Lines_Background
وبینار آنلاین خانه‌سرمایه
00روز
00ساعت
00دقیقه
00ثانیه
ثبت‌نام رایگان
لوگو خانه سرمایهآموزش ترید از صفر صفر

بورس انرژی

بازار مشتقه بورس انرژی
بازار مشتقه بورس انرژی چیست و...

بورس انرژی دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی می باشد. در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته شده در بورس و در بازار مشتقه، اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده در بورس مورد معامله قرار می‏گیرند. کالاهای تک محموله‏ای و خارج از گونه نیز در بازار فرعی قابلیت معامله دارند. بازار فیزیکی خود شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل های انرژی و بازار مشتقه بورس انرژی شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می‏باشد. همچنین هر یک از تابلوها دارای دو رینگ داخلی و بین المللی هستند. در بازار فیزیکی معاملات در قالب قراردادهای نقدی، نسیه، سلف، کشف پریمیوم انجام می‎پذیرند و قراردادهای آتی، اختیار معامله و سلف موازی استاندارد و … نیز قابلیت معامله در بازار مشتقه را دارا می‎باشند.

تابلو بازار مشتقه بورس انرژی

در ادامه به معرفی تابلوی بازار مشتقه و قراردادهای آن خواهیم پرداخت:

  • قرارداد سلف موازی استاندارد:

قراردادی است که در بازار مشتقه معامله می­شود و بر اساس آن مقدار معینی از دارایی پایه براساس مشخصات قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش می رسد. وجه قرارداد مذکور باید در هنگام معامله و طبق زمانبندی تعیین شده در مشخصات قرارداد پرداخت و دارایی پایه در سررسید تحویل شود. در طول دورۀ معاملاتی قرارداد، خریداران می توانند به فروش قرارداد سلف موازی استاندارد به میزان خریداری شده به شخص دیگری اقدام نمایند. این دو قرارداد از هم مستقل هستند و فروشنده به استناد گواهی سلف موازی استاندارد، خریدار را به فروشنده اولیه  جهت تحویل فیزیکی حواله می دهد. در این حالت پذیرندۀ حواله مسئولیت مراجعه به فروشنده اولیه را پذیرفته و حق رجوع به فروشنده در معامله ثانویه را ندارد.

  • قرارداد آتی:

قراردادی است که در بازار مشتقه معامله می­شود و فروشنده براساس آن متعهد می شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند.

  •  قرارداد اختیار معامله:

اوراق بهاداری است که به موجب آن فروشنده اوراق متعهد می شود در صورت درخواست خریدار، مقدار مشخصی از دارایی  پایه را به قیمت اعمال معامله کند. خریدار اوراق می تواند در زمان یا زمان های معینی در آینده طبق قرارداد، معامله را انجام دهد. فروشندۀ اوراق اختیار معامله در قبال این تعهد، مبلغ معینی از خریدار اوراق دریافت می کند. برای جلوگیری از امتناع فروشنده اوراق از انجام قرارداد، فروشنده ضمن قرارداد متعهد می شود مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای قرار دهد و متناسب با تغییرات قیمت اوراق اختیار معامله، آن را تعدیل کند. هر یک از خریدار و فروشنده می توانند در مقابل مبلغی معین، اختیار یا تعهد خود را به شخص ثالثی واگذار کنند که وی جایگزین آنها خواهد بود. اوراق اختیار معامله می تواند به صورت اختیار فروش یا خرید باشد. سقف کارمزد معاملات کالاها و قراردادهای سلف موازی استاندارد پذیرفته شده در بورس مصوب جلسه مورخ ۱۴/۱۱/۹۱ هئیت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار به شرح ذیل می باشد.

در قراردادهای نقد، نسیه و سلف، چنانچه حواله خرید کالا طی مهلت مقررصادر نگردد، قرارداد فسخ  و اصل وجه و خسارت ها و کارمزدها به شرح زیر پرداخت می شود:

در صورتی که فروشنده به هر نحو از صدور حواله خرید کالا خودداری نماید، وی مکلف است ۵ درصد ارزش معامله را به عنوان خسارت انفساخ به همراه کلیه هزینه های مصوب اعم از دو سرکارمزد شرکت بورس انرژی، کارمزد کارگزار خریدار و فروشنده، دو سر کارمزد تسویه و دو سر حق نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار را پرداخت نماید. خسارت انفساخ معامله باید حداکثر یک روز کاری پس از اعلام اتاق پایاپای و به صورت یکجا به نفع خریدار و به حساب بستانکاران موقت شرکت سپرده گذاری مرکزی واریز شود.

