا همان Fractional Reserve به مشتریان وام ارائه داده و با دریافت اقساط آن، فعالیت می کنند. اما بانک مبالغ وام را چطور تأمین می کند؟ افراد با سپرده گذاری سرمایۀ نقدی خود در حساب های بانکی، منابع مالی را برای بانک ها تأمین کرده و در مقابل به دلیل این سپرده گذاری در بانک، سود سپرده دریافت می کنند. هرچه میزان نرخ بهره بالاتر باشد، وام دهنده سود بیش تری دریافت خواهد کرد و برعکس، اگر نرخ بهره بالا باشد، فرد وام گیرنده باید مبالغ بیش تری را بازپرداخت کند.

معمولاً جهت جلوگیری از هرج ومرج اقتصادی، تعیین میزان نرخ بهرۀ بانک ها، برعهدۀ بانک مرکزی کشورها است. در شرایطی که دولت قصد بهبود وضعیت و افزایش رونق اقتصادی را داشته باشد، نرخ بهره را کاهش می دهد تا افراد بیش تری برای دریافت وام درخواست دهند؛ زیرا با وام گرفتن، نقدینگی بیش تری در اختیار افراد قرار گرفته و این پول صرف خرید کالا و خدمات می شود و درنهایت پول بیش تری وارد چرخۀ بازار شده و اقتصاد رونق بیش تری پیدا می کند.

عوامل مؤثر بر نرخ بهره

نرخ بهره تحت تأثیر شرایط مختلف اقتصادی توسط سیاست گذاران پولی کشور تعیین می شود. در شرایطی که دولت قصد کاهش عرضۀ پول را داشته باشد، نرخ بهره را افزایش می دهد. این موضوع سبب می شود تا افراد بیش تری به سپرده گذاری سرمایۀ نقدی خود تمایل پیدا کنند اما در مقابل، اگر دولت قصد افزایش عرضۀ پول را داشته باشد، نرخ بهره را کاهش می دهد. کاهش نرخ بهره سرمایه گذاران را به سرمایه گذاری در بازار سرمایه و بورس جذب خواهد کرد. درنتیجه، می توان گفت شرایط اقتصادی و سیاست های پولی دولت ها از عوامل اصلی مؤثر بر تعیین نرخ بهره هستند. علاوه بر سیاست های پولی عوامل دیگری بر نرخ بهره اثرگذار هستند که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.

• تقاضا و عرضه: میزان تقاضا و نرخ بهره با یکدیگر رابطۀ مستقیم دارند. بدین ترتیب که اگر تقاضای دریافت وام افزایش پیدا کند، به تبع آن، نرخ بهره نیز افزایش پیدا خواهد کرد (و برعکس).
• افزایش درآمد: هم زمان با افزایش میزان درآمد عمومی، میزان نرخ بهره نیز افزایش می یابد.
• تورم: میزان نرخ بهره با تورم اقتصادی رابطۀ مستقیم دارد. هم زمان با افزایش تورم، قدرت خرید پول نقد کاهش و نرخ بهره افزایش پیدا می کند.
• نوع وام: در سیستم وام دهی، نرخ بهره به عنوان یک عامل تضمین کننده عمل می کند. به این ترتیب، جهت کاهش ریسک عدم پرداخت اقساط، وام هایی که بدون وثیقه اعطا می شوند، نرخ بهرۀ بالاتری دارند.
• رشد اقتصادی: زمانی که اقتصاد با رشد مواجه باشد، تقاضای وام افزایش پیدا می کند و افزایش تقاضا سبب افزایش نرخ بهره می شود.
• آیندۀ اقتصادی مبهم: در شرایطی که وضعیت آیندۀ اقتصاد کشور نامشخص و مبهم باشد، وام دهندگان با هدف کاهش ریسک ازدست رفتن ارزش پول، نرخ بهره را افزایش می دهند.

علت تفاوت انواع نرخ بهره چیست؟

رجحان زمانی

مبلغ وام داده شده در حقیقت رجحان پس انداز به مصرف در زمان حال است. هراندازه تمایل به مصرف حال پول نسبت به مصرف آینده آن زیادتر باشد بدیهی است که مبلغ بیشتری باید برای تعویق مصرف پول پرداخت، یعنی نرخ بهره بیشتر خواهد بود.

امکان غیر نقدینگی

وام دادن عموماً به معنای مبادله پول با یک دارایی غیر پولی مانند اوراق قرضه یا اسناد خزانه است که به عنوان یک وسیله پرداخت برای کالاها و خدمات موردپذیرش همگانی نیست. هرگاه قبل از تاریخ سررسید، نیاز وام دهنده به پول بیش از موجودی او باشد، ناچار باید یا دارایی غیر پولی خود را به پول تبدیل کند، یا دست به استقراض بزند. این تبدیل دارایی غیر نقدی به وجه نقد ممکن است با مشکلات، تأخیر و حتی زیان همراه باشد و لذا معاوضه ی یک دارایی نقدی (پول) با دارایی دیگری که از نقدینگی کمتری برخوردار است می تواند در صورت نیاز وام دهنده به پول متضمن ریسک زیان برای او باشد؛ بنابراین در جریان وام دادن تقبل این ریسک باید جبران گردد و همین است که ضرورت وجود نر خ بهره را ایجاب می کند.

امکان نکول یا عدم بازگشت پول

ممکن است وام دهنده نسبت به بازپرداخت وام از سوی وام گیرنده مطمئن نباشد و وام در حقیقت نکول نشود. تقبل این ریسک نیز دلیل دیگری است برای وجود نرخ بهره و میزان چنین ریسکی نیز به نوع وام پرداختی بستگی دارد.

تورم

هرگاه تورم قیمت ها در اقتصاد وجود داشته باشد، ارزش واقعی مبلغ وام تا زمان سررسید به نسبت میزان تورم کاهش خواهد یافت. بدین ترتیب برای جبران خطر کاهش قدرت خرید پول وام دهنده، وجود نر خ بهره ضرورت می یابد.

رابطه نرخ بهره بانکی و بازار سرمایه

رابطه بین نرخ بهره و سرمایه گذاری را می توان در رابطه بین نرخ سود یا قیمت سرمایه و تقاضا برای سرمایه جست وجو کرد. بر مبنای علم اقتصاد درصورتی که قیمت کالا یا خدمتی کاهش یابد، تقاضا برای آن نیز افزایش می یابد؛ بنابراین اگر تقاضا کنندگان سرمایه را همان سرمایه گذاران دانست. می توان این رابطه را نیز یک رابطه منفی برشمرد؛ به طوری که کاهش نرخ سود سرمایه، افزایش تقاضا برای سرمایه و درنتیجه افزایش سرمایه گذاری را در پی خواهد داشت.

نرخ بهره از دید کلان و خرد

چنانچه اندازه مبلغ بهره پرداختی به سرمایه برحسب درصد بیان شود گفته می شود میزان نرخ از دیدگاه کلان و بنگاه های اقتصادی نر خ بهره قیمتی است که برای دریافت اعتبار یا پول پرداخت می گردد و یا برخی در اصطلاح آن را هزینه اجاره پول عنوان می کنند. از دیدگاه خانوارها می توان گفت این نر خ بهره پاداش به تعویق انداختن مصرف است. در این حالت بیانگر نرخی است که یک فرد می تواند قدرت خرید امروز را با انداختن مصرف کند یا مصرف کنونی خود را به تأخیر بیندازد. پس نرخ نقش متفاوت بین مصرف کنونی و پس انداز بازی می کند. در شناختی که از این نرخ به دست دو گروه بزرگ خانوارها و بنگاه های اقتصادی نگاه خاصی داشتند اما نکته قابل توجه آن است که برای آن ها عام بهره بسیار اهمیت دارد. درواقع این نر خ به آن ها علامت می دهد که چگونه تصمیم بگیرند و در چه قیمتی پول را در اختیار قرار دهند و یا آن را قرض بگیرند. بازارهای مالی که در آن پول نقش کلیدی را بر عهده دارد، به نر خ بهره واکنش نشان می دهد. همچنین در ارتباط مهمی که بین پس اندازهای خانوارها و سرمایه گذاری بنگاه های اقتصادی برقرار می شود نقش تعیین کننده ای بازی می کند.

سؤالات متداول

پی پل چیست؟

پی پل یک شرکت تجارت الکترونیکی آمریکایی در زمینه پرداخت است که افراد با استفاده از آن می توانند به صورت آنلاین نقل و انتقالات مالی یا ارزی خود را انجام دهند. این سیستم به کاربرانش اجازه می دهد تا با افتتاح حساب در این شبکه به کارت اعتباری یا حساب جاری خود متصل شده و امور مالی خود را به سادگی و با امنیت بالا انجام دهند.

پی پل به عنوان جایگزینی برای روش های پرداخت سنتی نظیر حواله و چک به کار برده می شود. شما پس از احراز هویت و تأیید مبالغ موجود در حساب های بانکی، امکان واریز یا دریافت وجه از سایر حساب های موجود در این شبکه البته به صورت آنلاین را خواهید داشت. پی پل در تمام کشورهایی که امکان و زیرساخت های پرداخت آنلاین را داشته باشند، حضور دارد و خدمات شبکه پرداخت خود را در اختیار عموم قرار داده است.

تاریخچه تأسیس پی پل

پی پل در سال 1998 میلادی با نام «Confinity» تأسیس شد. شرکت Confinity در سال 2001 با X.com (مؤسسه مالی آنلاین) ادغام شده و رسماً به « PayPal» تغییر نام داد. سهام این برند مالی جدید در سال 2002 در بازار بورس عرضه اولیه شد. این شرکت در همان سال توسط eBay (یکی از بزرگترین وبسایت های خرید و حراج اینترنتی) به عنوان یک شرکت زیرمجموعه خریداری شد (در آن زمان ارزش پی پل به حدوداً 1.5 میلیارد دلار رسیده بود).

دلیل خرید پی پل توسط eBay محبوبیت این شبکه پرداخت بود که در نتیجه این معامله، پی پل به عنوان سرویس پرداخت اصلی به وبسایت eBay اضافه شد. در سال 2015 پی پل به عنوان یک شرکت مستقل شناخته شد و هم اکنون سهام آن در بازار نزدک با نماد PYPL معامله می شود. بر اساس ارزیابی انجام شده از میان 500 شرکت برتر آمریکایی در سال 2019، از لحاظ درآمد پی پل در رتبه 204 قرار گرفته بود.

افتتاح حساب در پی پل، چرا و چگونه؟

به طور کلی اگر خریدهای اینترنتی زیادی انجام می دهید، یا مالک یک کسب وکار آنلاین هستید، استفاده از خدمات پی پل برای شما مناسب است. کاربران برای ثبت نام اولیه جهت افتتاح حساب در این شبکه پرداخت به یک آدرس ایمیل شخصی احتیاج دارند. همچنین برای تکمیل این فرآیند باید یک کارت اعتباری، نقدی یا حساب بانکی ارائه دهند.

پی پل قبل از فعال سازی حساب کاربری شما، اطلاعات ارائه شده را به روش های مختلف چک می کند تا از منطبق بودن مشخصات شخص افتتاح کننده حساب (یا وکیل) با مالک آن حساب کاربری تطابق داشته باشد.

دارندگان حساب های پی پل می توانند با استفاده از آدرس ایمیل یا شماره تلفن همراه وارد حساب کاربری شده و از طریق موبایل یا کامپیوتر مبالغ مورد نظرشان را منتقل نمایند یا از فروشگاه های اینترنتی مختلف طرف قرارداد شبکه پی پل خرید کنند. تراکنش های پی پل معمولاً بسیار سریع و حداکثر ظرف چند دقیقه انجام می شوند.

پی پل خود را صرفاً یک شبکه پرداخت ندانسته و گام را از این فراتر گذاشته است، زیرا در حال حاضر تسهیلات و راهکارهای مختلفی برای رفع مشکلات امور روزانه کسب وکارهای آنلاین همکار خود پیشنهاد می کند، که شامل پورتال اختصاصی برای معاملات آنلاین و غیرحضوری، راه حل های مدیریت کسب و کار، اعتبار و تأمین مالی می باشند.

آیا پی پل امن است؟

پی پل سعی دارد امنیت پرداخت های آنلاین را بدون افشای اطلاعات کارت و شماره حساب پرداخت کننده یا گیرنده بالا ببرد. از مزایای این روش افزایش امنیت کیف پول ها، حریم خصوصی کاربران و افزایش سرعت تراکنش های انجام شده است. اگرچه شرکت پی پل یک بانک نیست، اما تحت نظارت همان قوانین حمایت از حقوق مصرف کنندگان بانک ها فعالیت می کند. به طور مثال میزان مسئولیت شما در قبال یک تراکنش مالی غیرقانونی انجام شده با حساب شما بسته به میزان اطلاع رسانی سریع شما به بانک مربوطه تعیین می شود. در نتیجه همواره توصیه می شود که دارندگان حساب های پی پل همیشه وضعیت و سوابق حساب خود را چک کنند.

کارمزدهای پی پل

پی پل برای حین خرید کردن از شما کارمزد دریافت نمی‎ کند، ولی سایر هزینه ها بر اساس نوع خدمات متفاوت است. به عنوان مثال از مصرف کنندگان شخصی بابت انتقال وجه استاندارد از حساب متصل به حساب کاربریشان کارمزدی دریافت نمی شود، اما برای انتقال وجه فوری باید 1 درصد موجودی حساب تا سقف 10 دلار کارمزد پرداخت کنید.

همچنین اگر هر دو طرف حساب پی پل داشته باشند، می توان به صورت رایگان و در سطح بین المللی نقل و انتقالات ارزی انجام داد. همین سبب شده است که پی پل به عنوان یک شبکه پرداخت جهانی مزیت رقابتی داشته باشد.

وبسایت پی پل کارمزد تراکنش «2.9% + 30cent» را تبلیغ می کند که اگر محاسبات آن را بر اساس یک مبلغ واقعی انجام دهیم، به کارمزد حدوداً 3.2 دلاری به ازای 100 دلار می رسیم. البته شما می توانید بیشتر در این زمینه جستجو کنید و تمام بسته های هزینه ای و خدماتی که مختص گروه های خاص مثلاً تاجران است را نیز بیابید. به طور کلی ساختار هزینه ای شبکه پی پل برای حساب های شخصی و تجاری تا حدودی متفاوت است.

مثلاً فروشندگان کالا و خدمات آنلاین نظیر eBay که از پی پل به عنوان گزینه پرداخت استفاده می کنند، بابت انتقال 100 دلار وجه به صورت استاندارد کارمزدی بین 2.7 تا 3.2 درصد به علاوه نرخ ثابت 30 سنت می پردازند.

مزایای استفاده از خدمات پی پل

پیشنهاد تخفیف یا بازگشت وجه برای اکثر خریداران آنلاین جذاب است. شما حین خرید از برخی خرده فروشی های خاص با استفاده از پی پل ممکن است با یک تخفیف ویژه یا بازگشت درصدی از مبلغی پرداختی رو به رو شوید! همچنین شبکه پی پل با همکاری مؤسسه مالی «Synchrony» یک کارت اعتباری خاص برای افراد دارای شرایط ارائه نموده است.

از سایر مزیت های پی پل می توان به تأمین مالی خریدهای کلان، فرآیند تمدید اعتباری آسان و ارائه مسترکارت های نقدی (بدهی) برای مشتریان اشاره نمود. از مهم ترین نکات در مورد پی پل این است که امروزه این شبکه پرداخت توسط مراکز ارائه کالا و خدمات بیشماری در سراسر جهان پذیرفته شده و از همین روی، کاربران پی پل نگرانی و محدودیت چندانی از این بابت ندارند.

داستان تکراری تحریم برای ایرانیان

همان طور که در مقالات پیشین اشاره نمودیم، به دلیل تحریم های گسترده مالی علیه ایران، اغلب شبکه های پرداخت بین المللی به شهروندان ایرانی خدمات ارائه نمی کنند.

پی پل نیز از این قضیه مستثنا نبوده و در حال حاضر امکان افتتاح حساب مستقیم شهروندان ایرانی در شبکه پی پل وجود ندارد. به هر صورت اگر استفاده از خدمات این سیستم پرداخت برای شما الزامی است، می توانید از طریق مؤسسات مالی واسطه ای مجاز اقدام کنید.

در مطلب بعدی از سری مقالات معرفی شبکه ها و ابزار پرداخت بین المللی، با معرفی سیستم پرداخت “وب مانی“ همراه شما خواهیم بود.

پول داغ یا پول در گردش، به پول سرگردانی می گویند که با هدف دریافت سود بیش تر در بازه زمانی کوتاه مدت، به سرعت از بازاری به بازار دیگر منتقل می شود. این بازار، شامل بازار بین المللی و داخلی است. زیرا پول در گردش می تواند ارزی باشد که به سرعت و منظم بین بازارهای مالی در گردش است تا از این طریق، سرمایه گذاران اطمینان حاصل کنند که بالاترین نرخ های بهره کوتاه مدت ممکن را دریافت می کنند.

پول داغ

در واقع، پول داغ مرتبأ بین کشورهای با نرخ بهره پایین به کشورهای با نرخ بهره بالا جابه جا می شوند؛ این نقل و انتقالات مالی در صورتی که در مبالغ بالا باشد، بر نرخ تبدیل و موازنه پرداخت های کشور اثرگذار خواهد بود.

برای درک بهتر مفهوم پول داغ به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید ۲۰۰ میلیون تومان پول نقد دارید و آن را با هدف سرمایه گذاری و کسب سود بیش تر در بانک سودآفرین با نرخ ۱۵ درصد، سرمایه گذاری می کنید. پس از گذشت ۳ ماه، متوجه می شوید بانک سودساز، برای سپرده های کوتاه مدت خود نرخ ۲۰ درصد را اختصاص داده است.

با توجه به این که هدف شما از این سرمایه گذاری کسب سود بیش تر است پول خود را به بانک سودساز می آورید. اگر باز هم در پی سود بیش تر باشید، به محض اطلاع از موقعیتی بهتر، سرمایه خود را به محل پرسودتر منتقل خواهید کرد. به همین خاطر سرمایه شما توقف کوتاهی در هر محل سرمایه گذاری دارد و از جایی به جای دیگر حرکت می کند.

راه های ورود پول در گردش به اقتصاد

1. سرمایه گذاری خارجی در بازار سهام
2. سرمایه گذاری بانک های خارجی در قالب وام
3. دریافت وام از بانک های خارجی

آثار ورود پول داغ بر اقتصاد

1. افزایش پایه پولی و رونق اعتباری کشور دریافت کننده
2. فشار تورمی
3. افزایش نرخ ارز
4. ضعیف شدن ارزش پول ملی
5. کسری تراز تجاری

آثار خروج پول داغ بر اقتصاد

خروج ناگهانی سرمایه های خارجی، سبب سقوط ارزش سهام شرکت ها و دارایی ها می شود که در نهایت منجر به سقوط ارزش پول ملی خواهد شد.

راه های مقابله هجوم پول در گردش

1. افزایش نرخ ارز
2. کاهش نرخ بهره
3. افزایش ذخایر قانونی و احتیاطی بانک ها
4. کنترل سرمایه گذاری خارجی و وضع قوانین برای اعمال محدودیت

ارزش زمانی پول و یا ارزش فعلی تنزیل شده، که آن را با TVM نشان می دهند، بیانگر ارزشمند بودن پول در زمان حال نسبت به زمان آینده است و دلیل ارزش بیش ترِ همان مقدار پول در زمان حال نسبت به زمان آینده، پتانسیل درآمدی است که پول با خود به همراه دارد. به این ترتیب، می توان بیان کرد که توجه به مفهوم ارزش فعلی تنزیل شده، قدرت و توان خرید و سرمایه گذاری شما در زمان حال را افزایش می دهد. نرخ تورم سبب می شود توان خرید و سرمایه گذاری در هر سال نسبت به سال پیش کاهش یابد و دقیقأ به همین دلیل است که مفهوم ارزش زمانی پول جایگاه ویژه ای در حوزه مالی و سرمایه گذاری را به خود اختصاص داده است. برای درک بهتر ارزش فعلی تنزیل شده، می توان نگاهی به مفهوم ضرب المثل “سرکه نقد به از حلوای نسیه” انداخت که دقیقأ درک ساده ای از این مفهوم را به ما نشان می دهد.

روش محاسبه ارزش زمانی پول

فرض کنید در سال ۹۹ از فردی ۵۰ میلیون تومان قرض می گیرید و تعهد می کنید که بدهیتان را در سال ۱۴۰۰ بازپرداخت کنید. اگر در بهترین حالت، مبلغ بدهی را در موعد مقرر پرداخت نمایید، ممکن است فرد قرض دهنده را از سه جهت متحمل زیان کرده باشید:

به این ترتیب که اگر شخص قرض دهنده در سال ۹۹، ۵۰ میلیون تومان را در یکی از صندوق های سرمایه گذاری با سود ۲۵ درصد، سرمایه گذاری می کرد در سال ۱۴۰۰، سرمایه او به ۶۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان می رسید. بنابراین براساس مفهوم ارزش فعلی تنزیل شده، او به میزان ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان ضرر کرده است. اگر۵۰ میلیون تومان را در سپرده بانکی یکساله با سود ۱۵ درصد قرار می داد در سال ۱۴۰۰، سرمایه او به ۵۷ میلیون و ۵۰۰  هزار تومان می رسید. بنابراین براساس مفهوم TVM، او به میزان ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان متحمل زیان شده است. اگر حتی ۵۰ میلیون را در جایی سرمایه گذاری نمی کرد و نزد خود نگه می داشت، با احتساب نرخ ۲۵ درصدی تورم، به میزان ۲۵ درصد از ارزش سرمایه اش کاسته می شد. و در عین حال، قدرت زمان حال خود را نیز از دست می داد. براساس مثال بالا می توان بیان کرد، ارزش زمانی پول گویای این نکته است که گذشت زمان چه بلایی بر سر پول می آورد. به این دلیل که پولِ شما در زمان فعلی با توجه به ظرفیت بالقوه درآمدی اش می تواند ارزش بیش تری نسبت به زمان آینده داشته باشد و اگر از آن استفاده نگردد، ممکن است از ارزشش کاسته شود. و دقیقأ به همین دلیل است که سرمایه گذاران ترجیح می دهند پول را در زمان حال به دست بیاورند. گاهی لازم است تا ارزش تنزیل شده را برای بازه زمانی بیش از یک سال بسنجیم، در چنین شرایطی لازم است تا با روش محاسبه آن، آشنا شویم:

روش محاسبه TVM

برای محاسبه ارزش زمانی پول لازم است تا دو مفهوم نرخ بهره ساده و مرکب را بشناسیم:

1. نرخ بهره ساده: نرخ تعیین شده ای است که براساس اصل پول قرض گرفته یا سپرده گذاری شده، به عنوان سود محاسبه می شود و به اصل پول تعلق می گیرد.
2. نرخ بهره مرکب: مبلغی است که براساس مبلغ اصلی و نیز سود انباشته ی دوره های قبل محاسبه می شود و بنابراین می تواند به عنوان بهره بر سود در نظر گرفته شود. بهره مرکب، به کل پول (اصل و فرع) تعلق می گیرد.

فرض کنید ۵۰ میلیون تومانی که از دوستتان قرض گرفته اید را در یک سپرده بانکی با نرخ ۱۰ درصد و به مدت دو سال سپرده گذاری کردید، در این صورت ارزش فعلی تنزیل شده پول شما به این شیوه محاسبه می شود:

۵۰ میلیون شما پس از یکسال، با نرخ بهره ۱۰ درصد، ۵۵ میلیون تومان می شود. حال اگر بهره ساده را در نظر بگیریم، در سال دوم پول شما به ۶۰ میلیون تومان می رسد. چون فقط ۵۰ میلیون تومان اولیه شما مبنا محاسبه سود بوده است.

۶۰ = (۱۰%*۵۰) + ۵۵

ولی از دید یک سرمایه گذار، فرع پول هم جزو کل پول به حساب می آید و باید شامل سود گردد. پس اگر بهره مرکب را حساب کنیم، پول شما در دو سال آینده به ۶۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان می رسد.

۶۰٫۵۰۰ = (۵۵*۱۰%) + ۵۵

پس آن چه برای سرمایه گذاران اهمیت دارد نرخ بهره مرکب است. بنابراین در محاسبات ارزش زمانی پول، بهره مرکب را در نظر می گیرند و اما، فرمولی که محاسبات بالا با آن انجام شده است:

FV = PV (1 + i)ⁿ فرمول ارزش زمانی پول             

FV = ارزش آتی پول

PV = ارزش فعلی پول

i = نرخ بهره مرکب

n = تعداد دوره

که با استفاده از این فرمول می توانید ارزش فعلی تنزیل شده پول خود را در هر زمانی محاسبه کنید.

قبل از اینکه با مخترع پول آشنا شویم باید بدانیم که در گذشته دیرین برای تداوم حیات، نیاز هر فرد با تلاش فردی (شکار- تولید و …) تأمین می شد ولی با گذشت زمان هرگز به تولید شخصی قانع نبود و اگر در آن روز بشر نمی توانست با زور هرچه می خواهد به چنگ آورد ناگزیر حاضر می شد از راه معاوضه جنس با جنس (معاوضه مستقیم کالا با کالا) نیازهای عادی زندگی را فراهم کرده و از این راه امرارمعاش نماید. اما این مبادله مشکلات بسیاری به همراه داشت ازجمله:

امکان تعیین ارزش کالا بر اساس قبول واحد معینی که مورد تائید طرفین معامله باشد نبود. یافتن طرفین مبادله دو کالا (گوسفند و گندم) که هر دو نیاز به کالاهای عرضه شده طرف دیگر داشته و آماده مبادله باشند چندان آسان نبود. بشر در ابتدا برای حل چنین مشکلاتی اشیا و یا کالاهایی را به عنوان واسطه مبادلات به جهت سهولت داد و ستد انتخاب کرد و انتخاب آن بستگی به نوع و فراوانی آن شیء یا کالای واسطه در آن محدوده یا شهر داشت مثل صدف در سواحل دریا و گوسفند و گاو در نواحی کوهستانی و معتدل. اگرچه تا مدتی سیستم دادوستد به عنوان روشی برای تبدیل کالا و خدمات مورداستفاده قرار می گرفت اما چالش های پیش روی این سیستم باعث شد تا پس از مدتی پول اختراع شود.

این چالش ها چه بود؟

• ممکن است نتوانید فردی را پیدا کنید که حاضر به تعویض کالای خود با کالای شما باشد یا زمان زیادی طول بکشد.
• ممکن است کالای شما روی دستتان بماند و آسیب ببیند و دیگر قابل استفاده نباشد.
• اگر اندازه و حجم کالای شما بزرگ باشد، نمی توانید آن را به سادگی جابه جا کنید.
• امکان بخش بندی کردن کالا معمولاً وجود ندارد.
• ممکن است سر ارزش گذاری با طرف دیگر کنار نیایید.

اما مخترع پول چه کسی بود؟

هر چیزی که به طور عمومی توسط مردم به عنوان ابزاری برای تبدیل کالا و خدمات به یکدیگر مورداستفاده قرار بگیرد ازنظر اقتصاددانان پول نامیده می شود.

لیدیه

بسیاری بر این باور هستند که اولین مخترع پول در لیدیه بوده است. در حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد، لیدی ها اولین فرهنگ غربی بودند که سکه ضرب کردند. سایر کشورها پس از آن شروع به ضرب سکه های مخصوص به خود با میزان ارزشی مشخص کردند. بنا بر گفته هردو تاریخ نگار یونانی، لیدی ها اولین مردمی بودند که از سکه های طلایی و نقره ای استفاده کرده و فروشگاه های خرده فروشی را در مکان هایی دائم به راه انداختند. این گفته ها مدرکی است که نشان می دهد لیدیه ای ها حداقل در غرب، اولین در ضرب سکه بوده اند؛ اگرچه اولین سکه ها نه از طلا و نقره بلکه از آلومینیومی که از ترکیب هر دو به طور طبیعی ساخته می شود به نام الکتروم، بودند. این که تاریخ ضرب این سکه ها چه زمانی است یکی از پربحث ترین موضوع بین تاریخ شناسان است و تاریخ آن را چیزی در حدود ۷۰۰ تا ۵۵۰ سال قبل از میلاد می دانند ولی اکثراً بر این باور هستند که آن ها در نزدیکی منطقه پادشاهی الیاتس ضرب می شده اند. پسر الیاتس، کرزوس صاحب ثروت زیادی شد. او به دلیل ضرب اولین سکه هایی که واقعاً از طلا ساخته شده باشند و خلوص آن ها به صورت استاندارد تعیین می شد، شهرت دارد. کمی طول کشید تا سکه های باستانی برای معامله و خرید مورداستفاده قرار بگیرد. حتی کوچک ترین نوع سکه الکترومی هم برای خریدهای روزانه مثلاً خرید چند عدد نان خیلی زیاد بود. اولین سکه هایی که برای خرید و در ابعاد گسترده مورداستفاده قرار گرفت از نقره ساخته می شد.

سامری ها

بااین حال شواهدی هم وجود دارد که نشان می دهد پول حتی به قبل از تمدن بابل یعنی ۲۰۵۰ سال قبل از میلاد برمی گردد. درنهایت جوامع مختلف فلزات گران بها را برای استفاده به عنوان پول کنار گذاشتند. سکه ها و اسکناس های جدید از فلزهای گران بها ساخته نمی شوند و هرکدام ارزشی مشخص دارند که همه روی آن توافق دارند. دولت ها و بانک ها وعده می دهد که اسکناس شما را با مقدار مشخصی نقره یا طلا معاوضه کنند. اولین اسکناس فیات یا همان پول بی پشتوانه چاپ شده در ایران به دوران قاجارِ در حدود سال ۱۲۲۹ برمی گردد.

تاریخچه پول

حدود هفت هزار سال قبل از میلاد در غرب و مرکز قاره آسیا تمدن هایی وجود داشتند که با استفاده از موادی مثل طلا، مس و قلع که از معادن غنی خود استخراج می کردند، ابزاری برای مبادله ایجاد کردند. سه هزار سال قبل از میلاد، استفاده از شمش های طلا با وزن و ارزش استاندارد در شهرهای مصر و بین النهرین رایج شد. در همان زمان «ارز کالا» به وجود آمد و دیگر جوامع سراسر دنیا شروع به استفاده از پول های استاندارد کردند. در میان آیتم های به کاررفته برای مبادله می توان به صدف که در آسیای شرقی و آفریقا مرسوم بود و همچنین سنگ، پوست حیوانات و سلاح هایی مانند چاقو و سرنیزه اشاره کرد. این شکل از پول، سال ها وجود داشته و طی هزاره بعد و تا زمان پیدایش اولین واحد پولی استاندارد، یعنی «سکه»، بارها مورد اصلاح و بازبینی قرار گرفت. طبق نظر مورخان، سکه ها ابتدا در هفت هزار سال قبل از میلاد در پادشاهی باستانی لیدی، در ساحل شرقی ترکیه کنونی ساخته شده اند. سکه های اولیه از ترکیبی از طلا و نقره به نام «الکتروم» ساخته می شدند.

این سکه ها مانند سکه هایی که امروز می شناسیم همیشه گرد نبوده اند؛ بلکه گاهی اندازه ها و شکل های نامنظمی داشته و تنها در یک روی آن ها تصویری نقش بسته بود. البته وزن استانداردی برای سکه ها در نظر گرفته شده بود که بین ۱۵ گرم تا ۱۴ گرم بود. برخی از سکه های یافت شده اولیه، نام دو تن را به خط لیدی باستان بر روی خود دارد؛ «Walwel» و «Kalil» که احتمال می رود به حاکم لیدی در آن زمان یعنی «پادشاه آلیاتس» و پدرش «سادیاتس» اشاره داشته باشد. استفاده از سکه های الکتروم از لیدی به شهر های یونان در سواحل آسیای صغیر و سپس به سرزمین های اصلی یونان باستان رسید. تقریبا از همان زمان که ملت ها شروع به تولید پول سکه ای کردند، جعل آن ها با مجازات همراه بوده است. یکی از اقدامات متقلبانه، این بود که لبه های سکه ها را می تراشیدند تا از ماده به دست آمده برای تولید سکه های جدید و قلابی استفاده کنند. البته در اکتشافاتی که اخیراً در کشور هندوستان شده مسکوکاتی به دست آمده که ظاهراً مربوط به پنج هزار سال قبل است (سه هزار سال پیش از میلاد).

هرودوت مورخ سده پنجم قبل از میلاد مسیح می نویسد: «در میان مردم و ملت هایی که ما می شناسیم مردمان لیدی نخستین کسانی هستند که برای مصرف خود از زر و سیم سکه زدند.» البته گروهی از محققین علوم باستان شناسی معتقدند که این افراد (ضرب کنندگان سکه) مهاجرین یونانی بودند که در خدمت دولت لیدی سکه زدند و جهانیان این اختراع را که پس از اختراع خط بزرگ ترین اختراع است مدیون یونانی ها می دانند.

پیدایش پول کاغذی

چینی ها اولین مردمانی بودند که از پول کاغذی استفاده کردند. حکومت های پادشاهی و افراد در چین هم مستقل از لیدی و یونان، شروع به ترویج استفاده از سکه های ساخت خود که بر اساس قالب کوچک شده و فلزی ابزارهایی مانند چاقو، آلات کشاورزی و تبر بود، کردند. بعدها چینی ها هم از سکه های گرد استفاده کردند که منقوش به تصویر شخصیت های برجسته چینی بود. همچنین چون اولین تمدنی بودند که سال ۱۰۰ میلادی با استفاده از موادی مانند کتان، کنف، بامبو و پوست درخت توت به تولید کاغذ پرداختند، بنابراین شروع به نوشتن سند بدهی روی کاغذ و پوست گوزن کردند تا تضمینی برای مبادلات بلندمدت باشد. اسکناس های کاغذی اولین بار حدود قرن هفتم میلادی در سلسله ی پادشاهی «تانگ» در «دره رودخانه زرد» چین مورداستفاده قرار گرفت. این کاغذها به تدریج تبدیل به اسکناس رسمی شده و جایگزین بسیار سبک تری برای هزاران سکه ای شدند که در تراکنش ها و مبادلات بزرگ باید بین مناطق مختلف جابه جا می شدند. مقامات محلی چین در آن زمان پیشنهاد کردند که بازرگانان سکه های فلزی خود را در خزانه دولت با اسکناس عوض کنند. استفاده از پول کاغذی بعدها طی سلسله «سانگ» که حدود سال ۹۶۰ میلادی آغازشده بود، در چین به صورت رسمی درآمد.