ضوابط کلی معاملات در بازار مشتقه

گشایش نماد معاملاتی قراردادهای مورد معامله در بازار مشتقه منوط به انجام اقدامات زیر است:

۱- پذیرش و درج اوراق مربوطه

۲- انتشار اطلاعیه معاملاتی و مشخصات قرارداد حداقل ۳ روز کاری قبل از معامله

۳- ایجاد فایل دارایی مشتریان حسب مورد توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی

گشایش نماد معاملاتی از طریق حراج ناپیوسته با اعمال یک مرحله پیش گشایش شروع و با اجرای حراج ناپیوسته پایان می یابد. پس از این مرحله، معاملات به صورت پیوسته در زمان باقیمانده تا پایان جلسه معاملاتی و در دامنه نوسان مجاز روزانه قیمت انجام می شود. قیمت مرجع در مرحله پیوسته، قیمت کشف شده از طریق حراج ناپیوسته است.

تبصره: در صورتی که در دورۀ حراج ناپیوسته معامله ای صورت نپذیرد یا به دلیل غیر عادی بودن قیمت کشف شده یا حجم اوراق بهادار معامله شده، معاملات انجام شده در دوره حراج ناپیوسته توسط بورس تایید نگردد، به تشخیص بورس و پس از اطلاع رسانی، حراج ناپیوسته تا کشف قیمت تکرار می گردد. در صورتیکه پس از ۳ روز کاری کشف قیمت انجام نگردید قیمت تئوریک توسط بورس محاسبه و به عنوان قیمت گشایش لحاظ می شود.

  • معاملات در بازار مشتقه به روش تمام الکترونیکی و طی مراحل و شرایطی که در مادۀ ۴۷ این دستورالعمل و تبصره های ذیل آن تصریح شده است، انجام می شود.
  • در صورتی که معاملات اوراق بهادار مظنون به استفاده از اطلاعات نهانی یا دستکاری قیمت باشد، بورس می تواند رأساً یا به موجب اعلام سازمان نماد معاملاتی اوراق بهادار را متوقف نماید. بازگشایی نماد معاملاتی پس از بررسی های لازم و حداکثر تا پایان روز معاملاتی بعد حسب مورد به تشخیص بورس یا سازمان خواهد بود.
  • بورس باید دلیل توقف نمادهای معاملاتی را حداکثر تا پایان روز کاری توقف نماد معاملاتی اطلاع رسانی نماید. همچنین بورس مکلف است حداقل ۱۵ دقیقه قبل از بازگشایی نماد معاملاتی مراتب را به اطلاع عموم برساند.
  • قیمت پایانی اوراق بهادار مبتنی بر کالا در پایان هر جلسه معاملاتی توسط بورس به شرح زیر تعیین و از طریق سایت رسمی بورس منتشر می­ شود.

در صورت انجام معاملات روی نماد معاملاتی طی روز میانگین وزنی معاملات انجام شده طی آن روز.

در صورت عدم انجام معامله طی روز، قیمت پایانی براساس روش محاسبه قیمت تئوریک که توسط هیئت پذیرش تعیین می گردد محاسبه خواهد شد.

تبصره: در تسویه معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالا قیمت پایانی به عنوان قیمت تسویه در نظر گرفته می­شود.

ضوابط اختصاصی معاملات قراردادهای سلف موازی استاندارد

نماد معاملاتی قراردادهای سلف موازی استاندارد پذیرفته شده در هیئت پذیرش، حداکثر ۱۰ کاری روز پس از درج قرارداد و انتشار امیدنامه پذیرش در بازار مشتقه ایجاد می گردد. معاملات ثانویه قرارداد سلف موازی استاندارد پس از عرضه اولیه در بورس انجام خواهد داشت.

قراردادهای سلف موازی استاندارد به یکی از روش های زیر عرضه اولیه می شوند:

۱- عرضه اولیه از طریق حراج حضوری

۲- عرضه اولیه از طریق حراج ناپیوسته

۳- عرضه اولیه از طریق عرضه گسترده با قیمت ثابت

 تبصره: جهت عرضه اولیه قراردادهای سلف موازی استاندارد می توان از یک یا چند روش استفاده نمود. روش های عرضه اولیه برای هر قرارداد سلف موازی استاندارد در مشخصات قرارداد و توسط هیئت پذیرش تعیین می گردد.

عرضه اولیه از طریق حراج حضوری به شرح زیر است:

۱- عرضه کالا در قالب قراردادهای سلف در بازار فیزیکی به روش حراج حضوری

۲- تکمیل امور تسویه معامله و قطعی شدن معاملات انجام شده در بازار فیزیکی

۳- ایجاد فایل دارایی مشتریان روی نماد معاملاتی مربوط به قراردادهای سلف موازی استاندارد به نام خریداران

۴- انتشار اطلاعیه عرضه اولیه در اولین روز کاری پس از تکمیل امور تسویه معامله در بازار فیزیکی

۵- گشایش نماد معاملاتی قرارداد سلف موازی استاندارد به روش حراج ناپیوسته در بازار مشتقه، دو روز کاری پس از انتشار اطلاعیه عرضه اولیه

عرضه اولیه به روش حراج ناپیوسته به شرح زیر است:

۱- ایجاد و تکمیل فایل دارایی مشتریان از طریق فرایند پذیرش مشتری

۲- انتشار اطلاعیه عرضه اولیه

۳- گشایش نماد معاملاتی قرارداد سلف موازی استاندارد به روش حراج ناپیوسته در بازار مشتقه،  دو روز کاری پس از انتشار اطلاعیه عرضه اولیه

عرضه اولیه از طریق عرضه گسترده با قیمت ثابت به شرح زیر است:

کارگزار عرضه کننده موظف است اطلاعیه عرضه اولیه و مستندات لازم را حداکثر تا ۱۰ روز کاری قبل از عرضه به بورس ارائه نماید. بورس موظف است پس از بررسی رعایت مقررات مربوطه، مراتب موافقت یا عدم موافقت خود را حداکثر تا ۳ روز کاری بعد به کارگزار عرضه کننده و اتاق پایاپای اعلام نماید. کارگزار عرضه کننده موظف است پس از اخذ موافقت نامه بورس در خصوص عرضه، جهت ثبت و سپرده گذاری قراردادهای سلف موازی استاندارد، مستندات زیر را حداکثر تا ۶ روز کاری قبل از عرضه به اتاق پایاپای ارائه نماید. در صورتی که مستندات و مدارک موضوع این بند طی مهلت مقرر و بصورت کامل به اتاق پایاپای ارائه گردد، اتاق پایاپای موظف است پس از بررسی رعایت ضوابط مربوط به تعهدات، تضامین و سایر مقررات مربوطه، مراتب موافقت یا عدم موافقت خود را حداکثر تا ۲ روز کاری بعد به کارگزار عرضه کننده و بورس اعلام نماید.

الف) تضامین و سپرده های مورد نیاز جهت عرضه کالا طبق ضوابط تضمین مصوب هیئت مدیره شرکت سپرده گذاری مرکزی؛

ب) تضامین مربوط به بازارگردانی قراردادها حسب مورد؛

ج) اطلاعیه عرضه اولیه که به تایید بورس رسیده است.

بورس اطلاعیه عرضه اولیه قراردادهای سلف موازی استاندارد را که مشتمل بر موارد زیر است حداکثر تا ۲ روز کاری پیش از عرضه اولیه از طریق سایت رسمی خود منتشر می نماید:

الف) مشخصات قرارداد سلف موازی استاندارد

ب) تاریخ شروع و پایان دوره عرضه اولیه

ج) قیمت ثابت عرضه اولیه

د) تاریخ گشایش نماد معاملاتی  قرارداد سلف موازی استاندارد در بورس

ه) عاملین عرضه شامل شبکه کارگزاری و یا شبکه بانکی

و) ایجاد و تکمیل فایل دارایی مشتریان بر اساس نتایج عرضه اولیه

گشایش نماد معاملاتی قرارداد سلف موازی استاندارد به روش حراج ناپیوسته در بازار مشتقه، حداکثر ۱۰ روز کاری پس از پایان عرضه اولیه

  • پس از عرضه اولیه قراردادهای سلف موازی استاندارد تا آخرین روز معاملاتی مندرج در مشخصات قرارداد معامله خواهند شد و در پایان آخرین روز معاملاتی نماد معاملاتی قرارداد جهت انجام امور تحویل و تسویه نهایی متوقف خواهد شد.
  • در صورت تصویب هیئت پذیرش و درج در مشخصات قرارداد، بورس می­تواند خرید ویا فروش قراردادهای سلف موازی استاندارد را در روز یا روزهای خاصی از دورۀ معاملاتی، برای بخشی از مشتریان محدود نماید.
ادامه مطلب
بازار فیزیکی بورس انرژی چیست؟
بازار فیزیکی بورس انرژی چیست و...