تاریخچه پول در ایران

پیش از روی کار آمدن هخامنشیان و سقوط کشور لیدی، ایرانیان از اختراع پول و رواج آن در خاک همسایه خودآگاهی داشته اند زیرا پس از فتح لیدی به دست کوروش که این سرزمین نیز در قلمرو حکومت هخامنشیان درآمد در اکروسارس پایتخت لیدی کارگاه سکه زنی (ضرابخانه) وجود داشته و به تحقیق دانشمندان امروزی ثابت شده که اختراع سکه در روزگار شهریاری خاندان مرمناد اتفاق افتاده است. اولین سکه ای که در ایران رواج یافت، در زمان داریوش اول (۵۱۶ ق.م) ضرب شد و نام آن دریک بود و سکه دیگری که رواج داشت «شکل» بود که وزن ۶/۵ گرم نقره.

تاریخچه اسکناس در ایران

پول کاغذی تا اواسط قرن ۱۶ م استفاده فراگیری در غرب نداشت و فراگیری آن با صدور اوراقی در معاوضه با طلا از طرف بانک ها گسترش پیدا کرد اسکناس در زبان فرانسه Assignas نامیده می شد که به معنی تضمین پرداخت وجه از طرف دولت بوده است. روس ها به آسیگناف می گفته اند که این کلمه در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار در ایران به صورت اسکناس درآمد. قدیمی ترین اسکناس شناخته شده در ایران، اسکناس یک درهمی، منقش به لااله الاالله و محمد رسول الله است که در زمان فرمانروایی کی تون مغول به سال ۶۹۳ هجری قمری در تبریز به چاپ رسیده و به نام چاو مبارک موسوم بوده است.

اولین بانکی که اسکناس های ایران را چاپ می کرده، بانک جدید شرق بود که مرکزش در لندن و در آسیا عملیات بانکی داشته است. اسکناس های چاپ شده توسط این بانک در بانک بازرگانی ایران انتشار می یافت. مبلغ این اسکناس ها از ۵ قران به بالا بوده است. در سال ۱۲۶۷ هجری قمری امتیاز نشر اسکناس از بانک جدید شرق به بانک شاهی انتقال یافت. بانک شاهی حق انتشار اسکناس یعنی توزیع آن را داشته و چاپ توسط بانک جدید شرق صورت می گرفته و سیاست های پولی نیز به عهده همین بانک بود. در سال ۱۲۵۸ هجری شمسی، نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی خواستار تأسیس بانک ملی شدند. سال ۱۳۰۶ شمسی بانک ملی به تصویب می رسد و در ۱۷ شهریور ۱۳۰۷ شروع به کار می کند. ازجمله سیاست های این بانک خارج ساختن کنترل اقتصاد پولی ایران از دست خارجی ها بود. سال ۱۳۱۰ شمسی اسکناس های چاپ شده قبلی از جریان خارج شدند. به موجب ماده ۵ قانون اصلاح (قانون واحد و مقیاس پول) حق انحصاری انتشار اسکناس به مدت ۱۰ سال به بانک ملی واگذار شد. از آن پس تعیین نوع طرح و مبلغ، نوع اسکناس و تعداد آن ها را بانک ملی تعیین می کرده و در لندن چاپ می شد.

نشر اسکناس از سال ۱۳۳۹ از بانک ملی به بانک مرکزی سپرده شد. سازمان تولید اسکناس از سال ۱۳۵۱ تأسیس و طرح تأسیس چاپخانه ای برای چاپ اسکناس تهیه شد. سال ۱۳۶۱ ساختمان چاپ اسکناس تکمیل و چاپ اسکناس به صورت آزمایشی با چاپ اسکناس های ۲۰۰ ریالی به طور رسمی در ایران آغاز شد. در سال ۱۳۶۷ با راه اندازی دو خط تولید دیگر، خط تولید اسکناس به ۴ واحد رسید و از آن پس تمامی اسکناس های جمهوری اسلامی ایران در داخل چاپ می شود. در سال ۱۳۶۸ با توجه به واردات کاغذهای موردنیاز از خارج، طرح ساخت کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار مطرح می شود. در سال ۱۳۷۶ عملیات اجرایی پروژه کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار آغاز می شود. در سال ۱۳۸۱ این کارخانه پس از پشت سر گذاردن تولیدات آزمایشی به بهره برداری کامل رسید. در سال ۱۹۴۶ اولین کارت های شارژی دنیا معروف شد. این کارت در مقایسه با کارت های اعتباری مدرن محدود بود؛ اما ایده ارزشمندی را ارائه کرد. و به پیدایش مستر کارت و بنک آمریکارت (ویزا کارت امروزی) انجامید. پول سرانجام در دهه ۱۹۸۰ و با معرفی دستگاه های عابر اتوماتیک (خودپرداز) و شماره های شناسایی شخصی و کارت های اعتباری وارد عرصه دیجیتال شد.

پولی که امروز بدون کوچک ترین فکری، به عنوان یک ابزار معمول از آن استفاده می کنیم، مسیری طولانی را برای تبدیل شدن به آنچه در حال حاضر می بینیم، طی کرده است. بسیاری از تمدن های اولیه بر سر پول و اختلافاتی که در سنجش ارزش کالاها وجود داشت وارد جنگ می شدند. پیدایش پول یکی از مهم ترین رخدادهای تمدن بشری است که در حوزه مبادلات، انقلاب بزرگی ایجاد کرد.

در طی سالیان گذشته، پول های مختلفی به وجود آمده و برخی پول ها نیز منسوخ شده و از بین رفته اند. اما چیزی که قابل توجه است؛ سابقه طولانی واحد پول ایران و ارز در زندگی انسان است. به طوری که امروزه جزء اصلی زندگی، به شمار می رود. در تاریخ ایران نیز انواع مختلفی از پول ها و سکه ها وجود داشته که نام آن ها در تاریخ آمده است. از گذشته، پول نقش مهمی در زندگی انسان داشته و در هر زمان از زندگی بشر نوعی پول وجود داشته که از آن برای معاملات استفاده می کردند.

۱۰ واحد پول ایران از ابتدا

در این مقاله، می خواهیم نگاهی کوتاه بر تاریخچه پول در ایران داشته و انواع پول ایرانی را نام ببریم.

۱- دریک

ازجمله نخستین پول های تاریخی در ایران که توسط حکومت ها ایجادشده دریک است. تاریخچه دریک به حکومت هخامنشیان بازمی گردد و در آن زمان بسیار مورداستفاده قرار می گرفته است. دریک به سکه های طلا در زمان هخامنشیان گفته می شد که روی آن نقش یک کماندار حکاکی شده بود.

۲- پشیز

شاید این نام را زیاد شنیده باشید اما معنای آن را نمی دانستید. در زبان عامیانه پشیز را چیز بی ارزش می پندارند درحالی که در زمان های گذشته نوعی پول در ایران بوده است. در حکومت ساسانیان سکه هایی مسی و برنزی ضرب می شد که به آن پشیز می گفتند و به عنوان پول از آن استفاده می کردند که ارزش آن تقریباً برابر پاپسی و یا فلوس بوده است. البته نام های دیگری مانند فلس، قاز، پاپسی و یا پول سیاه نیز برای پشیز به کار می رفته که در زمان خود رایج بوده است.

۳- چاو

زمانی که مغول ها به ایران حمله کردند، حکومت کشور را در دست گرفتند و پول رسمی تغییر کرد. این واحد پولی چاو بود. چاو اولین اسکناس کاغذی در ایران بود که در حکومت مغول ها تولید شد.

در ادامه سیر تحولات واحد پولی در ایران را شرح خواهیم داد:

۴- دینار

واحد پول ایران بر مبنای «دینار» بناشده است. دینار، واحد قدیمی پول روم و بعد امپراتوری روم شرقی بود و «دیناریوس» خوانده می شد. یک دیناریوس روم شرقی برابر با یک سکه نقره بود که وزنش در مواقع مختلف فرق می کرد. این واحد پول بعد از فتح اراضی روم شرقی به دست مسلمانان، از طرف آن ها به عنوان نام واحد پول انتخاب شد و به دیناری که امروزه هم در کشورهای عربی از آن استفاده می شود تبدیل شد. به همین ترتیب، سلطنت ها و حکومت های ایرانی هم از دینار استفاده می کردند؛ اما به تدریج، درنتیجه تورم و بی ارزش شدن پول، احتیاج به واحدهای پولی بزرگ تر پیش آمد. این واحدها همه بر مبنای دینار بناشده بودند.

۵- محمودی

اولین واحد پول ایرانی، سکه صد دینار (صنار) بود که توسط سلطان محمود غزنوی ضرب شد و به اسم خودش، «محمودی» نامیده می شد.

۶- شاهی

در همان زمان، شاهان سامانی ماورالنهر، سکه های نقره پنجاه دیناری ضرب کردند که «شاهی» نامیده می شد. در حقیقت، یک شاهی، نصف یک محمودی یا به عبارت دیگر، یک محمودی، دو شاهی بود. بعدازآن تا زمان های طولانی، سکه های نقره مورداستفاده، همین شاهی و محمودی بودند.

۷- قران

واحدهای دیگری مثل «قران» (هزار دینار) و تومان (۱۰۰۰۰) دینار، فقط واحد محاسبه بودند و عملاً هیچ سکه ای به نام قران یا تومان ضرب نمی شد (کلمه تومان از لفظ مغولی تومان به معنی ده هزار نشات می گیرد. نمونه اش رو در منصب «تومان باشی» می شد دید: فرمانده ده هزار نفر). در دوره صفوی، شاه عباس شروع به ضرب یک سکه به ارزش ۲۰۰ دینار یا دو محمودی کرد.

۸- عباسی

این سکه به «عباسی» معروف شد و بسیار مورداستفاده قرار می گرفت. در همین زمان، با باز شدن پای پرتغالی ها در ایران، سکه های پرتغالی در ایران رایج شد. این سکه ها «رئال» نام داشتند (که هنوز هم واحد پول بعضی از مستعمرات سابق پرتغال، مثل برزیل است). این واحد پول، بر مبنای وزنش، مطابق ۱۱۷۵ دینار گرفته شد و در ایران به این اندازه خریده می شد.

۹- نادری

سکه رئال پرتغال در ایران به عنوان ریال رواج پیدا کرد و کم کم دولت ایران هم خودش دست به ضرب سکه های ریال زد که برای مبالغ بالا بکار می رفت. در اواخر قرن هجدهم میلادی، نادرشاه افشار هم یک نوع سکه به ارزش ۵۰۰ دینار ضرب کرد که به اسم خودش «نادری» خوانده می شد. اما خیلی زود مردم بجای نادری، شروع کردند به استفاده از لفظ «ده شاهی» (شاهی= پنجاه دینار: ۵۰۰ دینار= ده شاهی).

واحدهای پولی دوره قاجار

در طول سلطنت قاجار، سکه های مورداستفاده در ایران، شاهی، صنار، عباسی و ده شاهی بودند و در اواخر دوره قاجار، سکه های هزار دیناری و دو هزار دیناری هم ضرب شدند (یک قرانی و «دوزاری»)؛ اما در ابتدای سلطنت پهلوی که قرار شد واحد پول ایران یکدست بشود. سکه های ریال بجای ۱۱۷۵ دینار به مبلغ ۱۰۰۰ دینار (مطابق قران) کاهش داده شدند و واحد پول شد «ریال». همین ریال (یا به لفظ مردم، «قران») است که امروزه هم واحد پول رسمی ایران به شمار می رود. در همان دوران پهلوی هم بعد از تورم های اقتصادی مختلف و رواج پول کاغذی، اسکناس های پنج ریالی و ده ریالی (یک تومانی) چاپ شدند که هنوز هم در دست مردم برای کلکسیون های مختلف پول هست. بقیه تاریخچه و چاپ اسکناس های بزرگ تر و غیرمعمول شدن سکه های صناری و ده شاهی، در یاد و خاطره بیشتر آدم های امروزه است.

۱۰- تومان

تومان به عنوان واژه ای که امروز کاربردی بیشتر از ریال، واحد پول رسمی دارد، از واژه ترکی به معنای ده هزار وارد زبان فارسی شده است. تومان تا پیش از ۱۳۱۰ واحد پولی معادل با ۱۰۰۰۰ دینار بوده است. پیش از آن، حدفاصل سال های ۱۷۹۸ تا ۱۸۲۵ میلادی تومان واحدی معادل ۸ ریال بوده است که هر ریال خود معادل ۱۲۵۰ دینار می بوده. در این دوران یک قران واحدی برابر ۱۰۰۰ دینار یا یک دهم تومان بود؛ اما پس از سال ۱۹۳۲ میلادی، ۱۳۱۰ هجری شمسی هر تومان با ۱۰ ریال معادل شد و ازآن پس تومان، عملاً واحد پول غیررسمی در زندگی روزمره ایرانیان شد.

بیشتر اقتصاددانان، وظایف پول را در اقتصاد، به ۳ دسته اصلی معیار ارزش، میانجی در دادوستد و ذخیره ارزش پول تقسیم می کنند. البته که می توان آن را ابزاری برای پرداخت های انجام نشده (پرداخت های آتی) هم دانست.

۴ وظیفه پول

۱- معیار ارزش

پول، ابزار اندازه گیری ارزش های اقتصادی و وسیله ای برای ارزیابی کالاهای گوناگون است. پیش از اختراع پول، ارزش کالاها، باهم سنجیده می شد، اما پس از اختراع پول، ارزش های اقتصادی کالاها و خدمات، با پول سنجیده شد و پول، معیار و مقیاس ارزش های اقتصادی گردید. عرف و عقلا نیز آن را برای اندازه گیری ارزش کالاها به کاربردند و به آن، ارزش دادوستدی عام دادند، چنانکه بر پول کالایی، ارزشی حقیقی و بر پول های اسکناسی، تحریری و الکترونیکی، ارزش دادوستدی، عام، اعتباری و قراردادی محض نهادند. نقش پول به عنوان معیار سنجش مقایسه کالاها و خدمات با یکدیگر است؛ به عبارت دیگر با پول می توان کالاها را با یک معیار واحد ارزش گذاری نموده و ارزش کالاها نسبت به یکدیگر را با آن معیار واحد که همان واحد پولی است مورد مقایسه قرار داد. اگر پول وجود نداشت دوران مبادلات پایاپای بایستی کلیه کالاها و خدمات نسبت به هم ارزش گذاری می شدند که با تنوع عظیم کالاها عملاً این امر غیرممکن بود. در اقتصادهای تهاتری چیزی که امروزه ما به عنوان قیمت می شناسیم وجود نداشت.

در چنین اقتصادهایی، کالاها با یکدیگر سنجیده می شوند: مثلاً اگر در این اقتصادها سه کالای گاو، گوسفند و ذرت وجود داشت، گاو با گوسفند و ذرت ارزش گذاری می شد (مثلاً هر گاو ۲ گوسفند و یا ۵۰ کیسه ذرت). مشکل دیگر در مبادلات پایاپای عدم تقسیم پذیری واحدها به اجزا، ( نظیر وقتی که یک گوسفند نصف ارزش گاو است) است؛ اما وقتی که پول وجود دارد، ارزش همه کالاها به پول بیان شده و ما این ارزش پولی را قیمت می نامیم. درهرحال انتخاب یک معیار سنجش ارزش و قیمت گزاری، باعث صرفه جویی بسیار در وقت و انرژی برای نگهداری قیمت های نسبی و یا ارزش کالاهای مختلف شده و مسئله تبدیل واحدها به یکدیگر را حل می کند. وقتی قیمت پولی تعدادی از کالاها شناخته شد به آسانی قیمت نسبی آن ها با توجه به قیمت پولی قابل محاسبه است. برای مثال اگر قیمت هر واحد کالای x، ۳۰۰ ریال و قیمت هر واحد کالای y، ۱۵۰  ریال باشد، در این صورت قیمت هر واحد کالای x برحسب کالای y دو است. با استفاده از قیمت های پولی نه تنها می توان قیمت نسبی x را به نسبت به y، بلکه با کالاهای دیگر نیز سنجید. به بیان دیگر پول به عنوان واحد شمارش، معیار ارزشی است که معادله کنندگان اقتصادی امکان مقایسه ارزش نسبی کالاها و خدمات را می دهد.

۲- میانجی در داد و ستد

با گزینش معیار سنجش، فقط بخشی از مشکلات دادوستد کالا به کالا برداشته می شود، اما مشکلاتی، مانند حمل کالاهای پرحجم و وزن مبادله شده به دوردست ها، انبار کردن و غیره، هم چنان به جا می ماند. عرف و عقلا، پی بردند که کالای به کاربرده شده برای معیار ارزش، میانجی در دادوستد نیز بگردد تا بخش دیگری از مشکلات دادوستد، برداشته شود. در این نقش که اصلی ترین نقش پول نیز بوده و موجب تحولات پول نیز شده است، پول وسیله ای برای پرداخت بهای کالاها و خدمات خریداری شده است. استفاده از پول به عنوان یک وسیله مبادله موجب کارایی اقتصادی شده و از اتلاف وقت و صرف هزینه جهت دادوستد کالاها جلوگیری می نماید. در مبادلات پایاپای، افراد، کالا می دادند و در مقابل کالا می گرفتند. یعنی به طور هم زمان دو معامله صورت می گرفت و کالایی فروخته و کالایی خریداری می شد.

وقتی پول وارد معاملات روزمره شود، این دو معامله به طور مستقل انجام می گیرد. یعنی تولیدکننده و یا فروشنده یک بار کالا را می فروشد و پول دریافت می کند و سپس پول را می دهد و کالای موردنیاز خود را می خرد (خرید) بنابراین معاملات از شکل اولیه یعنی (کالا – کالا) به صورت (کالا – پول) و (پول – کالا) تبدیل گردیده است. فرضاً معلم و یا قاضی که به ترتیب خدمات آموزشی و قضاوت خویش را می فروشند و پول دریافت می کنند می توانند با پول دریافتی، کالاهای موردنیازشان را تهیه نمایند. بنابراین، وقتی گفته می شود، پول نقش واسطه مبادله را دارد، به این معنی است که خریداران و فروشندگان آن را به عنوان وسیله پرداخت می پذیرند. به عبارت دیگر همه ما در مقابل کاری که انجام می دهیم پول دریافت می کنیم، آنگاه با پول دریافتی، کالاها و خدماتی که دیگران تولید کرده اند را خریداری می کنیم. خصوصیت پول به عنوان واسطه مبادله، یکی از مهم ترین وظایف پول را تشکیل می دهد. زیرا با این خصوصیت پول، تقسیم کار و تخصص شدن تولید کالاها امکان پذیر می شود. اصولاً تقسیم کار و تخصص شدن تولید کالاها موجب کارآمدی اقتصاد می شود. افزایش کارآمدی و افزایش بهره وری برای هر اقتصادی یک ضرورت انکار نشدنی است. زیرا با این عمل، افراد قادر خواهند بود، یک محصول بیش ازحد تولید کنند. تولید بیشتر موجب افزایش فروش محصول و خرید بیشتر سایر محصولات می شود. درنتیجه سطح رفاه افراد افزایش می یابد. پس با تخصصی شدن تولید، سطح تجارت افزایش و نقش پول در اقتصاد اهمیت می یابد.

۳- ذخیره ارزش پول

مردم جامعه پذیرفتند که به جای داشتن گونه کالاهای ناهم جنس، چیزی را به کارگیرند که ارزش دادوستدی عام، داشته باشد و در هنگام لزوم، با آن کالاهای دیگر را به دست آورند که مالک و دارنده آن هستند. چنین ویژگی پول، وظیفه دیگری را به نام ذخیره ارزش، بر عهده پول گذاشت. فرد با ذخیره پول، ارزش دادوستدی خالصی را اندوخته می کند که برای او منافع در پی دارد:

نخست آن که از زیان های ذخیره ارزش مصرفی، مانند فاسدشدن و تلف شدن کالاها در امان می ماند؛ دیگر آن که چون نیاز آینده اش را نمی داند تا همان را ذخیره کند، با انباشتن پول، چیزى را دارد که با آن، نیاز خود را برمی آورد. یکی از نقش های مهم ولی مبهم پول وظیفه حفظ ارزش آن است. با توجه به تورم و بحث ارزش زمانی پول به نظر می رسد که پول وسیله حفظ ارزش نباشد. ولی با در نظر گرفتن ریسک دزدی، آتش سوزی، فاسدشدن و هزینه نگهداری کالاهای فیزیکی و همچنین بحث قدرت نقد شوندگی نقش پول به عنوان وسیله حفظ ارزش مشخص می گردد. وظیفه دیگر پول آن است که از آن می توان به عنوان حفظ ارزش نیز استفاده نمود. این خصوصیت پول به تولیدکننده این امکان را می دهد که تولیداتش را بفروشد و آنگاه هر موقع که تمایل داشت کالای موردنظرش را خریداری نماید. در حقیقت این خاصیت پول به آن ها یک نوع اختیار و آزادی انتخاب زمانی را می دهد. به عبارت دیگر تا زمانی که افراد پول را نزد خود نگه دارند، می توانند در هر زمان از آن به منظور خرید کالای موردنظر استفاده نمایند.

این وظیفه پول به طرق مختلف می تواند برای جامعه مفید واقع شود. به عنوان مثال مردمی که به طور ماهیانه حقوق می گیرند و یا بخش مهمی از درآمد سالیانه خود را یک بار درسال دریافت می کنند، این امکان برایشان فراهم می شود که مخارج خود را حتی به طور روزانه تنظیم نمایند. همین طور افراد می توانند برای بازنشستگی، تحصیلات فرزندانشان، خرید خانه و… پول را ذخیره نمایند. درحالی که اگر پول نباشد، مردم می بایستی همین کار را با ذخیره کالاها انجام دهند؛ اما ذخیره کالاها نه تنها همراه با هزینه ( مثلاً انبارداری و …) است، بلکه خطر فاسدشدن را نیز به دنبال دارد. به عنوان مثال اگر مرد ماهیگیری بیش از نیازش ماهی صید نماید و اگر در نظر بگیریم که ماهی ها پس از چند روز فاسد می شوند ( البته ممکن است آن ها را منجمد کرده و نگه دارد که این کار هم همراه با هزینه انبارداری و غیره است) ، ملاحظه می گردد که ماهی ها برای ذخیره سازی ارزش مناسب نمی باشند. حتی اگر ماهیگیر تلاش کند که ماهی ها را با کالای دیگر معاوضه نمایند. باز هم ممکن است در فاصله مبادله و معاوضه با کالاهای موردنظر، بعضی از ماهی ها فاسد شوند. این در حالی است که با فروش ماهی ها می تواند پول دریافتی را به سادگی ذخیره سازد. البته پول تنها وسیله ذخیره ارزش و لزوماً بهترین آن ها نیست؛ زیرا چنانچه قیمت کالاها و خدمات افزایش یابد، قدرت خرید پول کاهش پیدا می کند. همین طور ازآنجایی که به دارندگان پول بهره ای پرداخت نمی شود، لذا پول به عنوان ذخیره ارزش برای دارنده آن با مقداری هزینه همراه است.

۴- ابزاری برای پرداخت های انجام نشده (پرداخت های آتی)

پول عاملی در جریان فعالیت های اقتصاد و مؤثر بر شاخص ها و نوسانات آن است. تأثیرپذیری رکود و رونق اقتصادی درنتیجه عوامل پولی توسط کینز و پیروانش گسترش یافت. در حقیقت استفاده از پول به عنوان معیار پرداخت های آتی مستلزم وجود دیگر وظایف پول است. در اقتصادهای مدرن امروزی بسیاری از کالاها برای تولید، به زمان قابل ملاحظه ای نیاز دارند و معمولاً پس از سفارش تولید می شوند. به عنوان مثال تولید کالا برای دولت و یا اشخاص معمولاً مستلزم قراردادهایی است که در آن پرداخت ها بابت آن معمولاً در آینده صورت می گیرد. بعضی مواقع هم کالاها بلافاصله تحویل خریدار می گردد، اما پرداخت ها با تأخیر انجام می گیرد.

برای مثال شخصی ممکن است فرش، تلویزیون و یا دیگر وسایل زندگی را طبق قرارداد به صورت قسطی خریداری نماید. اهمیت پول به عنوان معیار پرداخت های آتی در قراردادهای بزرگ تر، حتی مدت طولانی تری را می پوشاند. برای مثال خریداران کاشانه ممکن است طبق قرارداد مبلغ معینی را ماهیانه و به مدت ۱۰ سال و یا بیشتر پرداخت نمایند. درهرحال قرض دادن یک میلیون ریال برای ۱۰ سال معقول تر از قرض دادن یک اسب برای ۱۰ سال است. گذشته از این وقتی که شما پولی را قرض می دهید، می دانید که چه چیزی بازپرداخت خواهد شد، اما وقتی که شما یک اسب را قرض می دهید، چیزی که دریافت می کنید ممکن است خیلی متفاوت از آن باشد.

ثروت معیار ارزش همه دارایی های متعلق به یک شخص، جامعه، شرکت یا کشور است. ثـروت با در نظر گرفتن مجموع ارزش بازار کلیه دارایی های مشهود و نامشهود شخص یا مؤسسه و کسر همه بدهی ها از آن به دست می آید. درواقع، ثـروت مجموع منابع موجود است. همیشه به مردم گفته می شود، وقتی بتوانید بسیاری از منابع یا کالاهای ارزشمند را به دست آورید، ثروتمند خواهید شد. ثـروت با استفاده از واژگان و اصطلاحات مختلفی بیان می شود. برای اشخاص، ثروت خالص رایج ترین راه بیان ثـروت است، درحالی که کشورها ثـروت خود را با تولید ناخالص داخلی یا GDP به ازای هر فرد اندازه گیری می کنند و نشان می دهند.

ثروت شامل چه چیزهایی است؟

اینکه چه چیزهایی شامل ثروت شخص می شود در طول زمان و در جوامع مختلف متفاوت بوده است. برای مثال مصریان باستان یک سیستم پولی بر اساس گندم داشتند. برخی فرهنگ های دیگر از کالاهای دیگر به جای پول استفاده می کردند، مثلاً برنج یا نمک. جوامع اسکیموها معاملات خود را با روغن نهنگ انجام می دادند که هم می توانست به عنوان غذا و هم به عنوان سوخت جهت حصول گرما و نور استفاده شود. قبیله های آفریقایی و قبیله های بومیان آمریکا از مهره ها و اشیاء به خصوص به عنوان پایه سیستم پولی بهره می گرفتند. امروزه گوساله و احشام همچنان در برخی فرهنگ ها برای معامله استفاده می شود. اما در جوامع پیشرفته، طلا و نقره بودند که پایه های سیستم پولی را در بسیاری کشورها تشکیل دادند. بااین حال، قیمت طلا و نقره دارای نوسان بود و به ندرت اتفاق می افتاد ارزش آن برای مدتی طولانی پایدار باقی بماند. برای مثال در جنگ جهانی دوم، دولت مالکیت خصوصی طلا را غیرقانونی اعلام کرد. اقتصاددانان برای دهه ها در مورد گره خوردن ارزش ارزهای دولتی به ذخیره نقره و طلا بحث و مجادله داشتند. سرانجام در سال ۱۹۷۰، آمریکا استاندارد طلا را کنار گذاشت و از آن زمان، پشتوانه ارزش دلار آمریکا صرفاً اعتبار دولت ایالات متحده آمریکا است.

ثروت را با چه چیز می سنجند؟

پول، متداول ترین چیز برای سنجش ثروت است (هرکسی پول بیشتری داشته باشد ثروتمندتر است). ارزش محصول یا موادی که به عنوان پایه و اساس سیستم پولی استفاده می شود، بستگی به این دارد که چه تعدادی از افراد حاضر می شوند معاملات خود را با آن انجام دهند و در ازای دریافت آن، کار کنند. معیار دیگر، درجه پذیرش آن کالا یا چیز در جهان است. اگر هیچ کس خارج از یک جامعه حاضر نباشد پول آن جامعه را برای کالاها یا سرویس ها دریافت کند، آن پول هیچ ارزشی خارج از موطن خود نخواهد داشت. (مثلاً کمتر کشوری وجود داشته باشد که در آن، دلار آمریکا به عنوان پول پذیرفته نشود ولی کشورهای زیادی هستند که در آن ها نمی توانید با ریال ایران معامله کنید). میزان اثرگذاری نیروهای خارجی و توانایی آن ها بر دست کاری ارزش پول، می تواند تأثیر چشمگیری بر سنجش ثروت داشته باشد. یکی از مشکلات بزرگ اسکناس این است که می تواند دست کاری شده و ارزش آن با اقدامات یک شخص یا چندین نفر از طریق جعل کاهش یابد. مشکل دیگر ارزهای دولتی، ساده بودن دست کاری ارزش پول با چاپ بیشتر آن (باهدف تسهیل وام دهی) و چاپ کمتر آن (باهدف افزایش محدودیت در اعطای اعتبار) توسط دولت و بانک مرکزی است. همچنین می توان ثروت را به گونه دیگر تعریف کرد و آن را در سه طبقه کلی در نظر گرفت:

• امنیت مالی
• زندگی هدفمند
• سلامت جسم و روان

۱- امنیت مالی

امنیت مالی، موجب آرامش فکری و گرفتن تصمیمات منطقی تر می شود. بدون شک، هرچه امنیت مالی بیشتر باشد، کیفیت زندگی بهبود می یابد. افراد تلاش می کنند، مشاغلی را بیابند تا در آن بتوانند به امنیت نسبی مالی برسند. همچنین، سرمایه گذاری کم ریسک در کنار حقوق ماهانه، می تواند امنیت مالی افراد را تا حد قابل ملاحظه ای توسعه دهد؛ به عبارت دیگر، وقتی شما امنیت مالی دارید، ثروتمند محسوب می شوید.

۲- زندگی هدفمند

افراد هدفمند، انگیزه ای برای کار و تلاش دارند؛ بنابراین، سریع تر از سایرین راه های موفقیت و افزایش ثروت می یابند. درواقع، زمانی که دیگران دنبال راهی برای فرار از وظایف خود می گردند، افراد هدفمند، در پی فرصت های جدید هستند. زندگی هدفمند همان عاملی است که نتیجه تلاش افراد ثروتمند را از دیگران جدا می کند. اهداف هر شخص با دیگری متفاوت است و می تواند پس از مدتی تغییر کند. مهم آن است که پیوسته هدفی برای دستیابی وجود داشته باشد. اهمیت هدف، زمانی مشخص می شود که شما ثروتمند شوید ولی ندانید با ثروت خود چه کنید و چطور از آن لذت ببرید؛ به عبارت دیگر، رضایت به یک هدف گره خورده است و پول فقط ابزاری برای طی کردن مسیر تا آن هدف است.

۳- سلامت جسم و روان

زمانی که جسم و روان سالم نباشد، لذت بردن بی معنا می شود. همچنین کیفیت زندگی افت می کند. از طرف دیگر، زمانی که شما بیمار و خسته باشید، نمی توانید ایده های جدید برای خلق پول طرح و اجرا کنید. گفته می شود بسیاری زندگی می کنند تا کار کنند. درحالی که درست تر آن است که کارکنیم تا زندگی کنیم. درواقع سلامتی جسم و روان ثروت با ارزش تری است. درست است که در مسیر کسب درآمد و پول بیشتر باید تلاش کنیم و از بعضی خواسته ها صرف نظر کنیم؛ اما به خطر انداختن سلامتی آن هم به مدت طولانی اصلاً توصیه نمی شود.

میزان ثروت چگونه محاسبه می شود؟

کیم کیوساکی نویسنده کتاب زن ثروتمند، ثروت را حاصل تقسیم مجموع درآمد ماهانه بدون کار کردن و پس انداز بر مخارج ماهانه زندگی می داند. درواقع باید ابتدا کل هزینه های زندگی در یک ماه محاسبه شود. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که باید کلیه هزینه های زندگی را به گونه ای محاسبه کنیم که کیفیت زندگی ما تغییر نکند. به عنوان مثال، اگر هرماه با تاکسی یا خودرو شخصی تردد می کنیم، هزینه آن را کامل و به طور واقعی در نظر بگیریم. درواقع استثنا قائل نشویم که شاید اتوبوس سوار شوم یا اصلاً از خودرو استفاده نکنم. سپس پولی که در اختیارداریم و شامل حقوقمان نیست مانند پس انداز، سهام یا هر پول نقد را محاسبه کنیم. البته به این نکته دقت کنید، قرار نیست مبلغی را بابت فروش دارایی ها مانند خانه، ماشین، طلا و… در نظر بگیریم و صرفاً مبالغ موجود که نقد شونده هستند محاسبه می شوند. درنهایت مبالغ در اختیار را تقسیم بر هزینه های ماهانه می کنیم.

قوانین ثروت

قانون پارکینسون یکی از بهترین و مهم ترین قوانین مربوط به ثروت و پس انداز است. این قانون سال ها قبل به وسیله سی. نورث. کت پارکینسون نوشته شده است و توضیح می دهد که چرا بعضی ها در بازنشستگی فقیرند. این قانون می گوید مهم نیست مردم چقدر درآمد دارند، گرایش آنان این است که همه درآمدشان و کمی بیشتر از آن را خرج کنند. هزینه هایشان متناسب با درآمدشان بالا می رود. مهم نیست درآمدشان چقدر است، چون به نظر می رسد هیچ وقت این درآمد کافی نباشد. اولین استنباط از قانون پارکینسون «استقلال مالی از نقض کردن قانون پارکینسون به دست می آید.» قانون پارکینسون دامی را توضیح می دهد که خیلی ها در آن گرفتار می شوند. همین موضوع، دلیل بدهی، نگرانی های پولی و ناامیدی مالی است. این فقط وقتی است که جلوی نیروی قدرتمند فوریت برای خرج کردن پول، مقاومت می کنید و این گونه، پس انداز پول شروع می شود و شما از بقیه جلو می زنید. دومین استنباط از قانون پارکینسون این است:

اگر بگذارید مخارجتان با سرعتی کمتر از درآمدتان بالا بروند و این مابه التفاوت را پس انداز یا سرمایه گذاری کنید، در طول زندگی کاری تان به استقلال مالی می رسید. به عبارتی اگر بتوانید بین افزایش درآمد و افزایش هزینه های زندگی تان شکافی به وجود آورید و بعد، این تفاوت را پس انداز و سرمایه گذاری کنید، می توانید هم زمان با درآمد بیشتر، دائماً کیفیت سبک زندگی تان را بالا ببرید.

چگونه ثروت زیاد داشته باشیم؟

خوب است بدانیم، قرار نیست ثروت، صرفاً زندگی ما را به اندازه سال های عمرمان، تأمین کند. برای رسیدن به استقلال مالی، باید ثروت تمام نشدنی داشته باشیم. بدین منظور، باید بیاموزیم که درآمد خود را سرمایه گذاری کنیم؛ زیرا درآمد در صورت عدم سرمایه گذاری، تمام می شود و به خودی خود قدرت خلق پول بیشتر ندارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت هزینه های زندگی هر فردی، تعیین کننده میزان جریان نقدینگی موردنیاز اوست. ثروت زیاد ازنظر هر شخصی متفاوت است؛ زیرا هر فرد با توجه به شرایط فعلی درآمدی خود راجع به ثروت نظر می دهد. شاید در نظر یک شخص ۱۰۰ میلیون تومان ثروت زیادی باشد و ازنظر دیگری ۱۰ میلیارد نیز ثروت زیادی نباشد. رابرت کیوساکی Robert Kiyosaki، یکی از موفق ترین و ثروتمندترین افراد دنیا و خالق اثر مشهور و پرفروش پدر پولدار، پدر فقیر است. به عقیده کیوساکی «ثروت یعنی، شما اگر کار نکنید تا چه زمانی می توانید دوام بیاورید…» و البته، رابرت کیوساکی ادامه می دهد:

ثروت نسبت مستقیمی با قدرت دارد، شما اگر از امروز کار نکنید تا چند وقت می توانید به همین روالی که دارید، زندگی کنید؟ پس اگر می خواهید بدانید ازنظر رابرت کیوساکی واقعاً چقدر ثروتمند هستید، اگر از امروز به سرکار نروید تا چه زمانی می توانید بدون نیاز به کار، به زندگی تان ادامه داده و قدرتتان را حفظ کنید؟ بد نیست بدانیم مفهوم «ثروتمند» با «پولدار» متفاوت است. اگر تعریف شما از ثروتمند شدن چیزی به جز پولدار شدن است، شاید هیچ وقت به معنای واقعی پولدار نشوید؛ زیرا پولدار شدن و ثروتمند شدن دو مقوله متفاوت هستند. پولدار شخصی است که صرفاً امکانات مالی زیادی دارد. ولی ثروتمند شخصی است که می تواند پرقدرت بی اندیشد و ثروت خلق کند. این ثروت به جز پول می تواند شامل، ارتباطات موفق، معنویت، دانش، سلامتی و تفریح باشد؛ به عبارت دیگر اگر بتوانید تعادلی میان قسمت های مختلف زندگی خود برقرار کرده و احساس خوبی داشته باشید لقب ثروتمند برازنده شما است. برای ثروتمند شدن راه زیادی در پیش دارید، نخست باید بتوانید دانش خود راجع به ثروتمند شدن افزایش دهید. با افزایش دانش می توانید افکار خودتان را در جهت توسعه ثروت پرورش دهید. همچنین باید بدانید کارآفرینی بخشی از فرآیند ثروتمندی است.

چگونه با سرمایه گذاری ثروت خود را افزایش دهیم؟

برایان تریسی می گوید:

قانون سرمایه گذاری از بین قوانین مربوط به پول از همه مهم تر است و اشاره دارد به اینکه قبل از سرمایه گذاری، بررسی و تحقیق کنید.

باید برای واردکردن پول در یک سرمایه گذاری، بیشترین زمان را برای مطالعه و بررسی آن سرمایه گذاری خاص بگذارید. هیچ وقت به سرعت از پولتان جدا نشوید. شما برای به دست آوردن این پول، سخت کارکرده اید تا جمع شود. پس قبل از اینکه هر تعهدی را قبول کنید، در مورد هر جنبه از سرمایه گذاری تحقیق کنید. تمام جزئیات را درخواست کنید. در مورد سرمایه گذاری اطلاعات کافی، دقیق و صادقانه بخواهید. اگر در تصمیمتان تردید دارید، بهتر است پولتان را در بانک (حساب های سپرده گذاری) نگه دارید و روی آن قمار نکنید.

اولین استنباط از قانون سرمایه گذاری این است: تنها نکته آسان در مورد پول، از دست دادن آن است.

در این بازار رقابتی، به دست آوردن پول سخت است؛ ولی یکی از آسان ترین کارهایی که می توانید انجام دهید، از دست دادنش است.

دومین استنباط از این قانون را از زبان میلیاردر خودساخته ماروین دیویس می توان شنید که می گفت: پول را از دست نده. 

اگر این امکان وجود دارد که پولتان را از دست بدهید، در همان وهله اول از آن جدا نشوید.

سومین استنباط از قانون سرمایه گذاری می گوید:

اگر فکر می کنید می توانید فقط کمی پول از دست بدهید، در پایان می بینید پول خیلی زیادی ازدست داده اید.

یادتان باشد احمق و پولش به زودی از هم جدا می شوند! وقتی مردی باتجربه و مردی پولدار به هم می رسند، مرد پولدار، تجربه کسب می کند و مرد باتجربه، پولدار می شود! بنابراین در همان وهله اول سرمایه گذاری را قبول نکنید. فقط در چیزهایی سرمایه گذاری کنید که کاملاً باورشان دارید. فقط توصیه افرادی را بپذیرید که با اجرای همان توصق هستند.

ارزش پول چیست؟

حفظ ارزش پول یعنی، پول شما چقدر می ارزد و شما در ازای پولتان چه چیزهایی می توانید دریافت کنید. اگر پول هایتان را جمع کنید و بتوانید یک پس انداز بزرگ به وجود آورید، در نهایت با خرج کردن آن چه چیزی بدست می آورید؟ یک ماشین، خانه یا …. ارزش پول هم معنای جهانی دارد و هم معنای داخلی، به صورتی که در جهان شما ارزش پولتان بر حسب ارزهای دیگر سنجیده می شود و بیان می شود. ارزش داخلی پول ملی، متاثر از عوامل متعددی است که مهم تر از همه این عوامل، «جریان تورمی» است که در داخل شکل می گیرد و به واسطه آن رابطه، مبادله آن پول با کالاها و خدماتی که در داخل تولید و عرضه می شود. هرچه بهتر بتوانیم جریان تورمی را کنترل کنیم، این کنترل جریان تورمی، می تواند در تقویت حفظ ارزش پول ملی در بخش داخلی مثمرالثمر باشد تا بدین ترتیب پول ملی دچار نوسانات عمده نشود، پس ثبات و پایداری قیمت های داخل عاملی بسیار تأثیرگذار در حفظ ارزش داخلی پول ملی است.

کاهش ارزش پول چیست؟

کاهش ارزش پول ملی یعنی کاهش ارزش واحد پول یک کشور نسبت به قیمت طلا یا سایر پول های خارجی. این مسئله باعث افزایش میزان صادرات و دشواری واردات کالا می شود، چراکه کشورهای دیگر کالاهای این کشور را ارزان تر تهیه می کنند. این پدیده، بر تجارت، صنعت و بازار اوراق بهادار کشور تاثیر منفی دارد و باعث کاهش قدرت خرید می شود. حفظ ارزش پول در داخل و خارج کشور، انتشار اسکناس و ضرب سکه های فلزی رایج کشور، تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و ریالی، نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رایج کشور، تنظیم کننده نظام پولی و اعتباری کشور و نظارت بر بانک ها و مؤسسات اعتباری ازجمله مهم ترین وظایفی هستند که بانک مرکزی باید آن ها را انجام دهد.

فاکتورهای موثر بر حفظ ارزش پول

هر آنچه که در جریان تورمی مؤثر است، جریان تورمی را کنترل می کند و ثبات اقتصادی در ارتباط با قیمت ها ایجاد می کند، می تواند ارزش پول ملی ما را تقویت کند. در ادامه چند کانال موثر بر تورم آورده شده است:

• کانال هزینه: اگر بتوانیم سیاست های کنترل هزینه داشته باشیم یعنی سیاست هایی پیاده شود که هزینه های تولید تحت کنترل درآید و البته بهینه شود، این می تواند در کنترل جریان تورمی مؤثر باشد. هزینه های تولید تحت تأثیر عوامل متعددی است؛ یکی از عوامل بسیار مهم در تحت تأثیر قرار دادن هزینه های تولید، حوزه کسب و کار است.

هرچه حوزه کسب و کار ما سخت تر شود و رده کشور در حوزه کسب و کار نامناسب تر باشد، کسب و کارهای ما به راحتی نمی تواند راه اندازی شود و جایگاه خود را در مجموعه نظام اقتصادی پیدا کنند که این جریانی هزینه ای است و این جریان هزینه ای، منجر به افزایش قیمت کالا و خدمات خواهد شد. پس اگر بخواهیم سیاستی را در دستور کار قرار دهیم، در راستای تقویت ارزش پول ملی در داخل، ضرورت دارد حوزه کسب و کار را تسهیل کنیم. لذا تسهیل گری و بهبود در فضای کسب و کار در هزینه های تولید اثرگذار است و هزینه های تولید را کاهش می دهد و از آن طرف فشار تورمی را کاهش داده و موجب بهبود قدرت خرید پول در داخل خواهد شد.

• کانال تقاضای کالاها و خدمات: زمانی که دچار افزایش بی رویه تقاضای خدمات و کالا می شویم و این مورد بعضی مواقع معمولاً به جهت روانی رخ می دهد، طبیعی است که این افزایش جریان تقاضایی برای کالاها و خدمات، فشار تقاضایی ایجاد می کند و این فشار تقاضایی افزایش قیمت را به دنبال دارد.

ریال در مقابل سایر ارزها

رابطه پول ملی ما با ارزهای مختلف، ارزش پول ملی را در بخش خارجی مشخص می کند، بنابر این هر جا ارزی نظیر دلار، یورو یا سایر ارزها در داخل کشور و در بازار داخلی گران می شود، طبیعی است که یکی از جنبه های مهم گران شدن ارز خارجی این است که ارزش پول ملی را دچار کاهش می کند. پاشنه آشیل ارزش پول ملی در بخش خارجی، ارزهای مختلفی هستند که رابطه ریال با آن ها تعریف می شود. کاهش ارزش پول ملی از لحاظ خارجی دارای نقاط منفی و همچنین نقاط مثبت هم هست. نکته مثبت این است که انگیزه صادرات را تقویت می کند، وقتی ارزش پول در بخش بین الملل کاهش می یابد، کالای ایرانی برای خارجی ها و برای بازارهای بین المللی مزیت پیدا می کند و ما از این کاهش ارزش پول ملی می توانیم منفعت لازم را کسب کنیم. اما یکسری زیان هایی هم برای مردم، حقوق بگیران ثابت، کارگران و کسانی که نمی توانند در این بازار، دریافتی های خود را جبران کنند، رخ می دهد. واقعیت آن است که ریال هر روز ارزش خود را بیشتر از دست می دهد و بر اساس یکی از راه های ارزیابی ارزش پول ملی ایران که مقایسه نرخ برابری آن با ارزهای باثبات جهان (مانند فرانک سوئیس) است و با توجه به آماری که در سایت بانک مرکزی موجود است، نرخ فرانک سوئیس از حدود ۱۰ هزار ریال در سال ۱۳۹۰، به بالای ۴۰ هزار ریال در سال ۱۳۹۷ رسیده است و ارزش پول ملی در این هفت سال، به یک چهارم خود رسیده است. کاهش ارزش پول ملی، منجر به چاپ پول، افزایش پایه نقدینگی، گرانی کالاها و تورم می شود. درنتیجه یکی از اصلی ترین دلایل کاهش ارزش پول ملی، رشد نقدینگی است. اگر ارزش پول ملی در بخش بین الملل مکرر دچار نوسان شود، این به معنای ناپایداری ارزی است، ناپایداری ارزی جریان تولید، جریان اشتغال، جریان سرمایه گذاری و جریان صادرات را به شدت دچار لطمه می کند، بنابراین باید توجه داشت که ارزش پول ملی در حیطه خارجی باید مدیریت شود و این مدیریت بدان معنا نیست که سالیان متمادی اجازه ندهیم که کاهش ارزش پول خارجی ایجاد شود، بلکه در برخی موارد که جریان تورمی داریم، به تناسب آن باید بتوانیم تعدیل های لازم را انجام دهیم.

بررسی دلایل کاهش ارزش پول در اقتصاد ایران

اقتصاد ایران به دلیل چاپ بدون پشتوانه پول (یا به تعبیری خلق پول توسط بانک ها به دلیل سودهای بالایی که پرداخت می کردند و می کنند) و نداشتن تولید به انداز ه ای که نقدینگی رشد کرده است، از پدیده تورم رنج می برد. نقدینگی در ایران به معضلی ویرانگر تبدیل شده، از یک طرف تورم خودش را به شکل گرانی و از طرف دیگر رکود تولید خودش را به شکل معضل اشتغال و کمبود منابع برای مصرف نشان می دهد. درواقع وقتی نقدینگی سریع تر از تولید رشد می کند، پول در دست مردم سریع تر از مقدار کالا و خدماتی که در اقتصاد عرضه می شود، رشد می کند؛ در نتیجه در ازای کالا و خدمات موجود پول بیشتری وجود دارد. به بیان دیگر برای خرید یک سبد مشخص از کالا پول بیشتری وجود دارد؛ بنابراین قیمت کالاها بالا می رود و تورم ایجاد می شود و ارزش پول ملی کاهش می یابد.

راهکارهای حفظ ارزش پول

• در شرایط عادی و با ثبات، بهترین کار سرمایه گذاری در فعالیت های مولد است. کارآفرینی مستقیم، خریدن سهام در بازار بورس یا حتی سپرده گذاری در بانک از انواع این دسته از سرمایه گذاری ها هستند. شرایط سال ۹۵ از این جنس بود. در این شرایط بهترین کار ساختن پورتفولیویی متنوع از سرمایه گذاری های مولد اقتصادی است.
• در زمان هایی که سرمایه ها موقتا از تعادل خارج می شوند و شرایط اربیتراژی رخ می ده، میتوان به صورت کوتاه مدت سودهای بالایی به دست اورد. معمولا این نوع سرمایه گذاری ماهیت مولد بودن را ندارد. مثلا در سالهای اخیر ارز و طلا به نرخ غیرتعادلی معامله می شدند، به این معنی که تغییر قیمت آن ها تناسبی با سایر متغیرهای اقتصادی، مثل نقدینگی، رشد اقتصادی، و تورم نداشت. مشخصا تابستان ۹۶، این عدم تعادل به نقطه ناپایدار نزدیک شد. به همین دلیل خریدن ارز یا طلا در ان مقطع، پر سود بود.
• در شرایط عدم ثبات اقتصادی، بازار از آرامش و پیش بینی پذیری نسبی برخوردار نیست. آینده به شدت تابع تصمیمات سیاسی و متغیر است. یعنی بجای اینکه بازار تابع منطق اقتصادی باشد، به تصمیمات واکنش نشان می دهد. در این وضعیت، تصمیمات سیاسی تقریبا غیرقابل پیش بینی یوده، و متعاقباً، پیش بینی های اقتصادی کم دقت می شوند. شرایط سال ۹۷ از این جنس است. در این شرایط، باید «هج» کرد (hedge). هج کردن یعنی سرمایه گذاری به نیت حفظ سرمایه. کسی که هج می کند، به سودی کمتر از سودهای مرسوم راضی می شود، اما ریسک خود را نیر کاهش می دهد. این تصمیم به این دلیل است که نمی داند بازار به چه سمت و سویی خوداهد رفت. لذا از سود بالا چشم پوشی کرده و صرفا هدف حفظ سرمایه را پی می گیرد.

سه حالت بالا، شرایطی است که در اقتصاد ایران تجربه شده، اما در شرایطی که قیمت ها دارای ثبات نباشد، یک سوال اساسی در ذهن عموم مردم شکل می گیرد؛ چگونه ارزش پولم را حفظ کنم؟ اگر می خواهید ارزش دارایی تان را با سرمایه گذاری حفظ کنید، باید ابتدا به تورم غلبه کنید و سپس به اندازه ی مورد انتظارتان سود کنید. برخی سود سالانه ی ۲۰ درصد را هدف قرار می دهند، برخی ۸۰ درصد. این موضوع در نگاه اول ساده بنظر می آید (چون بانک ها سود بالای ۱۵ درصد می دهند)، اما زمانی که شما در یک بازار با ریسک بالا مثل بورس سرمایه گذاری می کنید، ممکن است سرمایه ی شما منفی شود. پس همواره بخشی از پول تان را در بانک یا اوراق دولتی سپرده گذاری کنید. اما چقدر از پول تان را در بانک می گذارید؟! چقدر سود سالانه برای خود در نظر می گیرید؟ پاسخ به این سوالات با پارامتر ریسک پذیری تعیین می شود. هر فرد سطح ریسک پذیری مشخصی دارد که بر مبنای آن، بایستی استراتژی سرمایه گذاری خودش را اجرا کند. در شرایط کنونی که بی ثباتی در اقتصاد کشورمان را شاهد هستیم و نوسان قیمت ارز و سکه بر روی کالاهای مصرفی خانواده ها نیز تاثیر گذاشته است، داشتن برنامه ریزی برای سرمایه گذاری و حفظ ارزش پول ضروری بنظر می رسد. مسئله این است که با وجودِ عدم ثبات در بازارها، نگه داشتن پول نقد تصمیم درستی نیست و بهتر است پول تان را سرمایه گذاری کنید. این کار باعث می شود دارایی شما تا حدی با نوسان بازار هماهنگ شود.اما برای این سرمایه گذاری چه گزینه هایی پیش روی شماست و هرکدام چه ویژگی هایی دارند؟

گزینه های پیش رو جهت سرمایه گذاری

۱- زمین:

• • استهلاک ندارد
  • با تورم رشد می کند
  • ارزش ان تا حدودی تابع سیاست های شهری ست (جواز، تراکم، خیابان کشی های آینده و …).
  • ارزشش متاثر از رونق در بخش ساختمان سازی است.
  • درآمدزایی از محل اجاره ندارد.
  • نقد شوندگی پایینی دارد و پیدا کردن مشتری زمان بر است.
  • هنگام خرید و فروش، هزینه بنگاهی دارد.

۲- مسکن:

• • استهلاک دارد.
  • با تورم رشد می کند.
  • هزینه انتقال سند و هزینه مالیاتی دارد.
  • با اجاره دادن، درآمدزایی دارد
  • پیدا کردن مشتری زمان بر بوده و نقدشوندگی پایینی دارد.
  • هنگام خرید و فروش، هزینه بنگاهی دارد.

۳- خودرو:

• • استهلاک بالایی دارد.
  • با نرخ دلار رشد می کند.
  • ارزشش متاثر از سیاست های تعرفه ای دولت است.
  • عملا قابل اجاره دادن نیست
  • پیدا کردن مشتری زمان بر است.

۴- طلا:

• • به نرخ دلار واکنش نشون می دهد.
  • به قیمت جهانی طلا واکنش نشون می دهد.
  • استهلاک ندارد.
  • نقدشوندگی نسبتا بالایی دارد.
  • هنگام خرید و فروش، هزینه بنگاهی یا کارگزاری چندانی ندارد.

۵- سکه:

• • به نرخ دلار واکنش نشون می دهد.
  • به قیمت جهانی طلا واکنش نشون می دهد.
  • استهلاک ندارد.
  • ریسک تقلب در عیار و وزن خیلی کم است.
  • نقدشوندگی نسبتا بالایی دارد.
  • هنگام خرید و فروش، هزینه بنگاهی یا کارگزاری ندارد.

۶- سهام یک شرکت:

• • متاثر از شرایط اقتصادی کشور است.
  • متاثر از شرایط اقتصادی صنعت خاصی ست که شرکت در اون فعالیت می کند.
  • متاثر از کیفیت مدیریت شرکت است.
  • متاثر از تورم است.
  • متاثر از کیفیت سیاستگذاری اقتصادی دولت است؛ سیاست بودجه ای، سیاست پولی، بانکی، و ارزی.
  • متاثر از سیاست خارجی است (تحریم).
  • نقد شوندگی بالایی در بورس دارد.
  • هزینه کارگزاری و مالیات حین معامله به نسبت خونه کمتر است.
  • برعکس موارد قبل، سرمایه در کنترل فیزیکی مالک نیست.

۷- صندوق سرمایه گذاری مشترک:

• • تاثیر پذیری این نوع سرمایه گذاری از کیفیت مدیریت شرکت، یا وضعیت یک صنعت، کمتر از روش قبلی است. علت این تفاوت، تنوع سهام های درون پورتفولیوی صندوق می باشد.
  • فروش این سرمایه گذاری قدری بیش از روش قبلی زمان می بره، اما عموما ظرف یک هفته میسره.

۸- سپرده مدت دار بانکی:

• • سود ثابت از پیش تعیین شده دارد که به جهش های تورمی و ارزی واکنشی نشون نمی دهد.
  • از همه موارد بالا، نسبت به تورم آسیب پذیرتر است.
  • نقد کردن پیش از موعد جریمه دارد.
  • ریسک عدم دریافت اصل و سود تقریبا وجود ندارد.

یک پیشنهاد در شرایط تورمی؛ بدهی خوب ایجاد کنید!

دو نوع بدهی وجود دارد: بدهی خوب (که در اثر خرج کردن پول برای ایجاد دارایی به وجود می آید) و بدهی بد (که در اثر خرج کردن پول برای هزینه ها به وجود می آید). سعی کنید بدهی های خوب ایجاد کنید، پول را برای ایجاد دارایی های مختلف استفاده کنید و با با ارزش شدن دارایی هایتان علاوه بر حفظ ارزش پول شما، بدهی هایتان را پرداخت کنید.

ارزش پول توسط نوعی ارتباط دائمی بین اشیا و باور به ارزشمند بودن آن ها ساخته می شود. ارزشمندی آن از آنجا نشات می گیرد که افراد طالب آن هستند تا کالا یا خدمت مطلوبشان را با آن تهیه کنند. همچنین ارزش و پشتوانه آن، برخلاف عقیده عامه مردم طلا و نقره نیست و عوامل دیگری در ارزش دادن و یا بی ارزش کردن آن تأثیر دارند. پیش از اینکه پول، توسعه پیدا کند، مردم برای به دست آوردن کالاها و خدمات مورد نیازشان، دادوستد پایاپای (کالا به کالا) می کردند. این شکل اولیه تبادل، از تقسیم پذیری و قابلیت انتقال، برخوردار نبود.

مثلاً اگر شما گوسفند دارید و به سیب احتیاج دارید، باید کسی را پیدا کنید که تنها سیب دارد و گوشت گوسفند می خواهد. اگر کسی را پیدا کنید که گوشت بخواهد و سیب نداشته باشد و به شما خرگوش بدهد چه؟ برای اینکه گوشت شما را بگیرد باید کسی را پیدا کند که سیب دارد و خرگوش می خواهد. نداشتن قابلیت انتقال آسان در تبادل کالا به کالا، ناکارآمد بود. همچنین، حتی اگر شما کسی را پیدا کنید که بخواهد سیب را با گوشت معاوضه کند، شاید آن مقدار جنسی که او دارد ارزش گوسفند شما را نداشته باشد. پس باید راهی پیدا کنید که گوسفندتان را چندتکه کنید و تصمیم بگیرید که در ازای قسمتی از گوسفند، چند سیب می خواهید. برای حل این مشکلات، پول کالایی به وجود آمد؛ که نوعی از کالا بود که به عنوان نوعی ارزش کار می کرد.

کالاهای مورد استفاده برای معامله ویژگی های مشخصی داشتند:

• مورد طلب عموم مردم
• دارای ارزش
• بادوام
• قابل حمل
• قابل ذخیره

نمونه ای از پول کالایی، فلزهای گران بها مانند طلا بودند که تا پیش از دهه ۱۹۷۰، قرن ها به عنوان پول رایج مورداستفاده قرار می گرفت. به عنوان مثال در مورد دلار آمریکا این طور بود که دولت های خارجی می توانستند دلارهای آمریکایی ها را بگیرند و در عوض مقدار مشخصی طلا به بانک مرکزی آمریکا بدهند. طلا ارزشمند است چون مردم طالب آن هستند. همچنین قابل حمل، ذخیره و با دوام است. ارزها سال ها به قانون استاندارد طلا وابسته بودند، یعنی ارزش اسکناس وابسته به ذخایر طلای دولت ها بود و هرکدام می توانستند با دیگری به مقدار مشخص و ثابت معاوضه شوند. مثلاً اگر شما ۱۰۰۰ دلار داشتید می توانستید به بانک فدرال رزرو بروید و در عوض یک انس طلا بگیرید. کشورها برای ارزش دادن به ارزهای خود شروع به برداشتن استاندارد طلا کردند. بریتانیا در سال ۱۹۳۱ و ایالات متحده هم اندکی پس ازآن این کار را انجام دادند. دلیل آن هم نایاب بودن طلا و پایین رفتن کفه تقاضا در مقابل مقدار اندک عرضه بود.

امروزه عرضه، تقاضا و باور مردم به دولت ها بنیان ارزش ارزها است. اقتصادهای قوی تر معمولاً نرخ تبادل بهتری برای ارزهای خود دارند و بالعکس. اگر هم اصلاح یا سقوطی اتفاق بیافتد ارزش آن ارز کاهش خواهد یافت. نوع دوم پول، فیات (Fiat Money) است که نیازی به پشتیبانی فیزیکی کالایی ندارد. در عوض ارزش آن توسط عرضه و تقاضا و باور مردم به ارزش آن تعیین می شود. پول بدون پشتوانه به این دلیل به وجود آمد که طلا منبعی نادر بود و اقتصادهای دارای رشد سریع نمی توانستد همیشه آن قدر طلا استخراج کنند که از ارز مورداستفاده شان حمایت کند. در یک اقتصاد شکوفا نیاز به طلا برای ارزش دادن به پول کاملاً ناکارآمد است، به ویژه وقتی که ارزش آن را درک و تفکرات مردم معین کند. یک اقتصاد در حال توسعه، در حال تولید چیزهای دیگری است که برای خود و اقتصادهای دیگر هم باارزش است. عموماً هرچه اقتصاد کشوری قوی تر باشد، پول آن هم قوی تر پنداشته می شود و بالعکس؛ اما این مفهوم باید توسط یک اقتصاد قوی و مولد که خدمات و محصولات باارزش خلق می کند پشتیبانی شود. امروزه ارزش اکثر ارزها توسط قدرت خرید آن سنجیده می شود که متأثر از تورم است. به همین دلیل است که تنها چاپ آن نمی تواند در کشور ثروت به وجود بیاورد.

ارزش پول چگونه تعیین می شود؟

تعیین ارزش برای یک کالا، خدمت، ارز، ارتباط نزدیکی با تقاضای آن دارد. برای مثال سه روش برای تعیین ارزش دلار وجود دارد:

۱- روش اول این است چه مقدار دلار با ارزهای خارجی خریداری می شود که این همان روش نرخ تبادل است. معامله گران فارکس در بازار ارز تعیین کننده نرخ تبادل هستند. آن ها عرضه و تقاضا و نیز انتظارات خود در آینده را در نظر می‎گیرند. به همین دلیل است که ارزش پول در طول معاملات روزانه دچار نوسان می شود.

۲- روش دوم، ارزش گذاری اسناد خزانه است. می توان آن ها را از طریق بازار ثانویه خزانه داری به راحتی تبدیل به دلار کرد. هنگامی که تقاضا برای اوراق خزانه افزایش می یابد، ارزش دلار نیز خودبه خود بالا می رود.

۳- روش سوم نیز ذخایر ارز خارجی است، یعنی همان مقدار دلارهایی که در اختیار دولت های خارجی قرار دارد. هرقدر که دلارهای بیشتری داشته باشند، به همان میزان عرضه نیز کاهش خواهد یافت. این کار باعث بالا رفتن ارزش دلار ایالات متحده می شود. چنانچه دولت‎های خارجی درصدد فروش تمامی دلارها و دارایی های خزانه باشند، در این صورت دلار سقوط خواهد کرد و ارزش پول ایالات متحده بسیار کم خواهد شد. اسکناس هایی مانند ۱۰ هزارتومانی که امروزه از آن استفاده می کنیم اگرچه ارزش ذاتی ندارد اما به عنوان وسیله معامله شناخته می شوند. وقتی به فروشگاه  می روید و کالایی می خرید، هم شما و هم فروشنده توافق کرده اید که یک اسکناس یک ارزش مشخص دارد. تا زمانی که تقاضا برای اسکناس ۱۰ هزار تومانی وجود دارد، این اسکناس ارزش دارد.

پول چگونه اندازه گیری می شود؟

برای قابل اندازه گیری تر کردن پول باید آن را به سه دسته تقسیم کرد:

• M1: این دسته، شامل همه انواع فیزیکی سکه ها و ارزها، سپرده های دیداری و چک های مسافرتی است. M1 شامل چیزی است که ما به عنوان پول فعال می شناسیم؛ یعنی ارزش کل مسکوکات و اسکناس هایی که در میان عموم مردم در گردش است و به طور فصلی، ماهانه، هفتگی و روزانه تغییر می کند. یا میزانی است که بانک ها، به مشتریان قرض می دهند.
•  M2: این دسته با شاخص گسترده تر دسته M1 و سپرده های مدت دار، سپرده های قرض الحسنه و سرمایه های غیردولتی بازار را شامل می شود. این دسته را می توان به راحتی به نقدینگی تبدیل کرد.
• M3: گسترده ترین نوع که شامل M2 و همه سپرده های بلندمدت، سرمایه های دولتی، توافقات خرید کوتاه مدت و دارایی های نقدی می شود.

با جمع کردن این سه دسته، می توانیم به مبلغ پول کشور یا اقتصاد برسیم. تقاضا برای پول مساوی با نوسان میزان کل پول فعال است. به عنوان مثال مردم آخر هفته چک هایشان را نقد می کنند و یا از دستگاه های خودپرداز برداشت می کنند، پس پول فعال بیشتری در آخر هفته ها نسبت به اول هفته وجود دارد و تقاضای عمومی برای آن هم در تعطیلات گاهی کاهش می یابد.

آیا پول سرمایه است؟

البته که به خودی خود یک سرمایه نیست، بلکه برای خرید اجناس مورد استفاده قرار می گیرد و سرمایه به صورت طولانی مدت برای ایجاد سود و ثروت به کار گرفته می شود. این یعنی اسکناس هایی که به دست می آوریم، خرج می کنیم و نگه می داریم سرمایه نیستند، بلکه تنها یک وسیله آسان برای معامله است. حتی اگر ۱۰۰ میلیون دلار داشته باشید اما در یک جزیره دورافتاده تنها باشید، آن  بلااستفاده است چون نمی توانید برای هیچ چیزی از آن استفاده کنید، مگر اینکه آن را بسوزانید و خودتان را گرم کنید؛ بنابراین چاپ اسکناس منجر به شکوفایی اقتصاد نمی شود، بلکه باعث بی باوری به دولت و سقوط ارزش پول آن می شود.

تغییرات ارزش پول چه تأثیری بر زندگی شما می گذارد؟

تأثیر نوسانات ارزش پول را می توان هرروزه در فروشگاه مواد غذایی یا پمب بنزین مشاهده کنید. افراد همیشه تقاضای ناگزیر و روزانه برای بنزین و مواد غذایی دارند. تولیدکنندگان به خوبی می دانند که شما هر هفته مجبور می شوید بنزین و مواد غذایی خریداری کنید و نمی توانید خرید خود را در هنگام افزایش قیمت ها به تعویق اندازید. شما مجبور می شوید تا مدتی باقیمت بالاتری جنس خود را خریداری کنید تا زمانی که بتوانید عادات خود را تغییر دهید.

کاهش ارزش پول چه پیامدهایی دارد؟

هنگامی که قیمت بنزین یا مواد غذایی بالا می رود، شما شاهد کاهش ارزش پول خواهید بود. با کاهش ارزش آن تورم رخ می دهد. وقتی مردم تصور می کنند قیمت ها افزایش خواهد یافت، در این زمان است که شروع می کنند به خرید کردن، قبل از اینکه اجناس گران تر شوند. این افزایش تقاضا باعث می شود تولیدکنندگان با خیال راحت هزینه های بیشتری اعمال کنند، قیمت ها را افزایش دهند و در این صورت تورم یک ابزاری می شود برای تغییر مسیر بازار به سمتی که بازاری ها می خواهند. یک اقتصاد سالم قادر است نرخ تورم پایه را تا ۲ درصد حفظ کند. تورم پایه عبارت است از قیمت هر چیزی به جز قیمت مواد غذایی و بنزین که بسیار متغیر هستند. شاخص قیمت مصرف کننده رایج ترین مقیاس تورم محسوب می شود.