بورس انرژی به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حامل‏ های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد. حامل های انرژی شامل نفت، گاز، برق و سایر حامل‎های انرژی است. بورس انرژ ی ایران در اسفند ماه سال ۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شد و به عنوان چهارمین بورس کشور برای عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل های انرژی شکل گرفت. در ادامه به معرفی بازار فیزیکی بورس انرژی ایران می پردازیم.

بازارهای بورس انرژی

بورس انرژی دارای دو بازار فیزیکی و مشتقه است. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. تفاوت مهم این دو بازار این است که در بازار فیزیکی کالاها مورد معامله قرار می گیرند و در بازار مشتقه اوراق مبتنی بر کالا معامله می شود. در جدول زیر خلاصه ای از شرایط هر دو بازار آمده است:

بازارهای بورس انرژی

کالاهای قابل پذیرش در بورس انرژی

با توجه به جلسه تفکیک فرآورده های نفتی  مورخ ۱۳۹۲/۰۲/۱۴ در سازمان بورس و اوراق بهادار کالاهای قابل پذیرش در بورس انر ژی بدین شرح اعلام شده است.

بازار فیزیکی بورس انرژی

در مورد سایر کالاهایی که در آینده جهت پذیرش در هریک از بورس ها مطرح می گردند ملاک تصمیم گیری ماهیت ذاتی کالا می باشد و در صورتی که کالا های مورد بررسی ماهیت انرژی داشته باشند در بورس انرژی معامله خواهند شد.

چه کسانی مجاز به خرید از بازارهای موجود در بورس انرژی ایران هستند؟

در بازار داخلی چه در حوزه برق و چه در حوزه فیزیکی اشخاص حقوقی اجازه گرفتن کد و خرید از این بازارها را دارند و در بازار بین الملل اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی با شرایط خاص حق خرید از این بازار را دارند.

بازار فیزیکی بورس انرژی

عرضه‎کنندگان عمده در بورس انرژی ایران چه کسانی هستند؟ 

عرضه کنندگان عمده در بورس انرژی ایران

 در بورس انر ژی ایران عرضه کنندگان در بخش بازار فیزیکی شامل پالایشگاه ها و پتروشیمی ها و همچنین نیروگاه های کشور که به شبکه سراسری متصل هستند. همچنین در بازار مشتقه بورس انرژی هر کدام از این عرضه کنندگان جهت تامین سرمایه  می توانند اوراق خود را به صورت سلف چاپ و به فروش برسانند (پالایشگاه ها، پتروشیمی ها، نیروگاه ها).

عرضه کنندگان عمده در بورس انرژی ایران

انواع بازارهای برق (از حیث کالا)

  1. بازار انرژی
  2. خدمات جانبی
  3. انتقال
  • بازار انرژی:

بازار معاملات خود توان مصرفی به بازار انرژی موسوم است. معاملات برق در بورس انرژی همان معاملات توان ظاهری برق محسوب می شود. گرچه قرار است در فازهای آینده بازار خدمات جانبی و انتقال نیز در این بورس صورت گیرد.

  • بازار خدمات جانبی:

همان بازار توان راکتیو و خدمات رزرو و ظرفیت و سایر خدماتی که برای حفظ توان ظاهری در شبکه مورد نیاز است.

  • بازار انتقال:

بازاریست که در آن خدمات انتقال انرژی الکتریکی مورد معامله قرار می گیرد.

نحوه دریافت کد معاملاتی در بازارهای مختلف بورس انرژی

اشخاص حقوقی ایرانی که پروانه بهره برداری مرتبط دارند مجاز به خرید از بازار فیزیکی داخلی (به جز برق) هستند. اما این شرط به تنهایی کافی نیست و لازم است این افراد کد معاملاتی در حوزه بورس انرژی دریافت کنند.