اثرات افزایش ارزش پول چیست؟

تورم زدایی زمانی رخ می دهد که ارزش پول بالا می رود. تورم زدایی به نظر عالی می رسد، اما برای اقتصاد مخرب تر از تورم است. چرا؟ به این فکر کنید که طی سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ چیزی که در بازار مسکن آمریکا رخ داد، درواقع یک تورم زدایی عظیم بود. قیمت ها تا بیش از ۲۰ درصد سقوط کرد. بسیاری از مردم نتوانستند خانه های خود را بفروشند و بدهی وام مسکن خود را پرداخت کنند. خریداران از کاهش بیش ازپیش قیمت ها واهمه داشتند. هیچ کس نمی دانست چه وقت قیمت ها مجدداً اوج خواهد گرفت. درست است، ارزش پول افزایش یافت؛ اما خانواده ها خانه های خود را از دست دادند. کارگران ساختمانی شغل خود را از دست دادند. ساختمان سازها ورشکسته شدند و این همان چیزی است که تورم زدایی را خطرناک می کند.

چگونه ارزش پول با گذشت زمان دستخوش نوسانات شده است؟

در سال ۱۹۱۳، پول ارزش بسیار زیادی داشت. در آن زمان یک دلار معادل $۲۵٫۹۲ در جولای ۲۰۱۹ بود. دلار به تدریج ارزش خود را از دست داد، بطوریکه تا سال ۱۹۲۰ هر دلار معادل $۱۲٫۳۴ در سال ۲۰۱۹ ارزش داشت. در طول دوره رکود بزرگ آمریکا، ارزش پول درنتیجه تورم زدایی افزایش پیدا کرد. در پی بحران سال ۱۹۳۰ ارزش هر دلار برابر شد با $۱۵٫۴۶ در سال ۲۰۱۹ و تا سال ۱۹۵۰ ارزش پول با کاهش بیشتری مواجه شد؛ یعنی هر دلار چیزی معادل $۱۰٫۶۵ در سال ۲۰۱۹ بود. از آن به بعد ارزش پول همچنان رو به کاهش رفت. طوری که در سال ۱۹۷۰، هر دلار تنها معادل $۶٫۵۸ در سال ۲۰۱۹ شد. تا سال ۱۹۹۰، هر دلار ارزشی برابر با $۱٫۹۷ در سال ۲۰۱۹ پیدا کرد. در دهه بعدی (۲۰۰۰) ارزش آن به $۱٫۴۸ در سال ۲۰۱۹ رسید.

کشورها چگونه ثروتمند می شوند؟

کشورهایی که می خواهند ثروتمند شوند باید اجناس و خدمات خود را باکیفیت و کمیت بیشتر تولید کنند، نه اینکه فقط اسکناس چاپ کنند. اگر خروجی ها سقوط کنند، کل پول تزریق شده در گردش هم نمی تواند تغییری در وضعیت آن ایجاد کند. گرچه پول شکل های متفاوتی پیدا کرده اما کاربرد اصلی آن هنوز تغییر نکرده است. آن فارغ از اینکه چه شکلی داشته باشد، ابزاری برای معامله اجناس و خدمات است و با سریع تر کردن فرایند معاملات، به اقتصاد امکان رشد بیشتری می دهد.

در ادبیات اقتصادی، رشد همه گیر، مداوم و نامنظّم سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک دوره زمانی نسبت به دوره قبلی مشابه است. برای محاسبه تورم، بانک مرکزی و مرکز آمار سبد کالایی را تعریف می کنند و روند قیمت آن را رصد می کنند. برای تعیین میزان تورم در کشور ما، بانک مرکزی در سال ۱۳۸۳ سبد کالایی با ۳۵۹ قلم کالا و خدمات، در ۷۵ شهر منتخب کشور و در ۱۲ گروه کالایی را تعیین کرد. اما بسته به اینکه برای محاسبه تورم از چه شاخص قیمت و چه دوره زمانی استفاده شود می توان به رقم های متفاوتی برای نرخ تورم دست یافت.

به طور کلی رشد شدید تورم در کشور ما اغلب ناشی از چهار عامل اصلی است:

اول تکیه و تمرکز اقتصاد ایران بر نفت که موجب شده تا در نتیجه ی نوسان قیمت نفت، درآمدهای کشور نیز همواره با بی ثباتی شدید مواجه باشد. دوم رشد شدید قیمت ارز در یک بازه زمانی کوتاه، سوم رشد نقدینگی و چهارم تضعیف تولید و رشد هزینه های تولید در اثر فشارهای وارد شده بر حوزه تجارت خارجی کشور. تورم علاوه بر این که موجب تغییر سود و جریانات نقدی کشورها می شود؛ نرخ بازده مورد انتظار سهامداران و فعالان اقتصادی را نیز تغییر می دهد. در واقع این اتفاق موجب توزیع دوباره دارایی ها و درآمدهای افراد می شود. در یک سو بهای سبد دارایی افرادی که بیش از نرخ تورم افزایش داشته باشد از این فرآیند بهره مند می شوند. اما در سوی دیگر افرادی که ارزش سبد دارایی های آن ها به هر دلیلی کمتر از نرخ تورم افزایش پیدا کند، از متضررین این نرخ هستند.

بنابراین سرمایه گذاران که خالص منافع حاصل ازسرمایه گذاری های آن ها به نرخ تورم بستگی دارد می کوشند با سرمایه گذاری در فعالیت های پربازده، ضمن حفظ ارزش دارایی های خود، از اثرات تورم نیز بهره مند شوند.

رابطه تورم با بازار سهام

مدت هاست پژوهشگران اقتصادی به دنبال یافتن رابطه بین تورم و بازار سهام هستند اما تاکنون نتوانسته اند به یک جمع بندی نهایی در این زمینه دست پیدا کنند. درواقع مطالعات در کشورهای مختلف نشان می دهد به علت وجود ساختار اقتصادی متفاوت، این ارتباط از کشوری به کشور دیگر تغییر می کند. شاید به همین علت است که برخی تحلیل گران این رابطه را منفی، برخی مثبت و برخی فاقد ارتباط معنادار دانسته اند. برای مثال در کشورهایی که تورم به خوبی قابل پیش بینی است، سرمایه گذاران به سادگی درصد افزوده ای را به عنوان تورم به بازدهی مورد انتظار خود می افزایند و بازار به حالت تعادل می رسد. بنابراین تا زمانی که این نرخ قابل پیش بینی باشد عامل ناپایداری و نااطمینانی محسوب نمی شود. با این حال به دلیل ساختار اقتصادی ایران اغلب مطالعات نشان می دهند اثر نرخ تورم بر شاخص فعالیت بازار سهام؛ یعنی ارزش معاملات، حجم معاملات و نسبت ارزش معاملات به کل ارزش جاری بازار سهام در کوتاه مدت مثبت است. اما در همین مطالعات اشاره شده که بین نرخ تورم و تعداد سهام افزوده شده (افزایش سرمایه شرکت ها) و نسبت تعداد سهام معامله شده به کل سهام منتشرشده نیز در بلندمدت رابطه معناداری یافت نمی شود.

اثرات کوتاه مدت افزایش تورم بر بازار سهام

در شرایط تورمی به طور متوسط، سود اسمی شرکت ها به دلیل کاهش ارزش پول، افزایش پیدا می کند. در واقع سودآوری افزایش نیافته، بلکه سود اسمی تحت تاثیر تورم افزایش یافته است. این افزایش به دلیل جبران کاهش سود حقیقی است. بنابراین، با افزایش این نرخ، سود تقسیمی شرکت ها و به تبع آن قیمت سهام افزایش خواهد داشت. از سوی دیگر، با افزایش تورم در کوتاه مدت سرمایه گذاران با توجه به ریسک بالای نگهداری پول و کاهش ارزش آن، تمایل کمتری به نگهداری آن داشته و به دنبال کاهش حجم نقدینگی در سبد دارایی خود هستند. بدین منظور، یکی از گزینه های سرمایه گذاری، خرید سهام است که می تواند به عنوان سپری در مقابل تورم عمل کند. درنتیجه افزایش تقاضا برای خرید سهام، موجب افزایش قیمت سهام و افزایش ارزش و حجم معاملات می شود. این مساله بر انگیزه سرمایه گذاری در شرکت ها می افزاید. بنابراین شرکت ها اقدام به انتشار سهام می کنند تا از این طریق منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه گذاری در آینده را فراهم آورند.

علاوه بر این با افزایش تورم، نسبت ارزش مبادلات به کل ارزش جاری بازار سهام و نیز نسبت تعداد سهام مبادله شده به کل سهام منتشرشده در بازار سهام و در نتیجه نقدینگی بازار سهام نیز می تواند افزایش داشته باشد. از آنجا که نقدینگی بازار سهام نشان گر عملکرد بازار سهام است، در نهایت می توان نتیجه گرفت که اثر تورم بر عملکرد بازار سهام در کوتاه مدت در ایران مثبت است. نکته دیگری که در اثرات مثبت افزایش این نرخ بر بازار سهام در کوتاه مدت اثرگذار است بی اعتمادی سرمایه گذاران به سایر بازارها از جمله طلا و ارز، مسکن و غیره به دلیل نوسانات بالا یا ضریب نقدشوندگی پایین و … است. در واقع از نظر سرمایه گذاران بازار سهام ایران در کوتاه مدت کاراست ومی تواند به عنوان پوششی در مقابل تورم عمل کند.

اثرات بلندمدت افزایش تورم بر بازار سهام

در بلند مدت، قیمت فروش محصولات و خدمات شرکت ها افزایش یافته و درنتیجه بدون افزایش تولید یا کیفیت محصولات و در نتیجه ارزش ذاتی سهام، رقم فروش شرکت بالا می رود. در چنین شرایطی بازده اسمی شرکت ها شاخص ضعیفی برای سرمایه گذاران تلقی می شود. از سوی دیگر، افزایش این نرخ موجب تامین مواد اولیه مورد نیاز تولید با قیمت بالاتر و در نتیجه تولید با هزینه های بالاتر می شود. بنابراین، میزان تأثیر تورم بر قیمت سهام بستگی به میزان افزایش قیمت محصولات و خدمات و همچنین افزایش قیمت مواد اولیه و هزینه ها دارد که بسته به نوع صنعت می تواندبرآیند متفاوتی از خود بروز دهد. اما در سوی دیگر بازار، با افزایش سطح عمومی قیمت ها و نرخ تورم در فاصله زمانی میان سرمایه گذاری و بهره برداری، وجهی که سرمایه گذار به عنوان سود سرمایه گذاری بدست می آورد، قدرت خرید کمتری دارد. در نتیجه بازده واقعی سرمایه گذاری، کمتر از بازده مورد انتظار خواهد بود. علاوه بر این، شرایط تورمی باعث کاهش قدرت خرید مردم و کاهش فرصت و تقاضا برای سرمایه گذاری و پس انداز در بورس اوراق بهادار و به تبع کاهش شاخص سهام می شود.

نکته دیگر اینکه با افزایش نرخ تورم، افزایش نرخ بهره بازار نیز اجتناب ناپذیر است و به همین علت نرخ بازده مورد انتظار سهام داران با تغییری مثبت روبرو خواهد شد. به این ترتیب، یکی دیگر از اثرات تورم در بلند مدت بی ثباتی در سود و بازده است. بنابراین میزان تأثیر تورم بر سود پرداختی شرکت ها به سهامداران نامعلوم است و درنهایت می توان نتیجه گرفت که تأثیر تورم بر قیمت محصولات شرکت ها و تعدیل اثر نهایی و به طورکلی بر بازارسهام در بلند مدت در هاله ای از ابهام قرار دارد.

بازده سهام

بازده سهام یکی از اصول اساسی برای سرمایه گذاری در بازار سهام است، بازده سهام به سرمایه گذاران در تجزیه و تحلیل مالی و پیش بینی ها کمک می کند. بازده سهام متاثر از بازده انواع دارایی ها، تغییرات شرایط اقتصادی و سیاسی، ریسک ها، عوامل تاثیرگذار بر مقادیر جریانات نقدی آتی دارایی ها، عوامل موثر بر واکنش رفتار طیف وسیعی از تصمیم گیران و نرخ بازده مورد انتظار سرمایه گذاران و بسیاری عوامل دیگر است. از منظر تئوریک این عوامل به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می شوند. عوامل در سطح شرکت و صنعت مثل نسبت های مالی، حاشیه سود، نتایج حاصله از بررسی مطالعه صورت های مالی شرکت و عوامل تاثیرگذار بر رونق و رکود در شرکت و صنعتی خاص، همگی از عوامل درونی محسوب می شوند از این رو این عوامل تا حدود زیادی بوسیله مدیریت بنگاه ها قابل کنترل هستند. اما عوامل کلان اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی وجود دارند که بر قیمت و بازدهی سهام تاثیر می گذارند که خارج از کنترل مدیریت بنگاه ها بوده و از این رو عوامل بیرونی محسوب می شوند. مثل نرخ تورم، نرخ بهره، نرخ رشد اقتصادی، مالیات، سوبسید، قوانین و مقررات مربوطه، حجم نقدینگی، ادوار تجاری کسب و کار، میزان بازدهی فرصت های سرمایه گذاری جایگزین و سیاست های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی دولت.

رابطه تورم با بازده سهام

دو عامل رابطه تورم و بازده سهام را تحت تاثیر قرار می دهند: شوک های عرضه همچون شوک قیمت نفت و شوک های بهره وری و شوک های تقاضا که ناشی از شوک های سیاست های پولی و مالی هستند. بدین ترتیب می توان گفت که رابطه بین تورم و بازده سهام بستگی به منبع تورم دارد. شوک های تقاضای کل، عموما با افزایش در عرضه پول منجر به تورم بالاتر و بالا رفتن قیمت سهام می شوند؛ در حالیکه شوک های عرضه همچون افزایش در قیمت نفت، منجر به تورم بالاتر و قیمت سهام پایین تر می شود. ذکر این نکته ضروری است که هر چند تورم با افزایش هزینه های تولید تاثیر منفی بر قیمت سهام دارد ولی اگر تورم و افزایش قیمت محصول شرکت های بورسی بیشتر از رشد هزینه های تولید باشند، در این صورت سود بنگاه ها افزایش یافته و تورم از کانال جریان وجوه نقدی آتی عایدی ها می تواندتاثیر مثبتی بر قیمت سهام داشته باشد، بدیهی است در این صورت بسته به شرایط هر صنعت برآیند این دو اثر مخالف هم، نحوه تاثیر تورم بر قیمت و بازدهی سهام را تعیین خواهد کرد.

برآورد عملکرد صنایع مختلف بازار سهام در شرایط تورمی

برآورد عملکرد صنایع مختلف بازار سهام در شرایط تورمی می توان صنایع بورسی را در سه گروه بررسی کرد:

• صنایع پیشرو همچون صنایع فولاد، پتروشیمی و … که قیمت فروش محصولات آن ها در شرایط تورمی، به رغم افزایش هزینه های تولید با تورم یا حتی بیشتر از تورم عمومی کشور رشد می کند. در این صنایع می توان انتظار داشت رشد قیمت سهام آن ها در شرایط تورمی تدوام داشته باشد. در این صنایع اغلب قیمت ها وابسته به بازارهای جهانی و نرخ ارز هستند. اغلب با قیمت گذاری های دستوری مواجه نیستند و با شرایط بهتری برای صادارت روبرو هستند.
• صنایع متوسط همچون کاشی و سیمان که در شرایط تورمی با عدم تغییر قابل توجه قیمت سهم روبرو هستند. میزان عرضه در این صنایع توان پوشش تقاضای داخلی را داشته و وابستگی به واردات اندک است. با این حال توان صادراتی چندانی ندارند.
• صنایع رو به افول همچون خودرو و دارو که در شرایط تورمی با افت مداوم قیمت سهم مواجه می شوند. در این صنایع وابستگی تولید به از شرایط اقتصادی کشور، واردات و در نتیجه قیمت ارز و سیاست های تجاری داخلی و خارجی بسیار بالا است. حضور دولت در قیمت گذاری بسیار پررنگ است. در برخی از این صنایع تولید وابسته به بودجه عمرانی دولت و در نتیجه قیمت فروش نسبتا ثابت است.

پول، تکه ای کاغذ یا سکه ای فلزی است که تنها به خاطر بار ارزشی که به دوش می کشد، مهم و خواستنی به شمار می رود. در واقع، ما نه تکه های کاغذ بلکه ارزشی که آن ها برایمان به ارمغان می آورند را دوست داریم. اعتبار پشت کاغذها به ما کمک می کند تا چیزهایی که نیاز داریم را بخریم، به جاهایی که می خواهیم سفر کنیم و آن اعتبار را با ارزش چیزهایی که دوستشان داریم تاخت بزنیم. اما داستان این اعتبار از کجا آغاز می شود؟ چه چیزی به کاغذی که در دست ما قرار دارد ارزش می دهد؟ و مهم تر از همه، چرا این ارزش، ثابت نیست و گذر زمان یا شرایط مختلف، اعتبار آن را دست خوش تغییر می کند؟ در این مقاله از خانه سرمایه به سراغ «پول فیات» یا «پول بدون پشتوانه» می رویم تا از ماجراهای پشت پرده اعتبارها سر در بیاوریم.

ویکتور هوگو:

هیچ چیزی به اندازه جیب خالی انسان را ماجراجو نمی کند.

استاندارد طلا چیست؟

تا مدت های طولانی، طلا تنها و بهترین پشتوانه برای پول هایی بود که در میان مردم دست به دست می گشتند. چه زمانی که مردم با حواله های کاغذی کار می کردند و چه زمانی که بانک های مرکزی شکل گرفتند، این تناسب بین ذخیره طلای انباشته در انبارها یا خزانه ها و اسکناس یا حواله ای که در دست مردم بود، وظیفه انتقال ارزش را در اختیار داشت. به زبان ساده تر، سکه فلزی یا اسکناسی که در دست مردم بود، سند مالکیت طلایی بود که در خزانه یا انبارها وجود خارجی داشت. این سبک از انتقال ارزش تا زمانی که در محدوده یک کشور اعمال می شد، به خوبی کار خودش را انجام می داد. اما وقتی پای مبادله این ارزش بین کشورهای مختلف به این میدان باز شد، شرایط تغییر کرد. بدون شک، هیچ کشوری نمی تواند به تنهایی تمام نیازهای خود را تامین کند و تجارت، بخشی جدایی ناپذیر از روابط صلح آمیز میان ملت ها به شمار می رود. حالا نیاز اساسی، بهینه سازی این اعتبارها برای افزایش تجارت های بین المللی بود.

همان طور که کشور «A» روش خودش را برای اعتباردهی به حواله ها و اسکناس ها داشت، کشور «B» هم از روشی مخصوص به خود استفاده می کرد. حالا مسئولان هر کشور باید کاری می کردند که پول هایشان در کشورهای دیگر نیز از اعتبار کافی برخوردار باشند و تاجران خارجی با خیالی راحت و به سادگی از آن ها استفاده کنند. در نتیجه، هر کشور باید یک روند استاندارد برای ارزش پولش در نظر می گرفت و آن را اعلام می کرد. به همین دلیل، مفهومی به نام «استاندارد طلا» در میان کشورهای مختلف شکل گرفت. به این ترتیب که دولت هر کشور، یک نرخ مبادله ثابت را اعلام می کرد و در ازای دریافت مقدار مشخصی پول کاغذی یا سکه فلزی، مقدار ثابتی طلا می پرداخت.

چرا پول فیات یا پول بدون پشتوانه شکل گرفت؟

اجرایی شدن استاندارد طلا توانست بسیاری از مشکلات را حل کند. معامله های بین تجار خارجی به راحتی صورت می گرفت و هر کسی می توانست در هر زمانی که می خواست، پول های خود را به طلا تبدیل کند. اما این عرضه نامحدود طلا توسط دولت های مختلف نتوانست مدت زیادی دوام بیاورد. علت های گوناگونی مانع این کار شدند؛ مثلا:

• آغاز جنگ های جهانی و کم شدن ذخیره های مالی کشورها به علت هزینه های جنگ
• نایاب بودن معدن های طلای جدید
• احتکار طلا توسط مردم
• محاسبه ای بودن نرخ طلا (در واقع، نرخ ثابتی که در استاندارد طلا تعریف شده بود، هیچ وقت به معنای واقعی اجرا نشد. در عوض، دولت ها سعی کردند که نرخ مناسبی برای این مبادله اعلام کنند اما نتوانستند.)

کار با استاندارد طلا آن قدر سخت شد که کم کم تا دهه هشتاد میلادی به طور کامل از میان رفت و در سال ۱۹۷۱ به تاریخ پیوست. اما بدون این استاندارد، چه چیزی می توانست اعتبار کاغذهایی که با نام پول می شناختیم را به آن ها بازگرداند؟ دولت ها و اقتصاددان ها به راه حلی جایگزین رسیدند و آن «پول بدون پشتوانه» بود.

آدام اسمیت:

بدون شک، جامعه ای که بخش اعظم آن فقیر و بیچاره هستند، نمی تواند شکوفا و سعادتمند باشد.

جدایی پول از طلا

وقتی پول از یار دیرین خود یعنی طلا جدا شد، دو بازار متفاوت از اعتبارات شکل گرفتند. بازار اول، دولت بود که پول ملی و قدرت چاپ اسکناس را در اختیار داشت و دیگری بازار بود که با در اختیار داشتن طلا، قدرت معامله و تعیین ارزش لحظه ای آن را در دست گرفت. دولت ها می توانستند بسته به نیاز خود پول چاپ کنند و در عوض، دخالتی در معاملات بازار طلا نداشته باشند. در حقیقت، چیزی که ارزش پول ملی جدید را – که پشتوانه ای طلایی رنگ به دنبال نداشت – تعیین می کرد تلاش دولت ها برای کاهش هزینه های خود، اجرای سیاست گذاری های خارجی و داخلی کارآمد، کنترل نرخ بهره، بهبود وضعیت اقتصادی کشور، تصمیم گیری درباره میزان عرضه پول و تغییر سیاست های مالیاتی بود. به همین علت، گاهی می بینیم که ارزش پول کشورهای فقیر در مقابل کشورهای ثروتمندی که با واحد پول دلار کار می کنند، بسیار پایین است. در واقع، کاهش ارزش پول ملی یک کشور به معنای وجود مشکلاتی است که بر بدنه اقتصادش سنگینی می کند.

اولین حرکت برای استفاده از پول بدون پشتوانه

بر خلاف ظاهر غربی پول فیات، آغاز آن از شرق بوده است. در قرن ۱۱ میلادی اولین کسانی از پول بدون پشتوانه در معاملات خود استفاده کردند، «خاندان یوآن» در چین بودند. با کمبود طلا، تلاش ها برای پیدا کردن یک جایگزین برای آن ادامه یافت. کشورهای مختلف بسته به منطقه جغرافیایی و منابع در دسترسشان، کالاهایی را جایگزین طلا کردند و در واقع به عنوان پول از آن ها استفاده می کردند. مثلا در انگلستان قرن ۱۱ و در زمان پادشاهی هنری اول، از چوب به عنوان پول استفاده می شد یا در مستعمره پیشین فرانسه به نام «فرانسه نو» از پوست خز به جای پول استفاده می کردند. مزیت های پول فیات مثل عدم وابستگی به طلا، عدم محدودیت و راحتی در استفاده، کم کم بیشتر کشورها را به استفاده از آن تشویق کرد.

خطرهای استفاده از پول فیات

سه متهم اصلی در پرونده خطرهای پول بدون پشتوانه به چشم می خورند:

1. تورم

از زمان ایجاد پول های بدون پشتوانه، تورم با آن هم نشین بوده است. دولت ها با چاپ پول هایی که نمی توانستند ارزشی برای آن ها ایجاد کنند، درگیر مفهومی به نام تورم شدند. به زبان ساده، تورم یعنی کاهش درصد پشتوانه دار از پول ملی نسبت به درصد پول خلق شده که باعث افزایش شاخص قیمت – معمولا افزایش قیمت مصرف کننده – می شود. وجود تورم بالا باعث می شود که نرخ جمعیت افراد فقیر در جامعه افزایش پیدا کند. چون تورم به افراد دارای درآمدهای پولی ثابت – مثل حقوق بگیرها – ضرر می زند و از قدرت خرید آن ها می کاهد. اما در مقابل، به نفع بیشتر کسانی تمام می شود که درآمدهای پولی متغیر دارند. علاوه بر این، تورم، هزینه های عمومی دولت را افزایش می دهد و دولت را مجبور می کند که برای جبران این کسری بودجه به سراغ قرض گرفتن پول از بانک مرکزی برود. روشن است که این راه حل ها به جای خاموش کردن آتش تورم، آن را بیشتر شعله ور می کنند. نکته جالب اینجا است که مردم می توانند با سرمایه گذاری در بازار بورس، پول خود را از خطرهای تورم دور کنند.

2. افزایش بیش از حد نقدینگی

به تمام پول هایی که خارج از سیستم بانکی در حال گردش هستند، «نقدینگی» گفته می شود. اگر حجم نقدینگی با میزان تولید کالا و خدمات متناسب نباشد – یعنی دچار افزایش غیرمعمول نقدینگی در میان مردم باشیم –  ضربه بزرگی به اعتبار پول بدون پشتوانه زده می شود. چون با افزایش نقدینگی، تقاضا برای دریافت کالا و خدمات به شدت بالا می رود و اگر چرخه تولید و ارائه خدمات، نتواند در کوتاه مدت به این تقاضا پاسخ دهد در آن صورت بر آتش تورم، دامن زده می شود.

3. از بین رفتن دولت ها

یکی دیگر از خطرهایی که پول بدون پشتوانه را تهدید می کند، از بین رفتن دولت ها است. چون این دولت ها هستند که به علت وجود و فعالیت هایی که انجام می دهند به پول ملی هر کشور اعتبار و ارزشی مناسب می بخشند. اگر دولتی نابود شود، ارزش پول ملی آن نیز به نابودی کشیده می شود.

فیدل کاسترو:

هر کشوری باید کاملا آزاد باشد تا نوعی از سیستم اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که مناسب می داند را برگزیند.

پاسخ به دو پرسش در مورد پول فیات

در ادامه به دو پرسش در مورد پول های بدون پشتوانه که شاید در ذهن شما هم شکل گرفته باشند پاسخ می دهیم:

• آیا ارزهای دیجیتال هم مثالی از پول فیات هستند؟

اجازه بدهید با شمردن تفاوت هایی که بین ارز دیجیتال و پول بدون پشتوانه وجود دارند، راحت تر به این پرسش پاسخ بدهیم:

• ارزهای دیجیتال – به عنوان مثال، بیت کوین – کریپتوکارنسی هایی مجازی هستند که بر بستر شبکه ای بزرگ به نام بلاک چین فعالیت می کنند. اما پول فیات، پولی فیزیکی است.
• ارزهای دیجیتال از دهه ۹۰ میلادی روی کار آمدند. اما پول فیات از قرن ۱۱ میلادی در حال گردش است.
• ارز دیجیتال، ارزش هایی خارج از محدوده دولت ها و کشورها هستند، به صورت جهانی فعالیت می کنند و توسط هیچ شخص یا هیچ دولتی کنترل نمی شوند. اما پول بدون پشتوانه وابستگی ۱۰۰ درصدی به دولتی که از آن حمایت می کند دارد.   
• شیوه عمل ارزهای دیجیتال و پول فیات با هم متفاوت است. در انتقال ارزهای دیجیتال، نیازی به حضور فرد دیگر – مثل بانک – نیست و حتی لازم نیست که اطلاعات هویتی خود را افشا کنید. اما برای انتقال پول های فیات، شما باید با در دست داشتن اطلاعات کامل هویتی و با استفاده از امکاناتی که شخص سومی مثل بانک در اختیار شما قرار می دهد، به انتقال پول بپردازید.
• ارزهای دیجیتالی، عرضه محدودی دارند اما پول های بدون پشتوانه – در صورت نیاز دولت ها – می توانند به صورت نامحدود عرضه شوند که البته آسیب های جبران ناپذیری بر بدنه اقتصاد وارد خواهند کرد!
• در ارزهای دیجیتال به دلیل رمزنگاری ها، امنیت بسیار بالا و فعالیت بر بستر بلاک چین، امکان کلاه برداری به صفر نزدیک شده است. اما جعل اسکناس یا سکه، برای کلاه برداران حرفه ای، کار چندان سختی نیست.

در نتیجه، پول فیات و ارزهای دیجیتال، دو موضوع متفاوت هستند که فقط در بعضی جنبه ها مثل خرج کردن با هم نقطه های مشترکی دارند.

• آیا کارت ها اعتباری هم می توانند نمونه ای از پول فیات باشند؟

بله. بیایید یک بار دیگر به مفهوم پول بدون پشتوانه نگاهی بیندازیم. با هم گفتیم که پول فیات، پولی فیزیکی است که از طرف دولت حمایت می شود. به همین دلیل، تمام چیزهایی که مفهوم این پول را به شکل های گوناگون در خودشان داشته باشند نیز پول بدون پشتوانه به شمار می روند. مثلا چک، حواله، کارت اعتباری، کارت های هدیه و … انواع مختلفی از پول فیات هستند.

توقف یا تکامل؟

وجود پول بدون پشتوانه به آن معنی نیست که تمام مشکلاتی که به علت وجود پول های با پشتوانه ایجاد شدند، برطرف شده است. از طرفی، وجود مشکلاتی مثل تورم یا افزایش نقدینگی نمی توانند به عنوان مانعی برای توقف استفاده از پول فیات عمل کنند. در این زمینه، پیدا کردن راه حل مناسب برای کنترل تورم و کاهش نقدینگی، تنها مسیر پیش روی دولت ها است تا با مهار تورم، مرهمی بر جسم خسته اقتصاد کشورها – به خصوص کشورهای در حال توسعه – زده باشند. اما مسیر دگرگونی، همیشه باز است. همان طور که پول های با پشتوانه طلا و حتی خود طلا به خاطر وجود مشکلاتی که داشتند کم کم کنار گذاشته شدند، شاید پول فیات نیز با ظهور تعریف جدیدی از پول و ارزش گذاری به جوخه بازنشسته های مالی بپیوندد. دور از ذهن نیست اگر ارزهای دیجیتال را به عنوان نامزد بعدی این جایگاه در نظر بگیریم.

خلاصه ای از آنچه با هم گفتیم

• استاندارد طلا، توافقی بود که در آن تجار و مردم عادی به ازای تحویل مقدار مشخصی از حواله یا پول کاغذی، طلا دریافت می کردند. این استاندارد باعث جلب اعتماد تاجران خارجی و افزایش معامله های برون مرزی شد.
• کار با استاندارد طلا، دوام زیادی نداشت. چون دولت های مرکزی نتوانستند به تعهدات خود در قبال پرداخت طلا به مردم عمل کنند.
• عواملی مانند آغاز جنگ های جهانی، کمیاب بودن معدن های طلای جدید، احتکار طلا توسط مردم و محاسبه ای بودن نرخ طلا، زمینه ساز کنار گذاشته شدن استاندارد طلا را فراهم کرد.
• جدایی پول از طلا باعث ایجاد دو بازار متفاوت به نام های دولت و بازار معامله گردید.
• اولین حرکت برای استفاده از پول بدون پشتوانه در شرق و به دست خاندان یوآن چین صورت گرفت.
• پول فیات یا پول بدون پشتوانه، تعریف جدیدی از پول است که به علت محدودیت های طلا ایجاد شد.
• دولت ها مجبور شدند از روش هایی مانند کاهش هزینه های خود، اجرای سیاست گذاری های کارآمد، کنترل نرخ بهره، بهبود وضعیت اقتصادی کشور، تصمیم گیری درباره میزان عرضه پول و تغییر سیاست های مالیاتی برای حمایت از شکل جدید پول، استفاده کنند.
• عواملی مانند تورم، افزایش نقدینگی و از بین رفتن دولت ها به عنوان مشکلات استفاده از پول بدون پشتوانه به شمار می روند.
• ارزهای دیجیتال، مثالی از پول فیات نیستند و در موارد زیادی مثل قدمت فعالیت، مجازی بودن، فعالیت خارج از کنترل دولت ها، انتقال آسان و بدون واسطه، عرضه محدود و امنیت بالا با هم تفاوت دارند.
• کارت های اعتباری، چک ها، کارت های هدیه و مواردی از این دست، مثال هایی از پول بدون پشتوانه به شمار می روند.

 نظر شما چیست؟

با توجه به مطالبی که خواندید آیا می توانید یک تعریف ساده از پول فیات داشته باشید؟ به نظر شما، افزودن چه ویژگی هایی به ارزهای دیجیتال می توانند آنها را به عنوان جانشین خلف پول بدون پشتوانه معرفی کنند؟

پول، مفهومی است که در هر زمان، شکل خاصی به خودش می گیرد؛ مثلاً گاهی پشت ظاهر درخشان سکه های طلا و شمش های نقره، در پس اعتبار یک تکه کاغذ، در عمق سیاهی نفت، شیرینی شکر و عطر دل انگیز قهوه پنهان می شود. وقتی پول را از آن شکل مرسوم کاغذی بیرون بکشیم، مفهوم های جانبی دیگری در کنارش ظاهر می شوند. یکی از این مفهوم های جالب «تهاتر» است. در این مقاله از خانه سرمایه به سراغ تهاتر می رویم. با ما همراه باشید.

رابرت کیوساکی

در تجارت و سرمایه گذاری به دنبال معامله های جدید بگردید. برخلاف جریان آب اما هوشمندانه شنا کنید.

تهاتر به چه معنا است؟

تهاتر یا «Barter» نوعی معامله است که در آن فرد در مقابل کالایی که به دیگری تحویل می دهد، یک کالای دیگر دریافت می کند. دکتر «سید مرتضی قاسم زاده» در کتاب حقوق مدنی، مختصر قراردادها و تعهدات» تهاتر را این گونه تعریف می کند: «برطرف شدن یا حذف دو دِین متقابل تااندازه ای که باهم برابری کنند، تهاتر نام دارد.» در تعریف دقیق تر می توان گفت که تهاتر، معامله ای بدون استفاده از ابزار مبادله است. بد نیست نگاهی به معنای ابزار مبادله بیندازیم». «ابزار مبادله» یا «Medium of Exchange» مفهومی است که حتی در نبود شکل رایج پول، کار پول را انجام می دهد. اگر کمی در مفهوم پول دقیق تر شویم، می توانیم از آن به عنوان ابزاری یاد کنیم که به وسیله مردم برای انجام معامله ها مورداستفاده قرار می گیرد؛ اما درنهایت ما از پول برای خرید ارزش چیزها استفاده می کنیم؛ مثلاً با پول، گوشت و نان و برنج می خریم چون در پی دریافت ارزش مواد غذایی هستیم یا با آن زمین و خانه می خریم چون در پی یافتن ارزش آرامش و سرپناه هستیم. اگر از این منظر به پول نگاه کنیم درمی یابیم که اصطلاح ابزار مبادله، واقعاً برازنده آن است؛ اما فقط پول کاغذی نیست که می تواند نقش ابزار مبادله را بازی کند. درواقع هر چیزی که کمیاب باشد، جای زیاد نگیرد، تقاضا برای آن وجود داشته باشد و قابل وزن کردن یا قابل شمارش باشد می تواند نقش پول را بازی کند؛ مثلاً در یک دوره از گذشته، نمک این ارزش را به دوش می کشید و مردم در مقابل دادن کالاهای خود، نمک دریافت می کردند. از آن طرف برای خرید چیزهای موردنیازشان هم نمک می پرداختند. اگر سر این نخ را بگیریم شاید بتوانیم آن را به پول های دیجیتال وصل کنیم. هم اکنون در برخی از کشورهایی که استخراج ارزهای دیجیتال رایج و قانونی است، تعدادی از فروشگاه ها در مقابل کالاهای خود، ارز دیجیتال را می پذیرند. شاید بانک های بزرگ جهانی هنوز در گیرودار ارزش گذاری این مفهوم های تازه وارد در حال تقلا باشند اما این ابزار های مبادله نادیدنی، کم کم رنگ و بو و مفهوم پول های رایج را به خود می گیرند.

به دنبال تهاتر در کوچه و بازار

«تاخت زدن» و «یِر به یِر کردن» نمونه هایی از اصطلاح های عامیانه برای توضیح معامله های تهاتری هستند.

آیا معامله های تهاتری هنوز هم زنده هستند؟

برخلاف اسم نه چندان آشنای تهاتر برای مردم، اما قصه استفاده از آن بسیار رایج تر از پول است. از یک کودک خردسال گرفته تا شرکت های بسیار بزرگ همگی با استفاده از تهاتر، معامله های سودمندی انجام می دهند. وقتی معامله های تهاتری در مقیاسی کوچک صورت بگیرند به آن ها میکرو بارتر (Micro barter) یا خرده تهاتر گفته می شود. اجازه بدهید چند نمونه از این معامله های تهاتری را باهم بررسی کنیم:

• وقتی کودکان اسباب بازی های خود را باهم عوض می کنند، به شکلی ساده و بدون هیچ آموزشی، یکی از پایه های اقتصادی را به صورت عملی تمرین می کنند. یا وقتی که نوجوان ها باهم قرار می گذراند تا در عوض حل کردن مسئله های ریاضی، برای طرف مقابل خوراکی بخرند بازهم از تهاتر استفاده کرده اند.
• در فصل برداشت محصول، برخی از کارگرها در مقابل انجام کارشان مقداری از محصول را طلب می کنند.
• بیشتر زنبوردارها در قبال خرید کندو به جای پول به فروشنده کندو ها، عسل می دهند.
• شهرداری ها، هزینه صدور مجوز حفاری یا صدور پروانه ساختمانی برای شرکت توزیع برق را با هزینه انشعاب برق درخواستی تهاتر می‎کنند.
• پیمانکاران و شرکت های خصوصی عمرانی درازای انجام فعالیت های خود، زمین، مصالح ساختمانی، واحدهای تجاری یا مسکونی می گیرند.
• بعضی کشورها در عوض فروش محصولات مهمشان – مثل نفت – از کشور دیگر کالاهای ضروری دریافت می کنند.
• حتی نظر دادن و بحث کردن را هم می توان شکلی از تهاتر اطلاعات در نظر گرفت.

چرا تهاتر ایجاد شد؟

مردم، شرکت ها و دولت ها در هر دوره زمانی به علت های خاصی به سمت معامله های تهاتری روی می آورند. برخی از مهم ترین علت های شکل گیری این مبادله پایاپای را باهم می خوانیم:

• کاهش نقدینگی

وقتی یک شخص حقیقی یا حقوقی، هم با کاهش نقدینگی مواجه شده باشد و هم به کالا یا خدمات طرف مقابل نیاز زیادی داشته باشد، به سمت تهاتر می رود. در معامله های خرده تهاتری، سهم تبادل خدمات بسیار بیشتر از سهم تبادل کالاهای فیزیکی است. اجازه بدهید مثالی در این باره بزنیم. تصور کنید که شما صاحب رستوران هستید و یک شرکت تبلیغاتی ۱۵ میز رستورانتان را برای ضیافت شام کارمندانش رزرو می کند. اگر شما در عوض ارائه خدمات شام به کارمندان آن شرکت از مسئول آن ها بخواهید که رستورانتان را تبلیغ کند، هم از خدمات شرکت تبلیغاتی بهره برده اید و هم آن مسئول از پرداخت هزینه شام کارمندانش نجات پیدا می کند. جالب است بدانید که حجم معامله های تهاتری در شرکت های کوچک با شتاب زیادی رو به افزایش است.

• تحریم ها

تحریم، برای ما ایرانی ها به واژه ای تلخ و آشنا تبدیل شده است. در این بین، شرکت های بین المللی و دولتی که در خط مقدم تحریم های سیاسی_تجاری قرار دارند برای ادامه بقای خود به تهاتر روی می آورند؛ مثلاً ما در عوض صادر کرد نفت به چین و روسیه از آن ها کالاهای ضروری – و غیرضروری – گرفتیم. البته ایران در این نمونه تنها نیست و کشورهای مختلف جهان به بهانه های گوناگون یکدیگر را تحریم می کنند. نمونه جالبی از تهاتر در اثر تحریم را می توان در تاریخ شرکت مرسدس بنز مشاهده کرد. در سال ۱۹۹۴ این شرکت به دلیل تحریم های موجود در کشور اکوادور نتوانست از روش معمولی برای صادرات محصولاتش استفاده کند. به همین دلیل درازای صادرات اتوبوس های بنز خود از اکوادور موز گرفت! نکته ای که باید مدنظر قرار بدهیم این است که معامله های تهاتری زمانی افزایش پیدا می کنند که ارزش تهاتر در مقابل معامله های معمولی بسیار بیشتر باشد.

• تلاش برای رفع نیاز نه سود

در بسیاری از موارد، هدف از انجام معامله ها برطرف کردن نیاز است و پای پول در میان نیست. تصور کنید شما مجبور به انجام کاری می شوید که از آن دل خوشی ندارید و هیچ راهی هم برای انجام ندادن آن وجود ندارد. در همین حال، گوشی موبایل یکی از اطرافیانتان می شکند. شما هم با او قرار می گذارید که در عوض انجام آن کار، برایش یک گوشی نو می خرید. در این حالت، مسئله اصلاً پول نبوده و شما به دنبال کسب سود بیشتر از این معامله نبودید. بلکه فقط می خواستید نیاز خود را برطرف کنید و کاری که دوست نداشتید اما مجبور به انجام آن بودید را به شکلی انجام دهید.

• فرار مالیاتی

مالیات نیز یکی از سوژه های مهم برای تغییر جهت معنادار شخص های حقیقی و حقوقی به سمت معامله های بارتری به شمار می رود.

• محدودیت شبکه بانکی یکپارچه جهانی

در بسیاری از کشو رهای کمتر توسعه یافته یا درحال توسعه، افراد حقیقی یا حقوقی نمی توانند به آسانی در بانک های معتبر جهانی حساب باز کنند. همین محدودیت می تواند به شکل یک سد معاملاتی، مانع از گسترش و حتی ادامه حیات شرکت ها شود. امکان انجام تهاتر از طریق اینترنت می تواند بخش قابل توجهی از این محدودیت ها را برطرف کند.

مشکلاتی که گریبان معامله های تهاتری را گرفته اند

هر مفهومی جنبه های مثبت و منفی خاص خودش را دارد. تهاتر نیز از این ماجرا مستثنا نیست. آگاهی داشتن از نقطه های ضعف معامله های بارتری به ما کمک می کند تا با چشمانی باز به سمت انجام این معامله ها برویم.

• مشخص نبودن قیمت اصلی کالاهای مورد تهاتر

در معامله های بارتری، تقریباًهمه چیز بر اساس توافق طرفین صورت می گیرد. به همین دلیل، ارزش واقعی کالا یا خدمات قریباً ارزش کالاها قابل تخمین هستند اما این خدمات است که نمی توان ارزش دقیقی روی آن ها گذاشت – مشخص نمی شود. این ابهام می تواند در آینده مشکلاتی را برای طرفین معامله ایجاد کند؛ مثلاً شاید یکی از طرفین بعد از انجام خدماتش یا ارائه کالای خود به طرف مقابل، احساس کند که معامله انجام شده اصلاً عادلانه نبوده یا کسی به او پیشنهاد بسیار بهتری بدهد. باوجود آنکه در تهاتر، پول، واسطه مبادله نیست ولی همچنان می تواند به عنوان مبنای ارزش گذاری در نظر گرفته شود.

• امنیت معامله های میکرو بارتری

مسئله امنیت در معامله های بارتری، مشکل دیگری است که در این جور معامله ها وجود دارد. مخصوصاً اگر حجم معامله ها خیلی کم یا خیلی زیاد باشد. وقتی معامله ها با استفاده از ابزارهای مبادله – مثل پول صورت می گیرند، چون تمام شرایط بدون هیچ گونه ابهامی در قرارداد ذکر می شود درنتیجه معامله ها در بستری امن انجام می شوند؛ اما در معامله های بارتری، بحث اعتماد هر دو طرف مطرح می شود. اجازه بدهید با یک مثال این موضوع را روشن تر کنیم. تصور کنید که شما می خواهید لپ تاپ خود را با یک گوشی دست دوم اما برند، تهاتر کنید. در زمان معامله، هیچ یک از دو طرف نمی دانند که گوشی یا لپ تاپ موردنظر چه مشکلاتی دارد. البته در این جور مواقع معمولاً فرصت های تست این وسایل در نظر گرفته می شوند اما اگر حقه ای در کار باشد و قطعه ای از لپ تاپ به صورت موقت تعمیر شده باشد، بعد از گذشت دوره تست، طرف مقابل نمی تواند در این باره ادعایی کند. این مسئله، یکی از نقطه های ضعف معامله های بارتری است. البته مثالی که زدیم بسیار پیش پا افتاده به شمار می رود و در معامله های بزرگ، گاهی حجم خسارت، جبران ناپذیر خواهد بود. به کار بردن تکنولوژی می تواند به عنوان یک پیشنهاد عالی برای افزایش امنیت معامله های بارتری در نظر گرفته شود. استفاده از قراردادهای هوشمند یا سازوکاری مشابه آنچه اکنون در خرید و فروش ارزهای دیجیتال می بینیم، می تواند امنیت این معامله ها را بسیار افزایش دهد. چون در قراردادهای هوشمند، امکان تغییر قرارداد، تقلب و سرباز زدن از شرط های پذیرفته شده در معامله به هیچ وجه امکان پذیر نیست درنتیجه بدون یک واسطه حقیقی یعنی شخص سومی که هر دو طرف معامله به آن اعتماد دارند امنیت معامله به طور کامل برقرار می شود. البته این کار، نیازمند استفاده از دانش برنامه نویسی و ایده هایی خلاقانه برای در نظر گرفتن تمام جنبه های یک معامله است.

اولریش شامونی، نویسنده و کارگردان آلمانی

موفقیت موجب امنیت و امنیت باعث موفقیت می شود.

نکته های قوت تهاتر

در مقابل قدمت تهاتر، سیستم های مالی که اکنون آن ها را می شناسیم مفهوم هایی بسیار ساده به شمار می آیند. به همین دلیل، دانستن نکته های قوت این سیستم می تواند عمق آشنایی ما با تهاتر را افزایش دهد.

• افزایش فعالیت های اقتصادی به شکل مبادله پایاپای

تهاتر این امکان را برای صاحبان مشاغل ایجاد می کند که کالاهای خود را به راحتی معامله کنند. درنتیجه هیچ جنسی روی دست صاحبش نمی ماند. به قول «پلوتوس» نمایشنامه نویس روم باستان، کالای خوب، حتی اگر مخفی باشد، به زودی خریدار خود را پیدا می کند.

• انعطاف پذیری این معامله ها و سازگاری شان با خدمات اینترنتی

تهاتر به شکلی انعطاف پذیر با خدمات اینترنتی سازگاری دارد. معامله های تهاتری، نیمه تهاتری، تهاترهای چندجانبه و غیره، تنها نمونه هایی از پتانسیل معامله های بارتری هستند که می توان در بستر گسترده اینترنت از آن ها استفاده کرد.

• عدم وجود ناظر و شخص سوم

در معامله های بارتری، نیازی به وجود بانک یا یک شخص سوم وجود ندارد. این ماجرا به شخص های حقیقی و حقوقی کمک می کند تا بدون آنکه اطلاعاتشان در دسترس بانک ها یا مؤسسات مالی قرار بگیرد، به فعالیت های تهاتری خود بپردازند.

• فعالیت در یک سیستم برنده _ برنده

فاکتورهای مهم در تهاتر مثل حس رضایت درونی و اعتماد موجود بین طرف های معامله باعث ایجاد یک سیستم برنده_برنده می شود که در آن همه از معامله ای که انجام داده اند راضی هستند. چنین وضعیتی در مبادله های پولی بسیار کم اتفاق می افتد. وقتی به جای اصل کالا یا خدمات از ابزار مبادله استفاده می کنیم، در عوض تجربه احساس رضایت، اغلب مراقب هستیم تا سرمان کلاه نرود یا نگرانیم که نکند به خاطر بی خبری، فرصت انجام معامله ای ارزان تر را ازدست داده باشیم.

تهاتر، جایی در میان اقتصاد خاکستری

به علت قرار گرفتن معامله های تهاتری در اقتصاد خاکستری نمی توان به طور دقیق میزان رشد و اثرگذاری آن ها را در اقتصاد محاسبه کرد. اقتصاد خاکستری یا «Gray economy» همانطور که از نامش پیدا است، بخش مه آلود – یا گاهی دودآلود و حتی خون آلود – اقتصاد را تشکیل می دهد. این اقتصاد به دلیل شفاف نبودن آمار و ارقامش خارج از کنترل دولت ها است. البته فعالیت در این اقتصاد به معنای انجام کارهای غیرقانونی نیست؛ مثلاً دست فروشی شغلی است که در دسته اقتصاد خاکستری قرار می گیرد، چون درآمد ناشی از آن پایین است و شامل مالیات هم نمی شود. تهاتر نیز به همین دلیل در شمار فعالیت های اقتصاد خاکستری قرار می گیرد. جنبه نادرست موجود در این اقتصاد به فعالیت قاچاقچیان مواد مخدر، تجارت اعضای بدن انسان و پول شویی های بزرگ برمی گردد که از حوصله این مقاله خارج است؛ اما علت های تقریباً یکسانی برای روی آوردن مردم به سمت اقتصاد خاکستری وجود دارد؛ مثلاً:

• قوانین دست و پاگیر
• مالیات های سنگین و غیرمعقول
• پارتی بازی
• بازارهای سنتی قوی (این مورد به خصوص در ایران بسیار پررنگ است؛ مثلاً بسیاری از فروشندگان محصولات محلی و سنتی، به جای عرضه محصولاتشان در بازار، آن ها را به مشتریان همیشگی و خاص خودشان می فروشند.)

شاید برایتان جالب باشد که بدانید از بین کشورهای جهان، دانمارک با نرخ ۲۸ درصد، بیشترین و گسترده ترین و کشور قبرس با نرخ کمتر از ۱۰ درصد، کمترین سهم از اقتصاد خاکستری را به خود اختصاص داد ه اند.

ردپای تهاتر در قانون

مبحث پنجم قانون مدنی ایران که شامل ماده های ۲۹۴ تا ۲۹۹ می شود به موضوع تهاتر اختصاص پیداکرده است. ماده های قانونی مربوط به تهاتر، زیرمجموعه سقوط تعهدات به شمار می روند؛ یعنی تهاتر باعث از بین رفتن تعهدات می شود. باهم نگاهی به این ماده های قانونی می اندازیم:

• ماده ۲۹۴ وقتی دو نفر در مقابل یکدیگر مدیون باشند بین دیون آن ها به یکدیگر به طریقی که در مواد ذیل مقرر است تهاتر حاصل می شود.
• ماده ۲۹۵ تهاتر، قهری است و بدون این که طرفین در این موضوع ترازی – یعنی رضایت دو طرف معامله نمایند حاصل می گردد؛ بنابراین به محض این که دو نفر در مقابل یکدیگر در آن واحد مدیون شدند هر دو دِین تااندازه ای که باهم معامله می نمایند به طور تهاتر برطرف شده و طرفین به مقدار آن در مقابل یکدیگر بَری – مُبرا، بی حساب می شوند.
• نکته: واژه قهری در لغتنامه به معنای چیزی اجباری است؛ اما در اصطلاح حقوقی هر موضوعی، معامله ای یا قراردادی که خارج از اراده و اختیار باشد را در برمی گیرد. در این مورد می توان ضمان قهری را مثال زد؛ یعنی مسئولیتی مدنی که توسط قانون بر فرد تحمیل می شود و از اراده و اختیار او خارج است.
• ماده ۲۹۶ تهاتر فقط در مورد دو دِینی حاصل می شود که موضوع آن ها از یک جنس باشد با اتحاد زمان و مکان تادیه، ولو به اختلاف سبب؛ یعنی زمان و مکان پرداخت دِین و ایفای تعهد باید باهم یکسان باشند.
• ماده ۲۹۷ اگر بعد از ضمان، مضمون له به مضمون عنه مدیون شود، موجب فراغ ذمه ضامن نخواهد شد.
• نکته: ماده ۶۸۴ قانون مدنی، ضمان را این گونه معنی می کند: «عقد ضمان عبارت است از این که شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد. در این حالت به فرد متعهد، ضامن، طرف دیگر را مضمون له و شخص ثالث را مضمون عنه یا مدیون اصلی می گویند.»
• ماده ۲۹۸ – اگر فقط محل تأدیه – یعنی محل ادای تعهد – دِین ها مختلف باشد تهاتر وقتی حاصل می شود که با تأدیه مخارج مربوط به نقل موضوع قرض از محلی به محل دیگری یا به نحوی از انحاء طرفین، حق تأدیه در محل معین را ساقط نمایند.
• ماده ۲۹۹ – در مقابل حقوق ثابتِ اشخاص ثالث، تهاتر مؤثر نخواهد بود و بنابراین اگر موضوع دین به نفع شخص ثالثی در نزد مدیون مطابق قانون توقیف شده باشد و مدیون بعد ازاین توقیف از داین خود طلبکار گردد دیگر نمی تواند به استناد تهاتر از تأدیه مال توقیف شده امتناع کند.

نکته جالب در مورد تهاتر را می توانیم در ماده ۴۶۴ قانون مدنی پیدا کنیم. باوجود این که ماده گفته شده از مفهوم معاوضه صحبت می کند اما شباهت جالبی در این میان وجود دارد. قانون گذار در این ماده می گوید: «معاوضه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین مالی می دهد به عوض مال دیگر که از طرف دیگر اخذ می کند بدون ملاحظه این که یکی از عوضین، مبیع و دیگری ثمن باشد.» در نظر داشته باشید که تهاتر به صورت قهری اما معاوضه به صورت توافقی انجام می شود. با این حساب می توان این طور گفت که منظور از تهاتر، همان معاوضه است. از طرفی، تهاتر به معنای واقعی یک مبادله کالا به کالا نیست؛ مثلاً شما نمی توانید گوشی موبایل خود را با یک خانه ویلایی تهاتر کنید. بهترین اصطلاحی که می توان به تهاتر نسبت داد، مبادله پایاپای است؛ یعنی شما کالای خود را با کالایی تقریباهم جنس و هم ارزش مبادله می کنید.

امانوئل کانت، فیلسوف آلمانی

طوری زندگی کن که بتوان هر عمل تو را به عنوان قانونی برای تمام جهان تعریف کرد.

چرا تهاتر کم رنگ است؟

معیار و سبک نگاه ما ارزش چیزهایی که در جهانمان قرار دارد را تعیین می کند. وقتی فیلتری از جنس پول روی چشمانمان بزنیم، هیچ چیزی غیر از آن در نظر ما ارزشمند به نظر نمی رسد؛ مثلاً فردی که زمین، محصولات کشاورزی، دام، مهارت ساخت صنایع دستی نفیس و امکان ایجاد ایستگاه های گردشگری را دارد اگر در نظرش فقط پول را به عنوان یک دارایی ارزشمند به حساب بیاورد، باوجود توانمندی، خود را فردی فقیر و شکست خورده تصور می کند. همین نگرش باعث می شود که معاملات تهاتری باوجود قدرتی که دارند، ضعیف و حتی بسیار کم رنگ به نظر برسند. نتیجه قرار دادن پول به عنوان محور تمام مبادله ها و معامله ها ساخت انسان هایی ناراضی، غمگین و افسرده است. چون به جای نگاه به داشته هایشان مدام در حال این فکر هستند که حساب بانکی شان پول چندانی ندارد. متأسفانه، عامل های زیادی، تعریف خوشبختی را به پول گره زده اند. البته منظور ما این نیست که بی پولی و زندگی در فقر مایه خوشبختی است. منظور این است که در بیشتر موارد از پول به عنوان یک ابزار برای به راه انداختن بازی های روانی استفاده فراوانی می شود. درصورتی که تهاتر، فضایی منصفانه و خلاقانه را برای مردم ایجاد می کند. وقتی هدف، برطرف کردن نیاز باشد، در بیشتر موارد می توان روی تهاتر، حسابی جداگانه باز کرد.

تهاتر و استارت آپ ها

تهاتر، هم به کمک استارت آپ ها می آید و هم پتانسیل ایجاد استارت آپ ها را در خودش دارد. کمبود منابع مالی یکی از موضوع های نگران کننده برای مدیریت استارت آپ ها است. تهاتر با ایجاد ارزش بیشتر می تواند این مشکل را برطرف کند. علاوه بر این، ایجاد کسب و کار بر اساس معاملات تهاتری، موضوعی بسیار گسترده و ازنظر اقتصادی به صرفه است. چون کالاها و خدمات زیادی همواره برای عده ای در حال کهنه شدن هستند درصورتی که عده ای دیگر به آن ها نیاز بسیاری دارند. اینجا است که بارتر می تواند به عنوان یک واسطه و مشکل گشا میدان داری کند.

نمونه سایت های تهاتری

بد نیست در این میان، نگاهی به چند سایت که درزمینه تهاتر فعالیت می کنند بیندازیم. بررسی این سایت های بارتری می تواند ایده های جالبی درزمینه تبدیل تهاتر به یک کسب و کار را در اختیار مدیران استارت آپی قراردهد.

• Home Exchange

این وب سایت با بیش از ۴۰،۰۰۰ لیست در ۱۴۲ کشور جهان به شکلی قدرتمند، پیشنهاد استفاده از مکان های رایگان اقامتی در بیشتر دنیا را فراهم کرده است. تصور کنید که شما – به دلیل های گوناگون – می خواهید برای چند ماه در شهر دیگری اقامت داشته باشید. در این صورت با مشکلاتی مانند خالی مانده منزلتان و هزینه های سرسام آور اقامت در هتل رو به رو می شوید؛ اما اگر عضو این سایت باشید با پرداخت مبلغ ۹٫۹۵ دلار در هرماه می توانید خانه یا آپارتمان خود را با فرد دیگری که همین شرایط را دارد، به طور موقت تهاتر کنید. در این صورت، هم منزلتان خالی نمی ماند و هم دیگر لازم نیست پول زیادی را برای اقامت در هتل هزینه کنید. متأسفانه در میان ۱۴۲ کشوری که این سایت به آن ها خدمات ارائه می دهد، جای ایران خالی است و این خالی بودن، نه باعث تأسف بلکه یک فرصت برای سرمایه گذاری و ایجاد کسب و کاری بر پایه تهاتر است.

• SwapStyle

لباس، نشانه ای از طرز تفکر ما است. به همین دلیل عده زیادی از مردم جهان ترجیح می دهند، لباس هایشان را از میان بهترین برندها انتخاب کنند. در این میان، تعقیب کردن برندها یک مشکل اساسی را به همراه دارد و آن کاهش تنوع لباس ها است. وقتی مبلغ زیادی را برای خریدن یک پالتوی برند هزینه می کنید، دیگر نمی توانید به راحتی آن را دور بیندازید؛ اما اگر جایی وجود داشته باشد که افرادی مثل شما، لباس های برند خود را برای عوض کردن به اشتراک بگذارند چطور؟ با این کار، هم می توانید سبک برند پوشی خود را دنبال کنید و هم از تنوع برندهای دیگر لذت ببرید. این کاری است که طراح مد، امیلی چشر (Emily Chesher) انجام داد. او وب سایت SwapStyle را در سال ۲۰۰۴ راه اندازی کرد. در این وب سایت، لباس، کیف، کفش، لوازم جانبی، لوازم آرایشی و حتی وسایل مختلف برند از سراسر جهان، تهاتر می شوند. هزینه انجام معامله های تهاتری در این وب سایت کاملاً رایگان است.

• thredUP

والدینی که به تازگی صاحب فرزند شده اند، برای کودکشان لباس های رنگارنگ می خرند. کودکان رشد می کنند و خیلی سریع بزرگ می شوند اما انبوهی از لباس های آن ها بدون استفاده روی هم تلنبار می شود. thredUP یک وب سایت فروشگاهی برای والدین است تا آن ها با والدینی که بچه هایشان در سنین مختلف هستند، لباس و اسباب بازی های کودکان خود را عوض کنند. به این ترتیب نه تنها کالاهای خوب از بین نمی روند یا در انباری ها خاک نمی خورند، بلکه والدین می توانند در هزینه هایشان به شکلی اساسی صرفه جویی کنند. میزان حق عضویت در این فروشگاه، ۵ دلار و ثبت نام برای عموم آزاد است.

• PaperBack Swap

کتا ب های زیادی در کتابخانه های خانگی در حال خاک خوردن هستند. از آن طرف، هرکدام از ما دوست داریم کتاب های جدیدی تهیه کنیم اما هزینه خرید برخی از کتاب ها بسیار بالا است. با عضویت در سایت PaperBack Swap می توانید مشخصات کتاب هایی که دیگر به آن ها نیازی ندارید را وارد کرده و کتاب موردنظر خود را هم درخواست بدهید. به این ترتیب قادر خواهید بود تا کتاب خود را به صورت کاملاً رایگان با فرد دیگری تهاتر کنید. درنتیجه، هم شما به کتاب موردنظرتان می رسید و هم درختان کمتری به خاطر تهیه کتاب های کاغذی قطع می شوند.

• SharedEarth

برخی از ایده های تهاتری بسیار جالب و کاملاً ساده هستند. مثل ایده ای که پشت سایت رایگان SharedEarth نهفته است. تصور کنید که شما به کاشت محصولات کشاورزی علاقه زیادی دارید اما از پس هزینه خرید زمین کشاورزی برنمی آیید. از آن طرف، افرادی هستند که زمین کشاورزی دارند اما علاقه ای به کشاورزی ندارند. این سایت، هر دو گروه را به هم متصل می کند و از تهاتر به خوبی بهره می برد. به این ترتیب که صاحب زمین به شما اجازه استفاده و کاشت را می دهد اما در عوض شما نیز مقداری از محصول نهایی خود را به او می دهید؛ یعنی یک معامله منصفانه و بدون پول، یک تهاتر واقعی. در ایران نیز اپلیکیشن و وب سایت هایی مانند دیوار و شیپور تا حدودی به انجام معامله های تهاتری پرداخته اند.

تیم کوک، هفتمین مدیرعامل شرکت اپل

بعضی ها خلاقیت را به عنوان نوعی تغییر می بینند، ولی ما هیچ وقت به خلاقیت این گونه نگاه نکردیم. ازنظر ما، خلاقیت به معنی بهتر کردن چیزها است.

تهاتر به کدام سمت پیش می رود؟

حجم معاملات خرده تهاتری در آینده افزایش پیدا می کند. شاید این پیش بینی به علت رفتار کشورها باهم، وجود تحریم ها، کاهش فروش نفت، افزایش تورم، کاهش نقدینگی و افزایش هوشمندی مردم به حقیقت تبدیل شود. باوجود اپلیکیشن های موبایل و سایت های مبادله ای این امکان در اختیار همه افراد جامعه قرار می گیرد تا به عنوان فروشنده و عرضه کننده کالا و خدماتشان حضوری جدی در بازار داشته باشند. آینده تهاتر و بهبود وضعیت اقتصاد نیازمند مهاجرت افکار اقتصاددان ها به سمت ارزشمندی حقیقی کالاها است. نباید بگذاریم ابزارهای مبادله ای مثل پول که زمانی برای پرداختن ارزش کالا ساخته شده بودند خود به تنهایی کالایی ارزشمند به شمار روند. به قول رابرت کیوساکی، پول واقعی نیست؛ پول فقط نوعی توافق بین انسان ها است.

خلاصه ای از آنچه با هم گفتیم:

• تهاتر نوعی مبادله است که در آن دو طرف معامله کالاهای خود را بدون هزینه کردن باهم مبادله می کنند. در حقیقت، پول در معامله های بارتری نقشی ندارد.
• تهاتر، هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان و در بخش های جزئی زندگی مردم حضور دارد. به معامله های تهاتری کوچک در اصطلاح، خرده تهاتر می گویند.
• عواملی مانند کاهش نقدینگی، وجود تحریم ها، رفع نیاز و فرار مالیاتی زمینه ساز ایجاد معامله های بارتری در قرن ۲۱ هستند.
• مشخص نبودن قیمت اصلی کالاهای مورد بارتر و مسئله امنیت معامله ها از مشکلات معامله های تهاتری به شمار می روند.
• نکته های قوت تهاتر را می توان در افزایش فعالیت های اقتصادی به شکل مبادله پایاپای، انعطاف پذیری معامله ها، سازگاری شان با خدمات اینترنتی، عدم نیاز به وجود ناظر سوم و فعالیت در یک سیستم برنده_برنده برشمرد.
• نمی توان به آسانی میزان دقیق اثرگذاری معامله های تهاتری را ردیابی کرد. چون این معامله ها شامل بخش غیر شفاف اقتصاد یعنی اقتصاد خاکستری می شوند.
• مبحث پنجم قانون مدنی از ماده های ۲۹۴ تا ۲۹۹ در مورد معامله های تهاتری است. مطالعه این بخش می تواند از مشکلات قانونی این مبادله ها – به خصوص، مبادله های بزرگ – بکاهد.
• دیکته کردن این موضوع که پول، تنها معیار واقعی ارزش گذاری کالاها و موفقیت انسان ها است، باعث شده که معامله های تهاتری در هاله ای از کم توجهی قرار بگیرند.
• تهاتر می تواند مشکلات کمبود نقدینگی استارت آپ ها را به طرز چشمگیری کاهش دهد.
• وب سایت های زیادی در جهان به طور خاص تنها به انجام معامله های تهاتری می پردازند. دنبال کردن سازوکار آن ها می تواند ایده های استارت آپی جدیدی را در اختیارمان قرار دهد.

تمرین

چند نمونه از معامله های تهاتری که در اطرافتان می بینید را مثال بزنید. آیا خودتان تاکنون استفاده سودمندی از معامله های بارتری کرده اید؟ لطفاً تجربه تهاتری خود را برایمان بنویسید.

داستان گردش پول بین مردم جهان و دست و پنجه نرم کردن با مشکلاتی که این جا به جایی ها برایشان ایجاد می کرد، سردرازی دارد. هر بار که یک مشکل ایجاد می شد، با راه حلی بهتر جایگزین می گشت. روزهای طولانی، سال ها و قرن ها یکی پس از دیگری گذشتند و در این میان، هوشمندی انسان به او کمک کرد تا به شکل کامل تری از گردش پول دست پیدا کند. حواله یکی از همان هوشمندی ها و پیشرفتی بسیار بزرگ به شمار می رفت. در این مقاله از خانه سرمایه به سراغ حواله ها می رویم تا از سازوکار این ابزار مالی سر درآوریم.

گری کاسپاروف، استاد بزرگ شطرنج، قهرمان سابق شطرنج جهان، نویسنده و فعال سیاسی روس

 در پایان روز، همه چیز راجع به پول است.

حواله چیست؟

حواله یک ابزار مالی است که از آن برای انتقال اعتبار یا مسئولیت بدهی استفاده می شود. سازوکار حواله ها به دلیل امن نبودن مسیرهای تجاری شکل گرفت. راهزنان چون می دانستند تاجرها همیشه پول زیادی به همراه دارند، از هر شگردی برای به دست آوردن آن پول استفاده می کردند. در ابتدا تجار به این فکر افتادند که با استخدام افراد کارآزموده و شمشیرزنان ماهر در مقابل راهزنان از خود و اموالشان محافظت کنند. اما این مورد هم راه به جایی نبرد و روند غارت اموال و سکه ها همچنان ادامه داشت. در این گیرودار بود که تجار، پای معتمدین شهرها را وسط کشیدند و شروع به ساخت یک زنجیره انتقال پول منحصر به فرد و ایمن کردند؛ زنجیره ای که به آن ها این امکان را می داد تا بدون نگرانی از غارت شدن، پول خود را به شهر دیگری منتقل کنند و فعالیت های تجاری شان را در بستری امن که دست راهزنان به آن نمی رسید ادامه دهند. سیستم حواله به این ترتیب بود که یک تاجر، قبل از حرکت کردن نزد یکی از افراد این زنجیره انتقال در شهر محل سکونش می رفت و به اندازه پولی که در مقصد نیاز داشت به او سکه می داد. آن فرد نیز روی یک برگه نامه ای برای کسی که زنجیره شهر مقصد به شمار می رفت می نوشت با این درون مایه که: «همکار محترم شهر فلانی، فلان تاجر ۳۰۰ سکه نزد من گذاشته است. در ازای دریافت این نامه، ۳۰۰ سکه به او بدهید.» تاجر، نامه را می گرفت و بعد از رسیدن به مقصد، آن را به فرد مشخص شده در شهر تحویل می داد و پولش را می گرفت. در حقیقت، این زنجیره نوعی سیستم کسب درآمد جدید به شمار می رفت. روش درآمدزایی هم به این ترتیب بود که در ازای این نقل و انتقال، مقداری پول از هر فرد دریافت می کردند. هرچند وقت یک بار نیز افراد این زنجیره در شهرهای مختلف، دورهم جمع می شدند و شروع به حساب و کتاب می کردند. بخش بزرگی از این حساب و کتاب، بدون جابه جا کردن حتی یک سکه و تنها با تهاتر کردن نامه های حواله صورت می گرفت. وقتی هم که نامه ها دیگر کافی نبودند، باقی مانده را به صورت نقدی باهم حساب می کردند. قوانین حواله نویسی روز به روز کامل تر می شدند و نیاز به افراد ماهر در این زمینه نیز افزایش پیدا می کرد. به همین دلیل شغلی جدید به نام «حواله نویس» در میان تاجران ایجاد شد. افراد آن زنجیره مالی نیز به «حواله داران» تبدیل شدند.

خاستگاه حواله کجاست؟

طبق آنچه در متن های تاریخی آمده، تاجران عرب، بزرگ ترین گروهی بودند که از ابزار حواله استفاده می کردند. با گسترش فعالیت تاجران عرب، پای اروپایی ها هم به این میدان باز شد. یهودیان فلورانس، اولین گروه از اروپایی ها بودند که در معامله های خود از حواله استفاده کردند. اوج استفاده از این ابزار در میان اروپایی ها به قرن سیزدهم میلادی بازمی گردد. در آن زمان، تاجران ساکن در منطقه لومباردی ایتالیا حسابی جداگانه روی حواله ها باز می کردند؛ به اندازه ای که تجارتشان را وابسته به سیستم حواله ها می دیدند. زمانی که تجارت از راه دریا ها رونق زیادی پیدا کرد، کم کم پای حواله های بین المللی نیز به این ماجرا باز شد.

حواله و برات چه فرقی باهم دارند؟

برات، واژه ای فارسی و به معنای حواله است. در حقیقت، حواله و برات یکی هستند. ریشه واژه برات را به «برای تو» نسبت می دهند؛ یعنی با این سند، آنچه مال من است از آن تو خواهد شد. ایران در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد دارای سیستم بانکداری بود. شاهدی کوچک بر آن، لوح های به دست آمده از دوران امپراتوری کوروش کبیر است که در آن نام بانک «اگیبی و پسران» به چشم می خورد. درنتیجه، این ادعا که تاجران عرب، اولین مخترعان برات بودند، دیدگاهی یک جانبه و به دور از انصاف است.

داستان حواله در ادبیات

هر مفهومی، اثر خود را بر جان کلام می گذارد. این مورد درباره ابزارهای مالی که در دسترس عموم مردم بودند، بسیار بیشتر است. در ادبیات کوچه و بازار، ضرب المثل های جالبی در مورد حواله وجود دارد. برخی از آن ها را باهم می خوانیم:

• حواله سر خرمن

کنایه از عهدی دارد که وفا نمی‎شود.

• حواله روی یخ یا براتش را روی یخ نوشتند

به معنی قطع امید کردن از به دست آوردن چیزی که یک فرد آن را بسیار می خواسته است.

• خدا روزیت رو جای دیگه حواله کنه

کنایه از اینکه اینجا چیزی که می خواهی را به دست نخواهی آورد.

• بگذار دم کوزه و آبش را بخور

این ضرب المثل با این که به طور مستقیم واژه برات را در خود ندارد اما در پاسخ به کسی گفته می شود که حواله ای نامعتبر در دست دارد و به سراغ وصولش آمده است! مثلاً وقتی یک فارغ التحصیل می خواهد از مدرکش که به نوعی حواله دریافت شغل بوده استفاده کند. به او می گویند: «مدرکت را بگذار دم کوزه و آبش را بخور»

• به خدا حواله ات کردم

در واقع نوعی نفرین به شمار می رود که فرد را به عذاب الهی به خاطر کار بد یا ظلمی که کرده حواله می دهند. ردپای برات در میان شعرای قرن ۴ هجری به بعد، کاملاً آشکار است. در میان این شاعران، مولوی، لیستی بلندبالا از واژه برات در کارنامه اش دارد. در این شعرها، به طور مستقیم به معنای برات و حواله یعنی همان اعتبار دریافت یک ارزش، اشاره شده است. به گلچینی از این شعرها توجه بفرمایید:

• مولانا: منویس بر این و آن براتم / بگذار طریق امتحانی
• مولانا: به طبیبش چه حواله کنی ای آب حیات / از همان جا که رسد درد همان جاست دوا
• عطار: از فضل خودنویس برات نجات من / بر من ببخش و بر عمل من مده جزا
• حافظ: قومی دگر حواله به تقدیر می کنند / فی الجمله اعتماد مکن بر ثبات دهر
• خیام: با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل / چرخ از تو هزار بار بیچاره تر است
• نظامی: آن روز که هفت ساله بودی / چون گل به چمن حواله بودی

مزیت های برات کدامند؟

حواله را می توان تحولی در سیستم اقتصادی بشر به شمار آورد. بیایید نگاهی به نکته های مثبت برات بیندازیم.

• عدم نیاز به جابه جایی مستقیم پول

با در اختیار داشتن برات، دیگر نیازی به جابه جا کردن پول نقد نخواهید داشت.

• افزایش امنیت در معامله ها

وقتی پول نقدی در کار نباشد، دزدی هم در کار نخواهد بود.

• راحتی در مبادله

استفاده از حواله ها به دلیل سازوکار ساده ای که دارند باعث رونق تجارت و اقتصاد می شود.

• انبارش راحت

بدون شک، نگهداری از ۱۰۰ ورقه کاغذ که ارزشی معادل ۱۰ میلیارد تومان دارند بسیار راحت تر از نگه داشتن ۱۰ میلیارد پول نقد است.

• افزایش توانایی خلق پول

با گسترش استفاده از حواله در معامله ها، فرایند سرمایه گذاری، کسب سود و تولید پول، بسیار بیشتر از گذشته شد. درواقع می توان با یک برگه کاغذ که تنها اعتبارش را به دوش می کشد، اعتباری تازه ساخت!

مشکلات استفاده از حواله

باوجود پتانسیل های بسیار زیادی که حواله ها در اختیار تاجران گذشتند اما با این حال، نمی توان چشم بسته از آن استفاده کرد. در نظر گرفتن نقطه های ضعف یا مشکلاتی که حواله ها دارند یا ایجاد می کنند امکان انجام معامله هایی هوشمندانه تر را در اختیارمان قرار می دهد.

• شفاف نبودن سیستم حواله ها

بیشتر حواله ها به صورت قانونی ثبت نمی شوند. از طرفی، کسانی که به عنوان صادرکننده برات شناخته می شوند می توانند حتی بدون داشتن یک ریال، حواله های میلیونی و حتی میلیاردی را در اختیار مردم قرار دهند. به همین دلیل، شفاف نبودن این سیستم می تواند مشکلاتی همچون کلاه برداری و از بین رفتن اعتبار شخص را به دنبال داشته باشد.

وارن بافت

۲۰ سال طول می کشد تا برای خود شهرتی دست و پا کنی و پنج دقیقه طول می کشد تا آن را نابود کنی. اگر در موردش فکر کنی، کارها را به شیوه ای متفاوت انجام خواهی داد.

• امنیت کم در حواله

امنیت و حواله، چاقویی دو لبه هستند. باوجود آنکه کمی قبل تر از امنیت به عنوان نقطه ای مثبت در حواله ها سخن گفتیم اما به دلیل ضعف قانونی در مورد حواله، گاهی لازم می شود در هنگام صادر کردن و دریافت کردن حواله ها شاهدی را با خود به همراه داشته باشیم.

• به وجود آمدن حواله های تقلبی

حواله ها کاغذی ساده هستند که کلاه برداران به راحتی می توانند آن ها را دست کاری کرده و نمونه هایی تقلبی از آن را در اختیارتان قرار دهند. در اختیار داشتن برات تقلبی نیز با در دست گرفتن یک تکه کاغذ خط خطی هیچ تفاوتی ندارد.

• کاهش ارزش واقعی حواله ها در طول زمان

در طول زمان، ارزش پول کشورها کم یا زیاد می شود. به دنبال آن ارزش حواله ها نیز بالا و پایین می رود.

• انتشار حواله بدون پشتوانه

اگر حواله ها بدون وجود پشتوانه مالی واقعی منتشر شوند، می توانند مشکلات اقتصادی جدی را در جامعه ایجاد کنند.

حواله و قانون

حواله ای که در میان تاجران عرب رواج داشت، قانون نوشته شده ای را دنبال نمی کرد؛ اما کاملاً بی قانون هم نبود. درواقع، آن ها به قانون های نانوشته ای که بین خودشان در مورد حواله ها داشتند عمل می کردند. کم کم با گسترش استفاده از حواله، نکته های جدیدی در این مورد به وجود آمد. مثلاً این که فرد صاحب برات وقتی به مقصد خود می رسید به جای رفتن پیش یکی از افراد زنجیره و نقد کردن حواله، برگه حواله را به عنوان پول در نظر می گرفت و آن را خرج می کرد. یا این که مردم به جای جابه جا کردن پول، ارزش حواله ها را بین هم جابه جا می کردند. از طرفی، پای برات های دولتی هم به این میدان باز شد. مثلاً «رشیدالدین فضل الله همدانی» نویسنده کتاب «جامع التواریخ» و از وزیران دربار ایلخانی – در قرن هفتم هجری شمسی – در مورد برات های دولتی سخن گفته و تاکید داشته که تمام برات های دولتی زمان او باید با مُهری خاص تایید شوند. کشورهایی مثل انگلستان، اسکاتلند و ایرلند، سردمدار قانون گذاری حواله ها و جزو اولین ها به شمار می روند. در ایران نیز ماده ۲۲۳ تا ۳۰۶ از باب چهارم قانون تجارت در مورد حواله ها است. در ماده ۲۲۳، هشت نکته کلیدی عنوان شده که هر برات معتبری باید آن ها را داشته باشد. در این ماده می خوانیم که برات علاوه بر امضا یا مهر برات دهنده باید دارای شرایط زیر باشد:

1. باید واژه «برات» روی برگه نوشته شده باشد.
2. تاریخ نوشتن برات باید به تفکیک روز و ماه و سال درج شود.
3. اسم شخصی که باید برات را تأدیه کند. (نام فردی که باید به محتوای حواله عمل کند یا مبلغ برات را پرداخت کند روی آن مشخص شده باشد.)
4. تعیین مبلغ برات (مبلغ حواله باید به طور مشخص روی آن درج شده باشد.)
5. تاریخ تأدیه وجه برات (تاریخ سررسید و پرداخت حواله باید مشخص و روشن روی برگه برات نوشته شده باشد.)
6. مکان تأدیه وجه برات، اعم از این که محل اقامت محال علیه باشد یا محل دیگر. (مکان دریافت یا نقد شدن حواله یا باید محلی باشد که طرف حواله آنجا اقامت دارد یا محل دیگری باشد)
7. اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخته می شود. (نام شخصی که وجه حواله به او پرداخت می‎شود نیز باید روی حواله نوشته شده باشد)
8. تصریح به این که برات، نسخه اول یا دوم یا سوم یا چهارم الی آخر است

مسئله دیگری که در بخش حقوقی برات به آن پرداخته شده است، «ظهر نویسی» یا «پشت نویسی» و در اصطلاح انگلیسی اش «Endorsement» آن است. اجازه بدهید با یک مثال، این مورد را روشن تر کنیم. تصور کنید که فردی حواله ای ۱۰ میلیون تومانی برایتان می نویسد. شما به جای نقد کردن این برات، آن را در عوض بدهی تان به فرد دیگری می دهید. برای این که فرد مورد نظرتان بتواند از حواله شما استفاده کرده و آن را نقد کند باید طی یک اطلاعیه، حق بستانکاری خود را به آن فرد منتقل کنید. تنها جای خالی برای نوشتن این ادعا، پشت سفید برگه برات است. شاید آن فرد نیز به جای نقد کردن حواله ای که از شما گرفته آن را دوباره پشت نویسی کند و به فرد دیگری تحویل دهد. به همین دلیل، قانون هایی برای انجام درست این کار پیش بینی شده است. یادتان باشد، حواله تان را در وجه حامل ننویسید چون طبق قانون تجارت ایران، این کار ممنوع است.

جایگاه حواله در اقتصاد جهان

حواله نیز همچون تهاتر، در گروه اقتصاد خاکستری قرار می گیرد. چون فرایند گردش این ابزار مالی در هیچ سیستمی ثبت نمی شود، به همین دلیل توسط نهادهای دولتی قابل ردگیری نیست. این مورد، هم می تواند در قامت یک مشکل و هم در شمایل فرصت ظاهر شود. مثلاً کسانی که کارهای خلاف قانون انجام می دهند می توانند به سادگی با استفاده از برات، به نقل و انتقال پول بین خودشان بپردازند بدون اینکه نگرانی از بابت گیر افتادن داشته باشند. از طرفی کار با حواله ها می تواند در نگاه یک تاجر، بسیار سودمند باشد؛ چون بدون اینکه نیاز به پرداخت مالیات داشته باشد به داد و ستد می پردازد.

داستان برات در قرن ۲۱

سیستم حواله ها به علت مزیت هایی که داشتند در طول تاریخ به قدرت خود باقی ماندند و در این میان دستخوش تغییرهای جالبی شدند. هرکدام از ما بسیار بیشتر از آنچه فکرش را می کنیم با حواله ها در ارتباط هستیم. نمونه های زیر به ما کمک می کنند تا به درک عمیق تری از کاربرد حواله ها در دوران خودمان برسیم.

• خرید و فروش در بازار سهام

شاید در نگاه اول این طور به نظر نرسد اما معامله در بورس نیز کار با حواله ها به شمار می رود. اگر نگاهی به روند کار در بورس بیندازیم درک آن برایمان راحت تر می شود. به هنگام عرضه اولیه، شخص های حقیقی و حقوقی مبلغ مشخصی را پرداخت کرده و در مقابل آن سندی دریافت می کنند. این سند که نشان دهنده مالکیت آن ها بر تعداد مشخصی از سهام یک شرکت است در بازار ثانویه به عنوان یک حواله بدهی، قابل معامله خواهد بود. البته در این حواله ها ارزش سند شناور است. یعنی سهامی که مثلاً امروز ۱۰ هزار تومان ارزش دارد، ممکن است فردا ۲۰ هزار یا ۵ هزار تومان ارزش داشته باشد. اما بازهم در شمار حواله ها قرار می گیرد.

• حواله پیش فروش خودرو

این مورد معرف حضور همه ایرانی ها است. ما به شرکت خودروسازی مبلغ مشخصی برای خرید اتومبیلی پرداخت می کنیم که هنوز ساخته نشده است. در مقابل، شرکت خودروسازی نیز حواله ای که نشان دهنده پرداخت آن مبلغ توسط ما است را در اختیارمان قرار می دهد. با این که به نظر همه چیز روی هوا است اما این سیستم هنوز هم برای شرکت های خودروسازی کارآمد است. جالب اینجا است که انتقال حواله های خودرو بین مردم بسیار شایع تر از تحویل خودرو توسط سازنده به خریدار است. به این ترتیب که مردم، حواله خودروی خود را باقیمتی بیشتر می فروشند و از این راه سود می کنند. حتی در این مورد بازار سیاه هم وجود دارد.

• حواله ارزی

ارسال پول به خارج از کشور در بیشتر موارد با استفاده از سیستم حواله انجام می گیرد. این مورد به خصوص در سال های اخیر بسیار موردتوجه قرارگرفته است. چون میزان ارز قابل حمل به خارج از کشور محدودشده است و بسیاری از هم وطنانمان برای اینکه ارز کافی در کشور مقصد داشته باشند از ابزار حواله استفاده می کنند. گذشته از این افراد زیادی هستند که برای فرزندان یا اعضای خانواده خود در خارج از کشور پول می فرستند. استفاده از سیستم برات، بهترین و گاهی تنها راه برای انجام این نقل و انتقال مالی به شمار می رود. اگر ایران را به عنوان کشور مبدأ در نظر بگیریم برای ارسال ارز به خارج از کشور باید اختلاف قیمت تبدیل ارز را محاسبه کرده و به میزانی که در کشور مقصد ارز نیاز داریم به شرکت واسطه تومان بدهیم و از آن طرف، ارز کشور مقصد را به میزان پول پرداختی دریافت کنیم. ناگفته نماند که در این میان شرکت های واسطه بین ۲۵ تا ۶۰ دلار کارمزد دریافت می کنند. اصلاح «حواله سوئیفت» نیز در همین بخش جای می گیرد.

• بن های خرید

حتماً شما هم شرکت هایی را سراغ دارید که به کارمندان خود بن خرید از یک فروشگاه خاص را می دهند. این بن ها در واقع همان حواله خرید هستند. کارمند با در دست داشتن بن ها به فروشگاه مشخص شده می رود و تا سقفی که اعتبار بن ها به او اجازه دهد، خرید می کند و در عوض پول نقد، بن خود را به فروشگاه تحویل می دهد. مسئول فروشگاه نیز در زمان مشخصی بن های جمع آوری شده را به نماینده شرکت تحویل داده و پول خود را دریافت می کند.

• کارت بانکی

شاید برایتان جالب باشد که حتی افتتاح حساب جاری در یک بانک نیز نشانه ورود به سیستم حواله ها است. اگر مثال تاجر را به یاد داشته باشید، در این سیستم، بانک در نقش حواله دار و شما در نقش گیرنده حواله هستید. وقتی با باز کردن حساب در بانک، پول خود را به آنجا منتقل می کنید، در عوض این کار، یک کارت به شما می دهند. اعتبار آن کارت، به میزان پولی که در بانک گذاشتید افزایش یا کاهش پیدا می کند. شما به هنگام خرید، به جای خرج کردن پول نقد، کارت خود را در دستگاه کارت خوان می کشید. یعنی در حقیقت، اعتبار حواله خود را خرج می کنید. بانک هم در دوره های زمانی مشخص با فروشندگانی که دستگاه های کارت خوان دارند، تسویه حساب می کند. نکته جالب تر اینجا است که با ورود تکنولوژی، برخی از حواله دارها کاملاً ماشینی شدند. مثلاً خودپرداز، یک حواله دار ماشینی است که هر وقت بخواهید، برات شما را یعنی همان کارت بانکی تان را به پول نقد تبدیل می کند. در واقع سایر مفهوم های مالی مانند کارت اعتباری، کارت هدیه و حتی اسکناس هم جزو حواله ها به شمار می روند. اسکناس، حواله ای است که اعتبارش از قبل مشخص شده است. میزان اعتبار حواله اسکناس، همان عددهای چاپ شده روی آن هستند. مثلاً اسکناس ۵۰ هزارتومانی، حواله ای به ارزش ۵۰ هزار است. همین عدد ۵۰ هزار نیز حواله ای برای نشان دادن میزان ثروت و توانمندی ما است.

• اوراق مشارکت

در برخی از زمان های خاص – مثلاً برای جذب سرمایه – دولت شروع به توزیع اوراق مشارکت می کند. اوراق مشارکت نیز درواقع حواله هایی هستند که توسط بانک مرکزی و دولت به خریداران این اوراق تحویل داده می شوند. درواقع این اوراق، گواهی بدهی دولت به افراد به شمار می روند. هر فرد می تواند با ارائه این اوراق به بانک، معادل ارزش ریالی آن را به صورت نقدی دریافت کند.

• بیمه درمانی

بیمه های خدمات درمانی نیز در شمار حواله ها قرار می گیرند. هنگامی که ما به شرکت بیمه، حق بیمه پرداخت می کنیم، در ازای پولی که دادیم، یک دفترچه درمانی  یا همان برات می گیریم و با ارائه هر برگ از آن دفترچه، پول کمتری بابت خدمات درمانی پرداخت می کنیم. درواقع هر برگ دفترچه سندی از بدهی بیمه به ما است و مراکز درمانی – مثل بیمارستان ها، درمانگاه ها، داروخانه ها، آزمایشگاه و…. با ارائه این برگه ها به بیمه، پول خود را دریافت می کنند.

جان دی. راکفلر، غول تجاری صنعت نفت و نیکوکار آمریکایی

تنها پرسش در مورد ثروت این است که، با آن چه کار می کنی؟

برات چه تفاوتی با چک و سفته دارد؟

سفته و چک، شکل های مدرن تری از برات هستند که بعد از آن شکل گرفتند. اما با این وجود تفاوت هایی با برات دارند.

• برای استفاده از چک باید دسته چک داشت و برای این کار باید مبلغی را در بانک سپرده گذاری کرد. اما در مورد برات و سفته چنین چیزی موردنیاز نیست. شما بدون آنکه پولی در حساب داشته باشید می توانید سفته یا حواله صادر کرده و در آینده به معادل ارزشی که نوشتید، پول نقد تهیه کنید.
• اگر شما چکی داشته باشید و بعد از مراجعه به بانک برای نقد کردنش با حساب خالی مواجه شوید، به راحتی می توانید چک را برگشت زده و علیه صادرکننده چک، شکایت کیفری مطرح کنید. ولی در مورد برات و سفته نمی توان شکایت کیفری مطرح کرد. اما می توانید از طریق حقوقی برای این کار اقدام کنید.
• چک، ابزاری برای پرداخت پول درزمانی بسیار نزدیک اما نامعین است. مثلاً شما یک دستگاه یخچال می خرید و پول آن را با چک پرداخت می کنید. فروشنده نیز ممکن است ۵ دقیقه بعد از رفتن شما یا حتی ۳ ماه دیگر برای وصول طلبش به بانک مراجعه کند. اما برات، ابزاری برای پرداخت در آینده ای معین هستند.
• نوشتن برات در وجه حامل ممنوع است. اما کشیدن چک در وجه حامل مانعی ندارد.
• شخص پرداخت کننده وجه در مورد چک، تنها و تنها بانک است. اما در مورد برات، شخص پرداخت کننده، هر فرد حقیقی و حقوقی را شامل می شود.

مسیر مشترک ارز و حواله

باوجود شباهت هایی که بین پول و ارز وجود دارد اما این دو مفهومی متفاوت از یکدیگر دارند. ارز را می توان حواله یک اعتبار دانست. یا به زبان ساده تر، ارز همان حواله ای است که به پشتوانه موجودی پول صادر می شود. درواقع می توان گفت که حواله های ابتدایی – که بیشتر تاجران به جای نقد کردن حواله ها به دنبال خرج کردنشان بودند – ریشه ارزهای کنونی را تشکیل می دهند. این ماجرا در مورد ارزهای دیجیتالی مثل بیت کوین یا ریپل نیز برقرار است. درواقع ارزهای دیجیتال، حواله هایی غیر فیزیکی هستند که یک اعتبار را به دوش می کشند.

حواله بدون پشتوانه، شیوه ای هوشمند اما خطرناک برای خرج کردن پول

حواله بدون پشتوانه، یکی از روش های استفاده از ابزار برات بود که با گذشت زمان ایجاد شد. در این سیستم، حواله دار، حواله ای در وجه مشخص به یک فرد می دهد بدون آن که فرد مورد نظر، پولی را نزد حواله دار بگذارد. در این صورت، اعتبار حواله نه به پول بلکه به اعتبار حواله دهنده برمی گردد. نمونه این مورد را می توان در چک های رمزدار یا تضمین شده که بانک ها به برخی از مشتریان خود می دهند مشاهده کرد. در این مثال، حواله دار همان بانک و مشتری، همان گیرنده برات است. بانک به عنوان ضامن نقد شوندگی آن چک، اعتباری دوچندان به آن می دهد. اما این سیستم نیز دردسرهای خاص خودش را دارد. مثلاً اگر بانک مرکزی به عنوان بزرگ ترین حواله دار ایران، بدون وجود پشتوانه – مثل طلا و نقره – شروع به چاپ اسکناس کند، یعنی درواقع حواله های بدون پشتوانه را در میان مردم توزیع کرده است. اگر به هر دلیلی، بانک نتواند پشتوانه لازم را تأمین کند، موجی از تورم در جامعه ایجاد می شود.

اعتبار اسنادی چه تفاوتی با حواله دارند؟

«Letter of Credit یا LC» یا به زبان خودمان اعتبارنامه، سندی است که بیشتر در معامله های بین المللی یا بسیار بزرگ از آن استفاده می شود. در این وضعیت، بانک به عنوان یک حواله دار امین به فروشنده یا طرف دوم معامله تضمین می دهد که پول خود را دریافت خواهد کرد. از آن طرف، بانک تنها زمانی پول را به فروشنده پرداخت می کند که خریدار، جنس خود را تحویل گرفته باشد. می توان اعتبار اسنادی را همان حواله در نظر گرفت. البته در این معامله، بانک تنها ضمانت پرداخت به فروشنده را بر عهده می گیرد و در مورد کلاه برداری هایی که ممکن است فروشنده بر سر خریدار بیاورد کاری نمی کند. مثلاً ممکن است طبق چیزی که بانک واسطه می خواهد، فروشنده جنس را در زمان تعیین شده به خریدار تحویل دهد اما به جای کالاهایی که با خریدار قرار گذاشته بودند، جنس هایی معیوب یا بی کیفیت و حتی جعبه هایی خالی به او تحویل بدهد. مثال دیگر از خطرهای استفاده از اعتبارنامه وسعتی بسیار بزرگ تر دارد. مثلاً اگر در کشوری که سند اعتبارنامه صادرشده، جنگی دربگیرد یا دولت آن کشور با کشور فروشنده و خریدار دچار مشکل شود، در بهترین حالت، تمام سرمایه خریدار تا زمانی نامعلوم بلوکه می شود.

حواله در ماشین زمان

سیستم های مالی، همواره در حال پیشرفت هستند و ابزارهای جدید برای راحتی و افزایش امنیت مردم ساخته می شوند و خواهند شد. حواله یکی از ابزارهای مالی کهن به شمار می رود. شاید در آینده قانون های محکم تری در مورد حواله ها نوشته شود و حتی شاید، ابزار جدیدی به طور کامل جای آن را بگیرد. نکته مهم این است که با تغییرات همراه شویم و ذهنمان را به روی ابزارهای جدیدی که به وجود می آیند باز نگه داریم. خلاصه ای از آنچه باهم گفتیم:

• حواله، ابزاری مالی است که به موجب آن بدهی از فردی به فرد دیگر منتقل می شود.
• برات، همان حواله است.
• اصطلاح ها و ضرب المثل های زیادی در ادبیات فارسی در مورد برات و حواله وجود دارد. مثلاً این بیت از عطار نیشابوری که می گوید: «نظری به کار من کن که ز دست رفت کارم / به کسم مکن حواله که به جز تو کس ندارم»
• مزیت های برات را می توان در عدم نیاز به جابه جا کردن پول، افزایش امنیت در معامله ها، راحتی در مبادله ها، انبارش راحت و افزایش توانایی خلق پول دانست.
• برات مشکلاتی هم دارد. مثل شفاف نبودن سیستم حواله ها، امنیت مالی محدود، به وجود آمدن حواله های تقلبی، کاهش ارزش واقعی حواله ها در طول زمان و انتشار حواله های بدون پشتوانه.
• باب چهارم قانون تجارت ایران از ماده ۲۲۳ تا ۳۰۶ به موضوع برات یا همان حواله پرداخته است.
• پشت نویسی حواله ها امکان انتقال اعتبار آن ها را به دیگران فراهم می کند.
• برات، به دلیل شفاف نبودن سیستم مالی اش همچون تهاتر در شمار اقتصاد خاکستری قرار می گیرد.
• حواله ها همیشه به صورت یک سند تعریف شده نیستند. سیستم هایی مثل خرید و فروش سهام، حواله پیش فروش خودرو، حواله ارزی، بن های خرید، کارت بانکی، اوراق مشارکت و بیمه درمانی نیز سازوکار حواله ها را دنبال می کنند.
• باوجود شباهت های ظاهری و فنی اما حواله، چک و سفته باهم تفاوت هایی دارند.
• ارز، پول نیست؛ ارز حواله ای است که به پشتوانه موجودی پول صادر می شود.
• حواله بدون پشتوانه، هم سودمند و هم مضر است. سودمند است چون می تواند باعث حل شدن برخی از مشکلات مالی شود و مضر است چون می تواند ورشکستگی و تورم را به دنبال داشته باشد.
• اعتبارنامه، سندی است که شرکت ها از آن برای دادن تضمین پرداخت از طرف خریدار به فروشنده استفاده می کنند. این سند از سوی بانک صادر می شود. در معامله هایی که با استفاده از اعتبارنامه انجام می شوند، بانک، ضامن پرداخت پول به فروشنده کالا خواهد بود.

کمی فکر و تمرین

نظر شما در مورد حواله ها چیست؟ آیا می توانید چند نمونه دیگر از کاربرد حواله ها در زندگی روزمره را مثال بزنید؟

توابع مالی و محاسبه اقساط وام

دریافت وام یکی از معمول ترین روش های تأمین مالی می باشد، در این روش، فرد وام گیرنده مبلغ مشخصی را دریافت کرده و به ازای آن مبالغ دیگری را به عنوان اقساط وام در بازه های زمانی معین پیش رو پرداخت می کند، در این مقاله به دو نوع مهم وام و چگونگی محاسبه اقساط وام پرداختی  آن ها در نرم افزار اکسل پرداخته شده است. درابتدا به معرفی برخی از مهم ترین مفاهیم به کار گرفته شده در تحلیل توابع مالی (ورودی فرمول های اکسل) می پردازیم:

• Future value: ارزش یک مقدار سرمایه گذاری در انتهای دوره (ارزش آتی)
•  Payment: پرداخت های ثابت دوره ای
•  Present value: ارزش امروز سرمایه گذاری (ارزش فعلی)
•  Number of period: تعداد دوره های سرمایه گذاری (به عنوان نمونه در پرداخت های ماهیانه، برای یک سال کامل، تعداد دوره های پرداخت ۱۲ می باشد)
•  Type: در صورتی که پرداخت ها در انتهای دوره ها انجام شود، صفر و در غیر این صورت مقدار یک می گیرد. ورودی Type در این بخش جز دسته ای از ورودی هاست که به صورت پیش فرض مقدار صفر دارد. یعنی در صورت عدم اختیار این ورودی، فرض اکسل بر این بوده است که پرداخت ها در انتهای دوره رخ داده است در حالت کلی اگر ورودی در توابع اکسل در [ ] قرار گیرد اختیاری بودن ورودی را نشان می دهد. در صورت وارد نکردن این ورودی، اکسل یک مقدار پیش فرض برای آن در نظر می گیرد.
•  Finance rate: نرخی که در آن، پولی را برای خرید یک سرمایه گذاری قرض می گیریم (نرخ تنزیل)

صورت کلی کلیه توابع بخش فرمول های مالی و سرمایه گذاری، به صورت زیر می باشد:

function (rate, period, number of period, payment, peresent value, future value, type)

ذکر این نکته در به کارگیری توابع مالی لازم است که دوره های زمانی سرمایه گذاری باید ثابت باشد. به عنوان مثال اگر پرداخت ها به صورت ماهیانه است باید نرخ بهره نیز ماهیانه باشد. همچنین تعداد دوره ها نیز بر مبنای ماهیانه وارد شود. در حالت کلی باید به صورت مسئله توجه شود. به عنوان نمونه، اگر در مسئله، پرداخت های ثابت، ماهیانه است بنابراین کلیه واحدهای سایر پارامترها را نیز ماهیانه می کنیم. در صورت عدم هماهنگی بین واحدها، نتایج غیرواقعی به دست می آید، به طوری که اگر نرخ بهره % ۶ سالیانه و تعداد دوره ها را ۳۶۰ ماه (۳۰ سال) در نظر بگیریم؛ یعنی یکی سالیانه و یکی ماهیانه باشد، دو حالت می تواند پیش بیاید:

• وام ۶% ماهیانه برای ۳۶۰ ماه در نظر می گیرد.
• وام ۶ %سالیانه برای ۳۶۰ سال در نظر می گیرد.

نکته بعدی آن که، در فرمول های مالی، اگر قرار باشد پولی پرداخت شود (پرداخت وام)، مقدار آن را به صورت منفی وارد می کنیم. درواقع با خروج پول از سبد سرمایه گذار، جریان نقد منفی داریم. در صورتی که قرار است پولی به ما داده شود (وام گرفته شود)، مقدار آن را به صورت مثبت وارد می کنیم. (ورود پول به سبد سرمایه گذار) در حالت کلی وقتی یک وامی گرفته می شود، باید این هزینه برگردانده شود و بالعکس.

انواع وام و نحوه محاسبه اقساط وام

به طور کلی دو نوع نحوه وام گیری وجود دارد:

حالت اول

وامی را دریافت می کنید و در طول دوره هیچ قسطی پرداخت نمی کنید. در این حالت اصل پول به همراه بهره در انتهای دوره پرداخت می شود. توابع کاربردی در این حالت PV و FV می باشد.تابع FV برای محاسبه ارزش آتی یک مبلغ کاربرد دارد.

FV(rate; nper; pmt; [pv]; [type])

«rate نرخ بهره، nper تعداد دوره زمانی، pmt مبالغ ریالی که در طول دوره مورد بررسی در هر دوره پرداخت یا دریافت می شود، pv ارزش فعلی وام و Type روش پرداخت در ابتدا یا انتهای دوره است. ورود مواردی که در کروشه هستند اختیاری است».

• مثال:

فرض کنید، ۱۰۰ میلیون ریال وام گرفته اید، مشخصات این وام به صورت ۲۰% بهره سالانه و دوره پرداخت ۵ سال می باشد، لذا با توجه به این که هردو ورودی، سالانه در نظر گرفته شده اند، نیازی به تغییر نداشته و مستقیم وارد فرمول FV می شوند، به این ترتیب مبلغ نهایی پرداخت ۲۴۸,۸۳۲,۰۰۰ ریال خواهد بود.

• محاسبه ارزش اتی وام- حالت اول

حال اگر در همین مثال، دوره به صورت ماهانه داده شود، با توجه به اینکه باید تمامی داده ها همگن باشد، یکی از راه ها این است که بهره را به صورت ماهانه وارد فرمول کنیم (تقسیم بر ۱۲ کنیم)، بدین ترتیب ارزش آتی وام به شرح زیر خواهد بود:

• محاسبه ارزش آتی وام- حالت دوم- روش اول

راه دوم برای همین مثال، آن است که دوره را سالانه در نظر بگیریم، ۵ ماه به معنی ۵ ماه از ۱۲ ماه سال، یعنی کسری معادل ۱۲/۵ خواهد بود، لذا نتیجه این حالت و روش اول بایستی یکسان باشد. نکته ی مهمی که در این حالت باید در نظر گرفته شود آن است که بهره سالانه باید به صورت “موثر” وارد شود و فرمول بهره موثر نیز به صورت زیر است:

حال این نرخ وارد فرمول می گردد و ارزش آتی وام به شرح زیر خواهد بود:

• محاسبه ارزش آتی وام- حالت دوم- روش دوم

حالت دوم

وامی را دریافت می کنید و در طی دوره های مشخص، مبلغ ثابتی را به عنوان قسط وام پرداخت می نمایید. در این حالت در هر دوره مقداری از اصل و مقداری از بهره وام پرداخت می گردد. لازم به ذکر است که ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای از ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎی ﻧﻘﺪی ﺑﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺮاﺑﺮ و ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎﻟﻮاره ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد. (ﮐﻠﯿﻪ رواﺑﻂ و فرمول های وام ﮔﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻘﺪ ﺳﺎﻟﻮاره اﺳﺖ). ﺗﻮاﺑﻊ ﮐﺎرﺑﺮدی در اﯾﻦ روش به شرح زیراند:

• PMT مبلغ ثابت پرداختی در هر دوره که مخفف Payment during Maturity Time می باشد.
• IPMT(i) بهره پرداختی در دوره n بار که مخفف Interest Payment during Maturity Time می باشد.
• PPMT(i) اصل وام پرداختی در دوره n بار که مخفف Payment on the Principal during Maturity Time می باشد.

محاسبه مبلغ قسط

برای محاسبه مبلغ قسط از تابع PMT استفاده می کنیم. این مبلغ شامل پرداخت از اصل وام و پرداخت بهره آن می شود.

PMT(rate; nper; pv; [Fv]; [type])

«rate نرخ بهره، nper دوره زمانی بازپرداخت، pv ارزش فعلی وام، fv ارزش آتی و Type زمان پرداخت اقساط است. اگر پرداخت محاسبه اقساط وام به صورت ماهانه می خواهید دربیاید نرخ بهره نیز باید به صورت ماهانه آورده شود».

 محاسبه مبلغ بهره و اصل وام به طور مجزا از قسط پرداختی

IPMT (rate; per; nper; pv; [Fv]; [type])

PPMT (rate; per; nper; pv; [Fv]; [type])

 «rate نرخ بهره، per شماره قسط، nper کل دوره زمانی بازپرداخت،  pv ارزش فعلی وام، Fv ارزش آتی و Type زمان پرداخت اقساط است».

PMT در هر دوره ثابت است. درحالی که IPMT باگذشت زمان کاهش و PPMT باگذشت زمان افزایش می یابد. (خاصیت جریان نقد سالواره). همان طور که در مثال پیاده شده در ادامه نیز قابل مشاهده است، مجموع IPMT و PPMT ،PMT را نتیجه می دهد، یعنی:

PMT = PPMT + IPMT

• مثال:

فرض کنید، وامی به مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال با مشخصات بهره ۲۲% و پرداخت های ماهانه در طول ۳ سال (۳۶ دوره پرداخت) در اختیارداریم، لذا مفروضات وام به شرح زیر است:

• مفروضات محاسبه اقساط وام

با در نظر گرفتن توضیحات ارائه شده راجع به فرمول های محاسبه اقساط وام در این حالت، خواهیم داشت:

• محاسبه PMT,IPMT,PPMT

همان طور که پیش از این توضیح داده شد و در این جدول نیز قابل مشاهده است، اصل قسط در حال افزایش و مبالغ فرع در حال کاهش است، همچنین مجموع دو ستون وسط که اصل و فرع وام هستند، ستون نهایی را نتیجه داده که درروشی دیگر نیز با کمک فرمول PMT به صورت مستقیم در ستون اول محاسبه شده است. در نمودار زیر روند حرکت مبالغ PMT، IPMT و PPMT قابل مشاهده است:

انواع پول

با بررسی روند تکاملی پول، می توان انواع پول را براساس چهار معیار طبقه بندی کرد:

• انواع پول براساس ماده اولیه
• انواع پول براساس مقام ناشر
• انواع پول براساس نقد و بدهی بودن پول
• انواع پول براساس ارزش پولی و ارزش کالایی پول

در ادامه به بررسی هریک از این دسته ها خواهیم پرداخت:

معیار اول: انواع پول براساس ماده اولیه

در جوامع اولیه پول به صورت کالایی در جریان بوده است. یعنی کالایی مانند برنج، گندم، گوسفند و غیره که خود دارای ارزش مصرفی بوده، به عنوان پول، واسطه ی مبادلات قرار می گرفته است. بدیهی است در چنین سیستمی کالایی مقبولیت بیشتری می یابد که از مزایای بیشتری نسبت به سایر کالاها برخوردار باشد. از این رو، پس از گذشت مدتی، از فلزات به عنوان پول استفاده گردید، زیرا اولا دوام بیشتری نسبت به سایر کالاها داشتند. ثانیا قابلیت تقسیم پذیری شان بیشتر و ثالثا حمل ونقل آنها آسان و کم هزینه بود. پس از فلزات، سکه های فلزی با وزن و مهر و نشان خاص خود به عنوان پول مطرح شدند، زیرا وسایل توزین همواره و در همه جا، در اختیار همگان نبود و امکان تقلب و کم گذاشتن در آن هم وجود داشت. بنابراین فلزات به واحدهای کوچک و با وزن مساوی تقسیم می شدند و یک قدرت مورد اعتماد مردم یعنی دولت روی آن مهر می زد تا با این وزن و اعتبار خاص سکه فلزی قابل شناسایی باشد و به این ترتیب، ضرب سکه به عنوان پول رایج شد. مردم به ساییدگی اندک سکه و یا مقدار دقیق مس و یا فلز مصرف شده در آن توجه نمی کردند. آنها به خود سکه، اعتبار قانونی و قدرت خریدش می نگریستند و درواقع ارزش این نوع سکه ها به عنوان پول از ارزش ماده اولیه آن ها در مصارف غیر پولی بیشتر بود. از بین فلزات، سکه های طلا و نقره به دلیل ویژگی های خاص آنها مقبولیت بیشتری داشته و به عنوان پول رایج شدند. طلا یا نقره کالاهایی هستند که مقبول عموم جهانیان اند و خواص شیمیایی آن ها با عیار مساوی در همه جا یکسان است همچنین وقتی به قطعات کوچکتر تقسیم می شوند مانند الماس و برلیان ارزش ذاتی خود را از دست نمی دهند.

این موضوع خود مرحله دیگری در روند تحول و تکامل پول بود، اما برشمردن این مزایا به معنای نبود نارسایی های آن نیست. خطر سرقت، هزینه حمل ونقل برای انجام پرداخت ها، خراش دادن و تقلب در عیار مسکوکات، هزینه چشم پوشی جامعه از مصارف زینتی و آرایشی و دیگر نارسایی ها تمام هزینه های استفاده از نظام پولی طلا و نقره در انجام مبادلات بود. به همین دلایل، پس از رواج فراوان طلا و نقره به عنوان پول در جوامع مختلف وسیله دیگری به نام رسید پول تمام عیار و اسکناس های با صددرصد تعهد بازپرداخت برحسب طلا و نقره رواج یافت که حاکی از ارزش طلا و نقره به عنوان پول بود. در ابتدای رواج این نوع رسیدها و اسکناس ها، مردم نسبت به تضمین بازپرداخت آنها برحسب طلا و نقره آگاهی داشتند و می دانستند که هنگام معامله با این نوع رسیدها و اسکناس ها، درواقع طلا و نقره ی در تعهد این سندها را معامله می کنند، بنابراین، در این مرحله رسیدهای مزبور به دلیل طلا و نقره ای که در تعهد داشتند «پول تمام عیار بدهی» تلقی می شدند. به تدریج با رواج این نوع رسیدها و اسکناس ها مردم حساسیت خود را نسبت به قابلیت تبدیل آنها به طلا و نقره از دست دادند و صرف نظر از پشتوانه آن ها (طلا و نقره) مستقلا به این رسیدها به عنوان وسیله مبادله نگاه کردند. در این مرحله، خود این رسیدها تبدیل به پول شده و «پول اعتباری نقد» ایجاد گردید. درواقع با رواج این رسیدها، ارزش آن به عنوان پول فراتر از ارزش ماده اولیه اش بود. سکه ها نیز در این مرحله، به تدریج ارزش پولی بالاتری نسبت به ارزش کالایی خود پیدا کردند و سکه های اعتباری یا وابسته (token money) را پدید آوردند. در مرحله نهایی، با قطع کامل رابطه حقوقی بین این نوع پول اعم از سکه یا اسکناس با طلا و نقره پشتوانه آن. این نوع پول «پول اعتباری محض» نامیده شد.

معیار دوم: انواع پول براساس مقام ناشر

انواع پول اعتباری ازلحاظ مقام ناشر به دودسته کلی تقسیم می شود:

 الف) انواع پول اعتباری که توسط دولت به جریان گذاشته می شود و بر چهار عنوان است:

• پول دلالتی

یک نوع پول اعتباری نقد است و ارزش آن به عنوان پول، بیشتر از ارزش بازاری میزان کالایی است که در آن به کار رفته است. در مورد سکه دلالتی نیز باید توجه داشت در صورتی که این اختلاف ارزش وجود نداشته باشد (مثلا سکه ده ریالی، معادل ده ریال یا بیشتر نقره داشته باشد) به احتمال زیاد، ذوب و از جریان خارج می شود. مقدار مس و نیکل و قلع و روی که در این سکه ها به کار رفته است، در مقایسه با مجموع مقدار عرضه شده این فلزات در مبادلات، به قدری ناچیز است که اگر این سکه ها را ذوب کنند و بفروشند در قیمت بازاری این فلزات تأثیر چندانی بر جای نخواهد گذاشت.

• اسکناس منتشره توسط بانک مرکزی

این پول که درواقع نوعی اوراق بدهی است، همان اسکناس های در جریان است که توسط بانک های مرکزی کشورها انتشار می یابند و بدهی بانک مرکزی به سایر بخش های اقتصادی است.

• اوراق بدهی انتشاریافته توسط دولت

این اوراق در شرایط بحرانی و مواردی که نیاز به مساعدت عمومی باشد، توسط دولت منتشر می شود و متضمن مبلغ معینی است و عموم مردم با خرید آن برای کمک به تأمین مالی جنگ یا مساعدت دولت برای خروج از بحران، مشارکت و به طور معمول از تبدیل آن به پول رایج خودداری می کنند. در عین حال مقام ناشر تعهد می کند که در مقابل این نوع اوراق، پول اعتبار نقد پرداخت کند، لذا این اوراق را می توان، بک نوع پول اعتباری بدهی تلقی کرد، این اوراق دولتی برخلاف اوراق قرضه ی متداول دارای بهره نیستند.

• پول نظامی

ازجمله اقداماتی که اشغالگران در زمان جنگ در کشورهای تحت اشغال انجام می دادند، پول نظامی بود. آمریکایی ها دو نوع پول نظامی به نام های پول اشغال و پول جلودار، در کشورهای تحت اشغال به جریان انداختند. پول اشغال، در ایتالیا رایج شد که بر مبنای دلار محاسبه می گردید. انگلیسی ها نیز در مناطق اشغالی، از سفته های نظامی استفاده می کردند. دو نوع عمده پول های نظامی که المانی ها برای دادوستد در سرزمین های اشغالی مورد استفاده قراردادند، عبارت بودند از: «اسکناس صندوق اعتباری رایش» برای دادوستدهای روزانه، و «گواهی نیروهای مسلح» برای پرداخت های کلان. هدف از انتشار پول نظامی توسط قوای اشغالگر آن است، که در کشور تحت اشغال، وسیله مبادله ای به جریان افتد، که توسط مقام ناشر پول (قوای اشغالگر) قابل کنترل باشد، به عبارت دیگر، برای رفع نیازهای جدید و خرید کالاها و خدمات موردنیاز، نیروهای نظامی اشغالگر به راحتی قدرت قانونی داشته و این پول در دسترس آنها باشد. به علاوه، هنگام عقب راندن نیروهای ملی، تمام اوراق بهادار از بین برده می ‎شد و لذا در بانک ها به دلیل عدم اطمینان، پول باقی نمی ماند. بنابراین، انتشار پول جدید، امکان به جریان افتادن مجدد فعالیت های اقتصادی در منطقه تحت اشغال را فراهم می کرد.

ب) انواع پول اعتباری که توسط بانک ها و مؤسسات مالی غیربانکی به جریان گذاشته می شود. این نوع پول بر دو قسم است:

• اوراق بدهی بانک ها

مقصود از اوراق بدهی بانک ها، همان حواله هایی است که به صورت چک بانکی یا چک تضمینی یا حواله بانکی از بانکی به عهده خود، یا بانک دیگر صادر می شود و این اوراق، یک نوع پول اعتباری بدهی است و دلالت بر بدهی یک بانک دیگر دارد.

• سپرده های دیداری

عبارت از بدهی بانک ها به افراد است که در دفاتر بانک به حساب افراد ثبت شده است و یک فرد می تواند با حواله ای که در وجه دیگری صادر می کند، آن را به حساب او منتقل کند. سپرده های دیداری، از نوع پول اعتباری بدهی است، زیرا بانک ها متعهدند که در قبال دریافت حواله یا چکی که صاحب سپرده های دیداری صادر کرده است. پول اعتباری نقد پرداخت کنند. بدیهی است که حواله یا چک صادر شده ابزار یا سند انتقال این نوع پول بوده و خود پول نیست.

معیار سوم: انواع پول براساس نقد و بدهی بودن

• پول نقد

پول نقد پولی است که ارزش اعتباری آن در یک شیء خارجی عینیت یافته است و همان چیز ارزش مبادله ای را حمل می کند. ازنظر حقوقی، ارتباط بین ارزش مبادله ای آن چیز و اعتبار کننده (ازنظر تعهد پرداخت) قطع می شود، به گونه ای که در صورت از بین رفتن آن چیز، اعتبار کننده هیچ گونه تضمینی در پرداخت مابه ازاء به صاحب اولیه پول ندارد و یا مانند اسکناس های رایج امروزی که در صورت از بین رفتن آن، مقام ناشر پول، تعهدی در بازپرداخت به صاحب اولیه اسکناس (به هیچ یک از صور مختلف مثل طلا یا نقره یا هر کالای دیگر) ندارد، مگر اینکه ازنظر حقوقی، ارتباط بین ارزش مبادله ای آن چیز و اعتبار کننده، ازنظر تعهد پرداخت قطع نشده باشد، به گونه ای که در صورت از بین رفتن آن چیز، اعتبار کننده ملزم به پرداخت مابه ازاء به صاحب اولیه پول باشد، مانند اسکناس های با تضمین بازپرداخت براساس طلا و نقره، که از جانب دولت ها اعمال می شده است. ولی در این حالت، صاحبان اسکناس و پول رایج، هنگام معامله از این قابلیت تبدیل غفلت کرده اند، و به پول و اسکناس به طور مستقل نگاه و با آن معامله می کنند، یعنی در اینجا هرچند ازنظر حقوقی، قابلیت تبدیل هنوز پابرجاست، ولی چون رفتار مردم طوری است که بادید استقلالی به پول نگاه می کنند. این پول، پول نقد نامیده می شود، نه پول بدهی، بنابراین در این نوع پول، طرفین هنگام معامله کل ارزش مبادله ای را مستقلا در خود پول می بینند.

• پول بدهی

پول بدهی، پولی است که ارزش اعتباری آن در یک شیء خارج عینیت نمی یابد؛ به عبارت دیگر، این پول اولا یک تعهد پرداخت به عهده امضاکننده یا ناشر رسیدهای آن است و درواقع، این نوع پول تعهد ذمی است. در صورت از بین رفتن رسیدهای منتشرشده این نوع پول، امضاکننده یا ناشر رسیدها هنوز متعهد به پرداخت دین خود به صاحبان رسیدها هستند و بدهی ساقط نشده است، ثانیا، مردم هنگام معامله با این پول، نسبت به قابلیت تبدیل آن غفلت ندارند، به طور مثال، می توان زمان رواج رسیدهای پول تمام عیار که توسط بانک ها یا دولت انتشار می یابد و یا مراحل اولیه رواج اسکناس های با تعهد پرداخت ۱۰۰٪ را که از جانب دولت ها یا بانک های مرکزی منتشر می شود، در نظر گرفت. در این نوع ترتیبات پولی، رسیدها و اسکناس ها در میان مردم برای انجام وظایف بازپرداخت بهای کالاها و خدمات و سایر امور گردش می کنند، ولی طرفین هنگام معامله ارزش مبادله ای را مستقلا در رسید مورد معامله نمی بینند، بلکه ارزش مبادله ای را در طلب صاحب رسید یا بدهی ناشر می بینند، یا درواقع این همان بدهی است که به هنگام معامله از مالکیت یک طرف معامله به دیگری منتقل می گردد. در این حالت، رسیدهای پول تمام عیار یا اسکناس های با ۱۰۰٪ تعهد پرداخت، نماینده ای بیش نبوده و پول نیستند و بدهی ناشر است که نقش وسیله مبادله و ذخیره ارزش و معیار سنجش ارزش بودن را بازی می کند. مثال دیگر، سپرده های دیداری است که توسط بانک ها ایجاد می شود و چک های صادره براساس این نوع سپرده ها، هرچند هم که عمومیت یابند، بازهم حاکی از بدهی بانک هاست و پول محسوب نمی شوند، بلکه رسید هستند و پول درواقع سپرده ها یا بدهی بانک هاست. به چنین پولی، «پول تحریری» گفته می شود. البته باید توجه داشت که حتی در صورت حفظ قابلیت تبدیل این نوع اسناد توسط ناشر، اگر مردم هنگام معامله با این اسناد، از قابلیت تبدیل آنها غافل و نظر استقلالی نسبت به این اسناد داشته باشند، دیگر این اوراق و اسناد، پول بدهی نبوده و خود مستقلا پول نقد خواهد بود.

معیار چهارم: انواع پول بر اساس مقایسه بین ارزش مبادله ای پول و ارزش ماده اولیه آن

با توجه به این معیار، انواع پول به دو نوع تمام عیار و اعتباری تقسیم می شود. در پول تمام عیار، ارزش پول به عنوان پول باارزش ماده اولیه آن یکسان است؛ در حالی که در پول اعتباری، ارزش پول به عنوان پول بیش از ارزش ماده اولیه آن است. در وضعیتی که ارزش ماده اولیه پول تقریباً صفر باشد، آن پول را «پول اعتباری محض» می نامند.

• انواع پول براساس ترکیب معیارهای سوم و چهارم

با ترکیب معیارهای سوم و چهارم که از اهمیت بالایی برخوردار است، انواع پول به چهار عنوان کلی به شرح زیر قابل تقسیم است:

• پول تمام عیار نقد

پول تمام عیار نقد، پولی است که اولا ارزش ماده اولیه آن در مورد مصارف غیرپولی، باارزش آن به صورت پول در مبادلات و معاملات برابر است، بنابراین «تمام عیار» خوانده می شود و ثانیا، چون پول تمام عیار (مانند سکه های طلا و نقره) در دست مردم گردش می کند و نیاز های پولی را به طور آنی برآورده می سازد، «نقد» خوانده می شود. بسیاری از پول های قدیم که جنبه کالایی نیز داشتند، مانند برنج، نمک و غیره به همان اندازه که به صورت پول ارزش داشتند، به صورت غیر پولی (کالایی) نیز دارای ارزش بوده اند.

• پول تمام عیار بدهی

پول تمام عیار بدهی، پولی است که به علت تمام عیار بودن ارزش ماده اولیه آن، در مصارف غیر پولی، ارزش آن با پول برابری می کند، به علاوه چون بدهی است، به صورت یک تعهد و اعتبار، میان مردم گردش می کند. البته عمل گردش به کمک رسید این نوع پول انجام می گیرد، مانند رسید پول تمام عیار، یا اسکناس با صددرصد تعهد بازپرداخت، براساس طلا و نقره، یا سایر انواع کالاها. البته این موضوع در صورتی است که مردم به هنگام مبادله این نوع رسید یا اسکناس ها، از تضمین پرداخت براساس طلا و نقره یا سایر انواع کالاها در مقابل این رسیدها غافل نباشند. رسیدهای پول تمام عیار از جانب صرافی ها، بانک ها و در مواردی دولت ها منتشر می شد و معمولاً ارزش آن معادل ارزش فلزی بود که این رسیدها حاکی از آن بودند. البته به تدریج میزان انتشار رسیدها از میزان فلزی که ناشران نگهداری می کردند، فزونی گرفت. اسکناس هایی با صددرصد تعهد بازپرداخت نیز، توسط دولت ها یا بانک های مرکزی منتشر می شد. در این حالت نیز ابتدا ارزش اسکناس منتشره به چندین برابر ارزش فلز پشتوانه رسید. البته دولت ها یا بانک های مرکزی در این شیوه صددرصد تعهد بازپرداخت خود را به صورت فلزهای طلا و نقره حفظ کرده بودند. انتشار این نوع رسیدها یا اسکناس ها، در کاهش بسیاری از هزینه ها، مانند هزینه ضرب سکه، نگهداری و انبارداری، حمل ونقل و غیره مؤثر بود. پول های تمام عیار (اعم از نقد و بدهی) در چارچوب سیستم های پولی یک فلزی، دوفلزی و متوازی رایج گشته و عمل کرده اند. البته در اغلب مواقع هم پول تمام عیار نقد مانند سکه های طلا و نقره و هم پول تمام عیار بدهی، مانند رسید پول تمام عیار یا اسکناس با صددرصد تعهد پرداخت همزمان در جریان بوده اند. پول های تمام عیار در سیستم های حاکم، در اواسط قرن بیستم عبارت بودند از سکه های فلزی استاندارد طلا، یا استاندارد نقره و یا هر دو. لازم نیست سکه تمام عیار، صرفا از طرف دولت به جریان گذاشته شود، این عمل را با تنظیم مقرراتی پیرامون درصد خلوص و وزن سکه ها می توان به عهده مؤسسات خصوصی گذاشت؛ ولی دولت ها غالبا این امر را در انحصار خود داشتند.

• پول اعتباری نقد

منظور از پول اعتباری نقد، هر نوع پولی است که ارزش آن به عنوان پول بیش از ارزش آن به عنوان کالا باشد، یا اینکه هیچ گونه تعهد بازپرداختی از جانب ناشر این پول به صورت طلا و نقره و سایر کالاها صورت نگرفته باشد و یا اگر چنین تعهدی وجود داشته باشد مردم از آن غافل شده باشند. این نوع پول، باارزشی بیش از ارزش ماده اولیه ای که از آن ساخته شده است، به جریان می افتد. در برخی موارد ارزش بازاری ماده ای که پول از آن ساخته شده است بسیار ناچیز است، و باارزش رایج پول قابل مقایسه نیست، مانند بسیاری از پول های کاغذی که امروزه در اقتصاد، پول رسمی به حساب می آیند. در مورد پول های مسکوک، مانند سکه های نیکل و غیره هم اگرچه ممکن است ارزش بازاری ماده اولیه آنها زیاد باشد، ولی باز کمتر از ارزش آنها به عنوان پول است. اکنون این پرسش مطرح است که چگونه پول می تواند ارزش یا قدرت خریدی، بیش از ارزش ماده اولیه ای که از آن ساخته شده است به دست آورد و آن ارزش را حفظ کند؟ در پاسخ به این پرسش، می توان چنین گفت که ارزش اضافی ای که در پول اعتباری وجود دارد. از مقبولیت عامه آن به عنوان پول و اعتبار مقام نشر دهنده آن نشأت گرفته است و تا زمانی که مقبولیت عامه و اعتبار ناشر باقی است، ارزش پول اعتباری نیز محفوظ است.

• پول اعتباری بدهی

پول اعتباری بدهی، از آن رو اعتباری است که ارزش آن به عنوان پول، بیش از ارزش ماده اولیه آن در مصارف غیر پولی است و چون بدهی است، به صورت یک تعهد و اعتبار در میان مردم گردش می کند و ناشر تعهد بازپرداخت این نوع پول را به گردن گرفته است و مردم نیز از این تعهد غافل نیستند. البته این عمل به کمک رسید این نوع پول، مانند انواع چک های تضمینی یا بانکی یا معمولی یا انواع سندهای سپرده بانکی با تعهد صددرصد بازپرداخت، براساس پول اعتباری نقد که به صورت اسکناس و سکه رایج کشور است، انجام می شود. سپرده های جاری بانک ها یک نوع پول اعتباری بدهی است.

سیستم های پولی چیست؟

اصولا انواع پول با توجه به سیستم پولی خاص خود در جریان بوده است. با توجه به سیر تاریخی پول، سیستم های پولی به دو گروه “تمام عیار” و “اعتباری محض” تقسیم می شوند که در ادامه هر یک توضیح داده می شوند.

سیستم های پولی تمام عیار

در این سیستم ها، پول تمام عیار به عنوان پول پایه به کار می رفته است. ازجمله سیستم های پولی تمام عیار می توان به سیستم های پولی پایه های متوازی، سیستم دوفلزی و سیستم یک فلزی اشاره کرد. در این سیستم ها پول اعتباری نیز می تواند در جریان باشد و قابل تبدیل به پول تمام عیار نیز هستند. در ذیل، هریک از سیستم های پولی نام برده شده توضیح داده می شوند.

• سیستم دوفلزی با پایه های متوازی (بدون رابطه مشخص)

در این سیستم هم طلا و هم نقره پول رایج هستند و بین دو پول رایج هیچ رابطه مشخص و ثابتی برقرار نیست. ارزش نسبی این فلزات را مکانیسم بازار تعیین می کند. اغلب کشورهای اروپایی تا اوایل قرن نوزدهم دارای چنین سیستمی بودند و پول کشورهای همسایه آزادانه در نظام پولی آن ها در گردش بود. مثلاً در فرانسه مسکوک ضرابخانه های انگلیس، اسپانیا، ایتالیا و سوئیس گردش داشت. عیب این سیستم، هرچند که تا مدت ها در اروپا معمول بود، این بود که برحسب فراوانی یا کمبود طلا و یا نقره نوسانات شدیدی در ارزش آن ها ایجاد می شد و این نوسانات ثبات در ارزش پول را متزلزل می کرد. این امر باعث بروز قیمت های دوگانه برای کالاها می شد. علاوه بر این تغییر مکرر ارزش مبادله انواع پول های فلزی و واکنش افراد در رابطه با این تغییرات از طریق تغییر ترکیب نقدینه خود، نوسانات پولی را به اقتصاد کشورها وارد می ساخت. تلاش های انجام شده جهت رفع این اشکال زمینه رواج نظام پولی دوفلزی با رابطه برابری مشخص را بوجود آورد.

• سیستم دوفلزی (با رابطه مشخص)

در این سیستم برعکس حالت قبل رابطه ای ثابت و مشخص بین پول طلا و پول نقره برقرار است و دولت یک برابری مشخص رابین دو فلز طلا و نقره تعریف می کند و سکه طلا بر اساس این رابطه معین به سکه نقره و یا بالعکس تبدیل می شود. این سیستم باوجود مزیتی که بر سیستم قبلی داشت، دارای معایب بزرگی نیز بود. قانون گرشام چگونگی منسوخ شدن آن را توضیح می دهد. گرشام صراف و سوداگر انگلیسی بود که پایه گذار بورس کالای لندن و مشاور مالی ملکه الیزابت اول به شمار می آمد. مشکل خزانه داری انگلستان در آن زمان، این بود که هر مقدار پول خوب و بی عیب از ضرابخانه به بازار می آمد پول های خوب و بی عیب از جریان خارج می شدند و پول بد و سائیده جانشین آن ها می گردید؛ یعنی هرگاه در یک جامعه دو نوع پول در جریان باشد و به نظر مردم یکی بهتر از دیگری تشخیص داده شود، یا به عبارت دیگر مردم در دریافت خود نوعی از آن دو پول را بر دیگری ترجیح دهند، پول بد پول خوب را از جریان خارج می کند. این اصل («پول بد پول خوب را از جریان خارج می کند») نه تنها در سیستم دوفلزی بلکه در صورت رواج اسکناس و مسکوک و در مورد ارزها و حتی در مورد یک نوع اسکناس نیز صادق است. این قانون چه در مورد سیستم یک فلزی طلا و یا نقره و چه در سیستم دوفلزی صادق است؛ به عبارت دیگر، اگر ارزش نسبی پولی ارزان (پول بد) و ارزش نسبی پول دیگر گران شود (پول خوب)، پول ارزان پول گران را از گردش مبادلات خارج می کند. زمانی که دو شیء به عنوان پول به کار گرفته می شوند می توان آن دو را هم به صورت کالا و هم به صورت پول مورد استفاده قرارداد. اگر ارزش نسبی کالایی یکی از آن دو، نسبت به ارزش پولی اش بیشتر شود یعنی تبدیل به پول خوب گردد، آن شیء از جریان خارج می شود و شیء دیگری که ارزش نسبی اش به صورت کالا کاهش یافته است؛ یعنی تبدیل به پول بد شده است در جریان باقی می ماند. درنتیجه این عملکرد و همچنین نوسانات عرضه و تقاضای فلزات موردنظر در سیستم دوفلزی، کشورها اندک اندک به سوی سیستم یک فلزی حرکت کردند. برخی به سیستم یک فلزی طلا روی آوردند مانند انگلستان و برخی دیگر مانند کشورهای خاور دور دارای سیستم یک فلزی نقره گردیدند.

یکی از اشکالات سیستم دوفلزی با یک رابطه ثابت بین دو نوع فلز طلا و نقره فراهم نمودن شرایط کسب سود برای واسطه گران و سوداگران است. بدین ترتیب که چنانچه براثر عوامل مختلف، تقاضا و یا عرضه طلا تغییر کند، موجب اختلاف بین قیمت بازاری این فلزات و قیمت رسمی و معین شده آن ها توسط دولت می شود. در این حالت، شرایط برای کسب سود از سوی واسطه گران فراهم می گردد، مگر اینکه دولت نیز مرتب رابطه رسمی و قانونی بین این دو فلز را مطابق با شرایط بازاری آن تغییر دهد و این اختلاف را از بین برد که این اقدام در حالت حدی خود سیستم دوفلزی با یک رابطه مشخص را به سوی سیستمی با یک رابطه نامشخص و مبتنی بر مکانیسم بازار که همان سیستم پایه های متوازی است سوق می دهد. از سوی دیگر، اگر دولت مقاومت کند و رابطه رسمی بین طلا و نقره را همچنان حفظ نماید، ارزش یکی از فلزات بر ارزش فلز دیگر فزونی می گیرد و در این صورت مطابق قانون گرشام پول بد پول خوب را از جریان خارج می کند و سیستم دوفلزی تبدیل به سیستم یک فلزی خواهد شد. اگر تمام کشورها دارای سیستم دوفلزی باشد و بین این دو فلز نیز رابطه ثابت و یکسانی بین همگی آن ها برقرار باشد، انگیزه ای برای واسطه گری و انتقال فلزات از یک کشور به کشور دیگر وجود ندارد؛ اما به محض اینکه معادن جدیدی کشف شود و عرضه یکی از فلزات در یک کشور زیاد شود و این رابطه نسبی بین آن ها به هم بخورد و یا اگر به دلیل تقاضای صنایع، تقاضای یکی از فلزات دستخوش تغییر گردد در هر یک از این روابط انگیزه واسطه گری برای کسب سود چه در بعد داخلی کشور و چه در بعد بین المللی فراهم خواهد شد و کشور را از سیستم دوفلزی به سمت سیستم یک فلزی و با پایه های متوازی هدایت خواهد نمود.

• سیستم یک فلزی

سیستم یک فلزی سیستمی است که دولت یک فلز طلا و یا نقره را با وزن و عیار مشخص، به طور رسمی واحد پول کشور قرار دهد. مسلماً هر پول فلزی دارای یک ارزش بازاری است که تابعی از عرضه و تقاضا و سرانجام میزان استخراج آن است و نیز دارای یک ارزش اسمی و قانونی است که قانون آن را معین کرده است. برابری این دو ارزش است که شرایط پولی رایج کشور را متعادل نگه می دارد. شرط بقای چنین سیستمی این است که:

• ارزش طلا باید برحسب واحد پولی محاسبه و تعریف شود.
• دولت باید تضمین کند که درازای هر واحد پولی که به وی عرضه می شود معادلش طلا پرداخت نماید و در این مورد هیچ محدودیتی اعمال نگردد.
• امکان تقاضای طلا از دولت برای استفاده در مصارف غیر پولی وجود داشته باشد، این کار مستلزم آن است که دولت، طلا را به قیمت رسمی بفروشد و این باعث ثبات قیمت بازار در نرخ رسمی خواهد شد. از آنجا که طلا بیش از اینکه به عنوان پول مطرح باشد، خود کالاست و تقاضای مستقل دارد. اگر دولت بخواهد از طلا به عنوان پول تمام عیار استفاده کنده نمی تواند قیمت برابری طلا با واحد پول خود را کمتر از قیمت تعادلی بازار تعیین کند؛ چون در این صورت، مردم طلا را به دولت ارائه نخواهند کرد.

پول تمام عیار و سیستم پولی ای که بر مبنای این پول استوار است دارای اشکالات اساسی به شرح زیر است:

• در این سیستم، عرضه پول همواره در نوسان است؛ یعنی با کشف معدن جدید یا تغییر سلیقه مردم، مقدار عرضه طلا و نقره و یا تقاضای آن نوسان می یابد؛ بنابراین، اتخاذ سیاست های انقباضی و انبساطی ناممکن است و کنترل عرضه پول از دست دولت خارج می شود.
• پیوسته یک رشته از منابع تولید از تولید کالای دیگر جداشده و به ضرب سکه طلا سوق داده می شود، در صورتی که با صرف منابع بسیار کمتری برای چاپ اسکناس، می توان آن ها را در تولید کالاهای دیگر به کاربرد.

مشکلات سیستم های پولی تمام عیار

این سیستم ها از اشکالات اساسی به شرح زیر برخوردار بودند:

• اتلاف منابع

اتخاذ سیستم های پولی تمام عیار، منابع تولید را از سمت تولید دیگر کالاها به سمت تولید طلا برای رفع نیاز معاملاتی مردم به پول و نه برای رفع نیاز کالایی مردم سوق می دهد که درنتیجه تولید کالاهای دیگر، کاهش می یابد. این امر، درواقع موجب اتلاف منابع می شود، زیرا نیاز معاملاتی مردم برای پول می تواند به آسانی به وسیله کالایی ارزان تر، به عنوان پول، مانند اسکناس و با صرف منابع کمتر رفع شود. درک نقش پول به عنوان وسیله مبادله، زمینه لازم را برای این موضوع ایجاد می کند.

• ضعف برنامه ریزی

این مشکل در هر دو سیستم تک فلزی و دوفلزی مشهود است. در یک سیستم تک فلزی، با افزایش عرضه طلا به دلایل مختلف مانند کشف معادن طلا و غیره، عرضه پول افزایش می یابد. همچنین، چنانچه تقاضای کالایی مردم برای طلا نیز کم شود، نتیجه آن افزایش عرضه پول خواهد بود. برعکس، اگر عرضه طلا به علتی کاهش یابد و یا تقاضای طلا بالا برود، عرضه پول کاهش می یابد؛ بنابراین، درنتیجه تغییر عواملی که خارج از کنترل بانک مرکزی است. حجم پول تغییر می کند و بانک مرکزی برای خنثی نمودن اثر این عوامل یا باید قیمت تضمینی را تغییر دهد که /صورمت. سیستم تکر فلزی باهدف تثبیت قیمت طلا، متزلزل شده و باقی نمی ماند و با باید واکنشی نشان ندهد که در این حالت، کنترل خود را روی عرضه پول از دست می دهد.

استانداردهای تبدیل پول اعتباری به پول تمام عیار

پیش تر ذکر شد که در تمام سیستم های پول تمام عیار، پول اعتباری قابل تبدیل نیز می تواند جریان داشته باشد. در سیستم پایه های متوازی، عمده پول های اعتباری توسط صرافان انتشاریافته و در سیستم های پولی دوفلزی و تک فلزی پول اعتباری، اغلب توسط دولت منتشر می شده است. در این سیستم ها، معمولاً دولت ها ارزش پول اعتباری خود را باارزش فلز تثبیت می کردند. برای تبدیل پول اعتباری به فلز، استانداردهای پولی گوناگونی وجود داشته است که برخی از آن ها را می توان به صورت زیر موردبررسی قرارداد:

• استاندارد سکه طلا: این روش تبدیل، در سیستم یک فلزی طلا اعمال می شده، به گونه ای که در کنار پول طلا پول اعتباری قابل تبدیل به سکه طلا نیز وجود داشته است.
• استاندارد شمش طلا: مانند استاندارد سکه طلا است، با این تفاوت که دولت پول اعتباری را به شمش طلا قابل تبدیل می داند، نه به سکه طلا و این باعث می شود که مراجعه مردم برای تبدیل پول اعتباری به طلا کمتر شود و درنتیجه می توان پول اعتباری بیشتری را به جریان انداخت.
• استاندارد شمش طلای نامحدود: دولت به هرکس شمش طلا را در مقابل پول اعتباری عرضه می کند.
• استاندارد شمش طلای محدود: دولت فقط برای کارهای صنعتی، هنری و تزئینی شمش طلا را عرضه می کند.
• استاندارد طلا – ارز: دولت پول اعتباری رایج را قابل تبدیل به طلا نمی داند، اما قابل تبدیل به ارزی می داند که آن ارز قابل تبدیل به طلا است؛ مانند سیستم پولی ایران پیش از سال ۱۹۶۵ میلادی که تا آن زمان، پول ایران قابل تبدیل به دلار و دلار قابل تبدیل به طلا بود.

سیستم های پولی اعتباری محض

تا مدتی بسیاری از کالاها به شکل رسیدهای دارای پشتوانه کامل جریان یافتند. به این معنی که درازای رسید، لازم است به اندازه ارزش کالایی کامل آن رسید، کالا در خزانه نگه داری شود و در هرزمانی قابل تبدیل است و پایه کالا را تغییر نمی دهد. از آنجایی که همه سپرده گذاران، همزمان طلای خود را نمی خواستند، صرافی ها به فکر وام دادن طلاها و سود بردن از این امر افتادند. لذا به مرور زمان، مقدار طلاهایی که واقعا به صورت سپرده نگهداری می شود، اساسا کمتر از مبلغی است که در رسیدها نوشته شده است. لذا پشتوانه رسیدها به صفر درصد رسید. اگر پولی هیچ کالایی (طلایی) را بعنوان پشتوانه نداشته باشد، در این صورت هیچ کس نمی تواند رسیدها را به طلا تبدیل کند؛ و این یعنی پول بدون پشتوانه. همه پول هایی که دست به دست می گردد (نظیر سکه ها و اسکناس) و ما در جیب خود آن را حمل می کنیم، پول های غیر قابل تبدیل می باشند. به طور خلاصه اگر ارزش یا هزینه کالایی پول، کمتر از ارزش آن به عنوان پول باشد، چنین پولی را پول غیر قابل تبدیل گویند. در سیستم های پولی اعتباری محض که اکنون در سراسر جهان متداول است. تنها پول اعتباری در آن ها در جریان است.

با تعمق در متون اقتصادی می توان دریافت که پول تعریف های گوناگونی در این حوزه ارائه شده است. در یک چهارچوب کلی، می توان همه تعریف ها را در چهار مورد مشخص زیر تقسیم بندی کرد:

• تعریف قانونی
• تعریف بر مبنای مصادیق آن
• تعریف با معیار مقبولیت عامه آن برای وسیله مبادله شدن
• تعریف بر مبنای وظیفه آن

در ادامه به بررسی هر یک از این تعاریف می پردازیم:

تعریف قانونی پول چیست؟

براساس این تعریف، پول چیزی است که “قانون” آن را معین کرده و به دلیل پشتوانه قانونی، مقبولیت عام یافته است و بر این اساس فرد طلبکار نمی تواند از قبول آنچه قانون معین کرده، برای تصفیه طلب خودسر باز زند. در عمل اشکالاتی بر این تعریف وارد شده است و درواقع بنا به اهمیتی که مقبولیت عملی یک چیز در جامعه برای ایفای نقش مؤثر در مقایسه با جنبه حقوقی آن در اقتصاد دارد، این تعریف چندان مورد استقبال قرار نگرفت. تعریف قانونی و حقوقی، اولاً، قادر به تبیین آنچه نقش اصلی را بازی می کند نیست و ثانیاً نیازمند اتکا به یک رابطه اعتباری برای مشخص کردن چیزی به عنوان پول است و نمی تواند مبانی نظری و تئوریک لازم را برای درک ارائه نماید.

تعریف بر مبنای مصادیق آن

طبق این مبنا، پول چیزی است که در عمل استفاده می شود و از مصادیق آن است. در این خصوص، باید توجه داشت که اصولاً شناخت مصادیق و تحول آن ها در طی زمان (با توجه به دگرگونی هایی که در سیستم های پولی، مالی و بانکی ایجاد می شود) بسیار ضروری است؛ به عبارت دیگر، تعریف بر مبنای مصادیق آن با توجه به تحولات و نوآوری های بسیار زیاد در این زمینه و تعداد بسیار متنوعی از دارایی های مالی، مستلزم بازنگری مداوم است؛ بنابراین، تعریف به مصادیق را نمی توان تعریف درستی تلقی کرد، و مشکل تعریف قانونی اینجا هم صادق است. بدین ترتیب، تعریف به مصادیق، مبنای نظری کافی و جامعی برای ارائه برداشت صحیح به دست نمی دهد.

تعریف با معیار مقبولیت عامه آن برای وسیله مبادله شدن

بر مبنای این تعریف، پول آن چیزی است که عامه مردم آن را به عنوان وسیله مبادله قبول دارند. اشکال اساسی وارد بر این تعریف آن است که در این مبنا تنها به یکی از وظایف، یعنی «وسیله مبادله» اشاره شده است. چنانچه در ادامه توضیح داده می شود، وظایف دیگری نیز وجود دارد که در این تعریف نادیده گرفته شده است.

تعرف بر مبنای وظایف آن

با توجه به اشکالات وارد بر سه مبنای فوق، برخی از اقتصاددانان عقیده دارند که تعریف مناسب، تنها از طریق شناخت “وظایف” میسر است. طبق این تعریف، سه وظیفه اصلی مشخص شده است: وسیله مبادله، واحد شمارش و ذخیره ارزش که هر یک از آن ها جداگانه بررسی می شود.

به عنوان وسیله مبادله

پول ارزش مبادله ای خلق می کند و مبین ارزش مبادله ای به طور مطلق است؛ بنابراین، می تواند به عنوان وسیله مبادله به کار رود که اگر ارزش مبادله ای بالفعل نداشت، نمی توانست وسیله مبادله نیز باشد. وسیله فاقد “ارزش” نمی تواند نقش وسیله بودن را بازی کند، اینکه کسی در مقابل دریافت وسیله مبادله خاصی، حاضر به واگذاری کالایی به دیگری می شود، بدین علت است که می داند این وسیله، “ارزش مبادله ای” را با خود حمل می کند، او می تواند آن را تصاحب کند و پول نیز از آن رو که واجد ارزش مبادله ای است، به عنوان وسیله مبادله پذیرفته شده است.

به عنوان واحد شمارش و یا معیاری برای سنجش ارزش

پول به عنوان واحد شمارش عمل می کند، زیرا ارزش کالاها و خدمات را به طور مرسوم برحسب واحدهای پولی اندازه گیری و بیان می کند که به آن قیمت کالا گفته می شود. با این عمل اولاً چون قیمت ها قابل مقایسه با یکدیگر هستند عمل مبادله آسان می گردد؛ زیرا اقلام با واحد مشترک بیان می شوند که قابل جمع هستند. پول به عنوان واحد سنجش ارزش کالاها و خدمات برخلاف واحدهای دیگر مانند کیلوگرم، لیتر، و متر ثابت نیست و در صورت افزایش قیمت ها قدرت خرید آن کم می شود.

ذخیره ارزش

به رغم اینکه پول در زمان حال قدرت خرید را برای فرد ایجاد می کند، برای مخارج آتی نیز به صاحبش امکان و توانایی خرید می دهد؛ بنابراین، صاحب اش می تواند آن را برای مخارج آتی و هزینه های پیش بینی نشده “ذخیره” نماید. پیش بینی قیمت های آتی توسط دارنده آن، مقدار پول و یا کالا را به عنوان ذخیره ارزش تعیین می نماید. اگر پیش بینی شود که قیمت ها در حال افزایش هستند، کالا به صورت ذخیره ارزش به کار گرفته می شود و بالعکس اگر قیمت ها در حال کاهش باشند میل به نگهداری پول به عنوان وسیله ذخیره ارزش افزایش می یابد. تصمیم افراد در این مورد می تواند بر سرعت گردش پول در جامعه، قدرت خرید، درآمد، قیمت، اشتغال، محصول و غیره اثر بگذارد.

تفاوت

تفاوت پول و سایر کالاها برای ذخیره ارزش در این است که به رغم حفظ ارزش مبادله ای می تواند “ارزش” ذخیره نماید. ممکن است کالاهایی از قبیل زمین، خانه و دیگر دارایی ها حتی در شرایط تورمی بهتر از آن حفظ ذخیره ارزش نمایند، اما از قدرت “نقدینگی” در شرایط ضروری و خاصیت وسیله مبادله بودن برخوردار نمی باشند؛ بنابراین، پول با داشتن و حفظ ارزش مبادله ای، ذخیره ارزش نیز می کند چون ارزش مبادله ای در هر زمان همراه اش است فرد با ذخیره آن، یک ارزش مبادله ای خالص را ذخیره می کند. منافعی که با این کار عاید فرد می شود، عبارت است از اینکه اولاً، فرد از زیان های ذخیره ارزش مصرفی، مانند فاسد شدن، تلف شدن و یا استهلاک کالاها مصون می ماند ثانیاً، فرد نمی داند در آینده به چه چیزی نیاز پیدا خواهد کرد که همان را ذخیره نماید. اگر او کالایی را ذخیره کند، این کالا ارزش مبادله ای کلی همانند پول در مقابل همه کالاها را نخواهد داشت، ولی با ذخیره آن ارزش مبادله ای کلی را (که توانایی تبدیل شدن به هر کالایی را دارد) مالک خواهد شد. البته ممکن است در مواد استثنایی فرد از نفس ذخیره کردن لذت ببرد، ولی باید توجه داشت در اینجا هم درواقع آن ارزش مبادله ای کلی نهفته است که توسط فرد مورد رغبت قرارگرفته و از آن لذت می برد.

مفهوم ذخیره ارزش و کنز

نکته شایان ذکر آنکه بین دو مفهوم «ذخیره ارزش بودن» و «کنز» تفاوت زیادی وجود دارد. مراد از ذخیره ارزش بودن این است که اگر کسی بخواهد ارزش مبادله ای را ذخیره و نگهداری کند، آن را به صورت پول نگه می دارد و در اسلام هیچ منعی در این زمینه وجود ندارد، اما کنز که در اسلام مورد نهی قرارگرفته، به معنای راکد نگه داشتن و خارج کردن آن از مبادله در حد بیش از نصاب و به مدت یک سال تمام است. در این مورد نیز اولاً، راکد نگه داشتن پول غیر از طلا و نقره ازنظر فقهای شیعه مشمول زکات نمی شود؛ ثانیاً، راکد نگه داشتن پول و طلا و نقره به مقدار کمتر از حدنصاب نیز آن را مشمول زکات نمی سازد؛ ثالثاً، خارج ساختن از گردش مبادلات حتی اگر بیش از حدنصاب باشد امری جایز است و تنها زکات آن باید پرداخت شود؛ بنابراین، ذخیره ارزش بودن، غیر از کنز کردن و راکد نگه داشتن آن است. علاوه بر این، راکد نگه داشتن هم به طور مطلق، امری غیرمجاز نیست، در این صورت حتی اگر پذیرفته شود که لازمه ذخیره ارزش بودن، کنز کردن است، نمی توان گفت در اقتصاد اسلامی، پول این وظیفه را ندارد.

هم زمان با معرفی پول به جامعه انتظار می رفت که وسیله مبادله، واحد سنجش ارزش و وسیله ذخیره ارزش شود. این سه خصلت یا مشخصه، همراه با آن بوده و تنها با این سه خصلت می توان آن را شناخت.

تاریخچه مبادلات

معامله پایاپای

در کنار نیازهای مختلف فردی و اجتماعی، مردم نیاز به مبادله نیز دارند. به طور معمول کمیت تولیدات انسان بیش از نیاز او است، و تنوع تولیداتش نیز به اندازه تنوع نیازهای او نیست، لذا برای رفع نیازهای متعددش، با به کارگیری مازاد تولیداتش اقدام به مبادله می کند. مبادلات در آغاز به صورت مستقیم و کالا به کالا در اقتصاد پایاپای انجام می شده است. در این اقتصاد، آنچه مورد رغبت و تقاضا واقع می شد و ارزش مصرفی آن را تعیین می کرد، همان خصوصیات “مصرفی” کالا بود و این عامل سبب می شد کالا مورد مبادله قرار گیرد. لذا معامله پایاپای شکل گرفت. در ابتدا مردم برای به دست آوردن کالاها و خدمات مورد نیازشان داد و ستد پایاپای (کالا به کالا) می کردند و دو نفر که هرکدام صاحب اجناس مورد نیاز دیگری بودند، برای تبادل اجناس توافق می کردند. این شکل اولیه ی تبادل، از تقسیم پذیری و قابلیت انتقالی که معامله را کارآمدتر می کند برخوردار نبود.

شکل گیری پول کالایی

با پیچیده تر و گسترده تر شدن فعالیت های اقتصادی، به تدریج مردم باانگیزه مبادلات دریافتند که داشتن چیزی که بیانگر ارزش مبادله ای صرف است، و قدرت خرید کلی برای دارنده آن ایجاد کند، می تواند منافع فراوانی در پی داشته باشد. این امر مزایایی ازجمله داشتن قدرت خرید کلی برای افراد جامعه، زمینه تسهیل مبادلات و رشد تولیدات را به همراه داشت. درنتیجه با این هدف، مردم تمایل پیدا می کنند که کالایی یا چیزی را بیابند که قابلیت های لازم را برای بازی کردن این نقش داشته باشد و بتواند منحصراً نقش ارزش مبادله ای را بازی کند و ارزش مبادله ای را از خصوصیات مصرفی خودش (اگر داشته باشد) تفکیک نماید؛ بنابراین پول کالایی (commodity money) شکل گرفت.

نمونه های پول کالایی

این پول نوعی از کالا بود که به عنوان نوعی ارزش کار می کرد؛ مثلاً مستعمرات آمریکایی در سده های ۱۷ و ۱۸ از پوست سگ آبی و ذرت خشک شده در معاملات استفاده می کردند. کالاهای مورد استفاده برای معامله ویژگی های مشخصی داشتند: مورد طلب عموم مردم بودند، ارزش داشتند و همچنین بادوام، قابل حمل و قابل ذخیره کردن بودند. نمونه ی دیگری از آن ها، فلزهای گران بها مانند طلا بودند که تا پیش از دهه ی ۱۹۷۰، قرن ها مورد استفاده قرار می گرفت. به عنوان مثال در مورد دلار آمریکا این طور بود که دولت های خارجی می توانستند دلارهای آمریکایی ها را بگیرند و در عوض مقدار مشخصی طلا به بانک مرکزی آمریکا بدهند. ارزش مبادله امری مطلق است و فاسد شدنی نیست. همچنین محدود به زمان و مکان معینی هم نیست؛ بنابراین هر چه خصوصیات آن چیز طوری باشد که کمتر فاسد شود، بادوام تر باشد و باگذشت زمان و تغییر مکان، خصوصیات آن دگرگون نگردد، بهتر می تواند حافظ ارزش مبادله باشد.

اهمیت ارزش مبادله ای

اینکه چیزی به عنوان پول مورد رغبت قرار می گیرد و درنتیجه وسیله مبادله می شود و شیء دیگری وسیله مبادله نمی شود؛ به این علت است که آن چیز خصوصیاتی دارد که می تواند حافظ ارزش مبادله ای باشد. در حالی که اشیای دیگر این خصوصیات را ندارند یا کمتر دارند، مثلاً خصوصیات مصرفی کالایی، مانند گوسفند به گونه ای است که در اغلب اوقات قادر به حفظ ارزش مبادله ای نیست. همچنین گوسفند کالایی نیست که عمومیت کافی داشته باشد، یعنی در مناطقی که گوسفند پرورش نمی یابد، نمی توان آن را به عنوان قدرت خرید کلی به کار برد، بنابراین اگر در مقطعی نیز گوسفند به عنوان پول به کار رود، خیلی زود از جریان خارج می شود. در میان کالاها، طلا و نقره دارای خصوصیات بارزی هستند. ارزش مصرفی این دو محدود به زمان و مکان نیست و بادوام و فاسد نشدنی اند؛ بنابراین، به خوبی می تواند ارزش مبادله ای را از خصوصیات مصرفی خود تفکیک کنند و نماینده خوبی نیز برای ارزش مبادله ای خالص و ضامن و حافظ آن باشند.

به همین علت است که وقتی طلا و نقره به صورت سکه رایج ضرب شده و مورد استفاده قرار می گیرد، خراشیدن و تراشیدن سکه ها که درواقع ایجاد نقص در خصوصیات مصرفی آن هاست، ازنظر معامله گرانی که به آن سکه ها به عنوان پول نگاه می کنند مهم نیست، و هنوز آن ها را به عنوان ارزش مبادله ای صرف می پذیرند و به عنوان واسطه معاملات خود به کار می برند. البته باید توجه داشت که طلا و نقره به عنوان پول حقیقی، دو حیثیت کالایی (مصرفی) و پولی آن ها، کاملاً از هم جدا نشده است. این دو فلز در کنار ارائه و حفظ ارزش مبادله ای خالص، ارزش مصرفی و فایده حقیقی (به همان شکل کالاهای مصرفی) را نیز دارا هستند، ولی این امر، مانع از آن نیست که این دو فلز، حامل تقریباً خوب و مطمئنی برای ارزش مبادله ای خالص باشند. در این دو فلز حیثیت کالایی و مصرفی به صورت بالفعل وجود دارد، ولی حیثیت پولی آن ها بالقوه است و با به کارگیری آن ها به صورت بالفعل درمی آید.

پول تمام عیار بدهی و پول بدون پشتوانه

در این بین وسیله دیگری به نام رسید پول تمام عیار و اسکناس های با تعهد صدردصد بازپرداخت، برحسب طلا و نقره رواج یافت. درواقع این طلای و نقره ی در تعهد این سندها بود که مورد معامله قرار می گرفت که به آن ها «پول تمام عیار بدهی» گفته می شد. پول بدون پشتوانه به این دلیل به وجود آمد که طلا منبعی نادر بود و اقتصادهای دارای رشد سریع نمی توانستد همیشه آن قدر طلا استخراج کنند که از ارز مورد استفاده شان حمایت کند. در یک اقتصاد شکوفا نیاز به طلا برای ارزش دادن به پول کاملاً ناکارآمد است، به ویژه وقتی که ارزش آن را درک و تفکرات مردم معین کند. پول فیات (fiat money) نیازی به پشتیبانی فیزیکی کالایی ندارد. در عوض ارزش آن توسط عرضه و تقاضا و باور مردم به ارزش آن تعیین می شود. پول بدون پشتوانه به درک مردم از ارزش تبدیل می شود. دلار ایالات متحده در سال ۱۹۷۱ از استاندارد طلا خارج شد و دیگر ارزش آن توسط طلا سنجیده نمی شد و ارزش طلا را هم با یک مقدار مشخص دلار نمی سنجیدند. این یعنی می توان پول بیشتری ساخت و سلامت اقتصاد ایالات متحده بود که به پشتوانه ی دلار تبدیل شد.

در فرایند تحول پول، جوامع به تدریج اسکناس و سپرده های دیداری را انتخاب می کنند؛ به عبارت دیگر زمانی که پول اعتباری محض (فرض می شود ارزش مصرفی کاغذ اسکناس صفر است)، و نه یک پول حقیقی، به عنوان پول انتخاب می شود. مردم متوجه می شوند که پول اعتباری محض حتی بهتر از طلا و نقره قادر است نشان دهنده ارزش مبادله ای صرف و حافظ آن باشد. مسلم است که رغبت به پول اعتباری، به دلیل خصوصیات مصرفی آن نیست و خصوصیات مصرفی، هیچ محدودیتی در بیان و حفظ ارزش مبادله ای به وسیله آن ایجاد نمی کند، چون پول اعتباری محض، اساساً فاقد خصوصیات مصرفی است، بنابراین در آن، مشکل تفکیک ارزش مبادله ای از خصوصیات مصرفی خود به خود رفع شده است، و ارزش مصرفی پول اعتباری محض به دلیل ارزش مبادله ای آن است و به دلیل خصوصیات مصرفی آن نیست، پول اعتباری محض به راحتی می تواند فقط ارزش مبادله ای خالص را بیان و حفظ کند و درنتیجه به عنوان ارزش مبادله ای صرف از جانب مردم، مورد تقاضا و رغبت واقع می شود.

باید به این نکته توجه کرد که در مورد طلا و نقره، خصوصیات بارز این دو فلز مردم را مطمئن می کند که این دو فلز می توانند ارزش مبادله ای را بیان و حفظ کنند، ولی در پول اعتباری محض، آنچه مردم را از حفظ و تداوم ارزش مبادله ای مطمئن می کند، قدرت، خوشنامی و اعتبار آن است. در عین حال، در هر دو مورد آنچه مورد رغبت قرار می گیرد، همان ارزش مبادله ای است. با توجه به آنچه گفته شد، می توان تعاریف زیر را برای پول مطرح کرد:

• آن چیزی که عین مالیت مال و مجرد از هرگونه جنبه های خصوصی و شخصی اموال است.
• آن چیزی که بیانگر و حافظ ارزش مبادله ای خالص باشد.
• آن چیزی که ارزش مصرفی آن در ارزش مبادله ای آن است.

شمارش پول یکی از کارهای مورد علاقه همه ما است. چون آن را دوست داریم و از شمردن پولی که مال خودمان است لذت می بریم، فکر می کنیم که کار ساده ای است. اما در واقعیت، بسیاری از آدم ها با این قضیه مشکل اساسی دارند. برخی ممکن است در زمان شمردن پول به تمرکز زیادی نیاز داشته باشند؛ حتی با کوچک ترین حواس پرتی قادر به ادامه شمارش پول نیستند. همچنین ممکن است در زمان پول شمردن دچار اشتباه شوند. به همین دلیل باید قوانین شمارش پول را رعایت کرد. سختی شمارش پول، کار را به جایی رسانده که این روزها شاهد ورود دستگاه های دیجیتالی برای شمردن پول هستیم. این دستگاه ها قابلیت های بی شماری دارند که در ادامه به آنها می پردازیم.

دستگاه شمارش پول، یک ربات تک بعدی

با وجود آنکه چینی ها پرچم دار اختراع این دستگاه بودند اما اولین دستگاه پول شمار در دهه ی ۱۹۲۰ توسط شرکت «اسکناس شمار فدرال» در آمریکا ساخته شد. این دستگاه به منظور کاهش خطای انسانی در زمان شمارش پول برای مؤسسات مالی و بانک ها ساخته شده بود. در آن زمان، دستگاه پول شمار به شکل ساده ای طراحی شده بود که تنها تعداد اسکناس ها را مشخص می کرد. در حال حاضر به دلیل وجود سنسورها و تکنولوژی های هوشمند نصب شده روی این دستگاه ها کارکردهای بیشتری به آن افزوده شده است. مثلا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

این دستگاه ها علاوه بر اسکناس، قادر به شمارش سایر اوراق نیز هستند

دستگاه های پول شمار جدید قیمت اسکناس ها را نیز تعیین می کنند

این دستگاه ها قادر به شمارش پول های نو و کهنه هستند

دستگاه پول شمار دارای سنسور تشخیص پول های تقلبی از طریق اشعه ماوراءبنفش، سایز اسکناس و غیره است

از ایجاد گرد و غبار در محیط جلوگیری می کند

چگونه دستگاه پول شمار را دور بزنیم؟

۱- پول ها را دسته بندی کنید

اولین نکته ای که برای شمارش پول باید مد نظر داشته باشید، دسته بندی پول ها است. اسکناس ها را با توجه به مقدارشان از هم تفکیک کنید. مثلا اسکناس های دو هزار تومانی، سه هزارتومانی، پنج هزارتومانی و غیره را در دسته هایی جداگانه قرار دهید. چون اگر در یک دسته اسکناس هایی با ارزش های متفاوت وجود داشته باشند، در شمارش پول دچار اشتباه می شوید. برای کسی که قصد دارد با سرعت بالا و بدون اشتباه، اسکناس های زیادی را بشمرد، لازم است اسکناس ها را از یکدیگر تفکیک کند.

۲- اسکناس ها را گرد کنید

وقتی اسکناس را تفکیک و دسته بندی می کنید، باید به این نکته توجه داشته باشید که تعداد اسکناس ها رند باشند. مثلا یک دسته ۱۰۰ تایی اسکناس دو هزارتومانی یا یک دسته ی ۵۰ تایی اسکناس ۱۰ هزارتومانی به شما کمک می کند تا حساب و کتاب های مربوط به شمارش پول را بدون اشتباه به پایان برسانید. حتی با وجود اینکه بعد از پایان پول شمردن، تعداد اسکناس ها مشخص می شود، اما باز هم ممکن است به دلیل تعداد زیاد دسته های اسکناس به این کار نیاز پیدا کنید. وقتی تعداد اسکناس ها یک عدد رند باشد، محاسبه آن دسته کار سختی نیست. اگر بخواهید آن ها را معامله کنید یا به بانک تحویل دهید، به طور دقیق می دانید چقدر در کیف خود دارید.

۳- تعداد اسکناس ها را روی برچسب بنویسید

در حالت معمولی، وقتی اسکناس ها را دسته بندی می کنید، آن ها را داخل یک نوار کاغذی می گذارید تا از هم جدا نشوند. حالا می توانید با خودکار تعداد اسکناس ها را روی نوار کاغذی بنویسید. این کار از شمارش مجدد اسکناس ها جلوگیری می کند. مثلا یک دسته ۱۰۰تایی اسکناس ۱۰ هزار تومانی دارید. وقتی عدد ۱۰۰ را روی نوار کاغذی می نویسید، زمان محاسبه می دانید که ۱۰۰ اسکناس ۱۰ هزارتومانی برابر با یک میلیون تومان است. اگر تعداد دسته های اسکناس ۱۰ هزارتومانی زیاد باشد، در طی چند ثانیه قادرید جمع ِ کل تمامی دسته های اسکناس را محاسبه کنید.

۴-حساب پول های کهنه و نو را از هم سوا کنید

وقتی قرار است با دستگاه پول شمار اسکناس های خود را بشمارید، پول کهنه یا نو با هم شمارش می شوند. اما وقتی با دست شروع به شمردن پول می کنید، اوضاع کاملا متفاوت می شود. چون پول های کهنه شل و واررفته هستند در حالی که کاغذِ اسکناس های نو و تانشده، ثابت می مانند. در زمان شمارش پول، اسکناس های نو بهتر ورق زده می شوند. اگر بخواهید تندتند پول بشمارید، ممکن است اسکانس های کهنه پاره شوند. اما اسکناس های نو مقاومت بیش تری دارند و با تند شمردن شما مشکلی برایشان ایجاد نمی شود. اگر برخی از پول ها پاره هستند و احتمال می دهید که در زمان شمارش، تکه های آن ها از هم جدا می شوند، بهتر است قبل از دسته بندی، پول های پاره را با نوارچسب ترمیم کنید. اگر گوشه یک پول جدا شده است، باید آن را به بانک تحویل دهید و به جای آن اسکناس نو تحویل بگیرید. بهتر است این موارد را قبل از شمارش پول در نظر داشته باشید تا مجبور نشوید پول های پاره را پس بگیرید. در این صورت دوباره باید برای شمارش پول وقت صرف کنید.

۵- زمان شمارش پول، اسکناس ها را خمیده کنید

برای اینکه راحت تر بتوانید اسکناس ها را در دست بگیرید، بهتر است آن ها را به صورت خمیده در بین انگشتانتان قرار دهید و شروع به ورق زدن کنید. اگر انگشت دست خشک باشد، ورق زدن مشکل می شود. بسیاری از ما وقتی با این موقعیت رو به رو می شویم، اولین فکری که به ذهنمان می رسد این است که انگشتمان را با زبانمان مرطوب کنیم و دوباره روی اسکناس ها بزنیم. این کار کاملاً اشتباه است. چون اول این که قبل از ما اسکناس ها در دست افراد زیادی بوده است. پس میکروب های زیادی روی آن، جا خشک کرده اند و ما با این کار، آنها را یکراست وارد دهانمان می کنیم. از سوی دیگر، زمانی که انگشت را با دهان خیس کرده و روی اسکناس ها می زنیم، باعث انتقال میکروب به اسکناس می شویم. قبل از اینکه دوباره دستمان را در دهانمان فرو ببریم بد نیست به این فکر کنیم که اسکناس ها قرار است به دست افراد زیادی بیفتند. باید به فکر آن ها نیز باشیم. بهترین کار این است که یک کاسه کوچک آب دم دست خودمان بگذاریم. همین که انگشتمان کمی نم دار شود، کارمان راه می افتد و می توانیم به راحتی اسکناس ها را ورق بزنیم.

۶- روی پول شمردن تمرکز کنید

پول شمردن از آن دست کارهایی است که به تمرکز زیادی نیاز دارد. یک ثانیه حواس پرتی باعث می شود تا حساب کل اسکناس های شمرده شده از دست تان در برود. پس صدای موسیقی را قطع کنید. اگر دیگران در حال حرف زدن هستند به آن ها توجه نکنید. صبر کنید تا شمردن پول تمام شود و سپس به آن ها جواب دهید.

۷- برای معاملات بزرگ اسکناس های بزرگ تهیه کنید

اگر قرار است برای یک معامله بزرگ، پول نقد تهیه کنید، حتماً اسکناس های بزرگ (۱۰ هزارتومانی یا ۵۰ هزارتومانی) از بانک بگیرید. هم چنین زمانی که قرار است حاصل درآمد خود را که به صورت پول نقد است، برای یک معامله بزرگ خرج کنید، بهتر است آن را به پول های بزرگ تر تبدیل کنید. در این صورت مجبور نیستید ساعت های زیادی را صرف شمردن پول کنید. شمارش پول های بزرگ تر به زمان کمتری نیاز دارد.