مدارک لازم خرید در بورس انرژی

نحوه و فرآیند انجام معاملات در بازار برق بورس انرژی

مشتریان بورس انر ژی اهم از خریداران و فروشندگان موظفند که قبل از انجام معاملات در بورس اقدام به اخذ کد نمایند. فرآیند انجام کار به این صورت است که متقاضیان با مراجعه به شرکت مدیریت شبکه برق ایران، فرم تکمیل شده و ممهور «معرفی نامه جهت درخواست کد خاص برای معاملات برق در بورس انرژی» را از آن شرکت دریافت می نمایند. سپس با تکمیل فرم های:

  1. احراز هویت مشتری
  2. درخواست کد معاملاتی
  3. بیانیه ریسک ( موجود در دفاتر شرکت های کارگزاری و بخش بازارها فرم ها در وبسایت شرکت بورس انرژی)

نسبت به اخذ کد معاملاتی از طریق شرکت های کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی اقدام نمایند. لازم به ذکر است متقاضیان باید در هنگام مراجعه به شرکت های کارگزاری، مدارک و اطلاعات مندرج دربند ب ماده ۲۱ دستورالعمل معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انر ژی شامل موارد ذیل را جهت ارائه به همراه داشته باشند:

  1. اطلاعات در خصوص اساسنامه، شناسه ملی، شرکتنامه، آگهی روزنامه رسمی درخصوص تأسیس وآخرین تغییرات آن، آگهی آخرین تغییرات مدیران و صاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان یا شرکاء بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیأت مدیره و مدیرعامل، بازرسان، حسابرسان و نشانی اقامتگاه آنان؛
  2. اطلاعات مربوط به حساب بانکی مرتبط با معاملات کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا؛
  3. اطلاعات درمورد حجم معاملات قبلی؛
  4. اصل مدرک شناسایی صاحبان امضای مجاز شامل شناسنامه و کارت ملی و کپی مصدق تمامی صفحات مدارک مذکور.

پس از دریافت کد معاملاتی مشتریان می توانند اقدام به معامله نمایند. برای معاملات، مشتریان موظفند قبل از شروع تالارهای بورس انر ژی سفارش خرید خود را به کارگزار ارسال نمایند. اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی نیز می توانند از رینگ بین الملل بازار فیزیکی بورس انر ژی خرید کنند. مدارک لازم جهت گرفتن کد برای این افراد به شرح زیر است:

بورس انرژی

فرآیند معاملات در بازار فیزیکی بورس انرژی

فرآیند معاملات در بازار بورس انر ژی بسته به نوع معاملات متفاوت است. در بازار برق معاملات در صورت شارژ شدن توزیع برق ها و عرضه نیروگاه ها هر روز در یک زمان مشخص به صورت حراج چند قیمتی صورت خواهد گرفت. در حالی که انجام معاملات در بازار فیزیکی بورس انر ژی ساعت مشخصی ندارد و شرایط هر روز در شرح عرضه مشخص خواهد شد. در جدول زیر فرآیند معامله در دو بازار مذکور به اختصار آمده است:

بورس انرژی

فرآیند تسویه در بازارهای بورس انرژی

فرآیند تسویه اشاره به پرداخت مبلغ قرارداد به همراه کارمزد کارگزار به شیوه های مختلف می­ کند.

فرآیند تسویه در بازارهای بورس انرژی

کارمزدها در بورس انرژی

معاملات بورس انر ژی مانند سایر معاملات بورسی شامل کارمزد می شود. بر اساس آخرین مصوبه بورس انر ژی، شرح کارمزد معاملات در بورس انرژی، در حال حاضر طبق جدول ذیل است:

کارمزدها در بورس انرژی

چند نکته مهم در خصوص بازار فیزیکی بورس انرژی

  • آیا مشتریان حقیقی هم می توانند از بورس انر ژی خرید کنند؟

مشتریان حقیقی در بازار فیزیکی امکان خرید ندارند و فقط در بازار مشتقه می توانند نسبت به خرید اوراق سلف موازی استاندارد اقدام نمایند.

  • آیا خرید از کالاهای بورس انر ژی سهمیه ای است؟

در حال حاضر در بازار فیزیکی فقط محصول متانول برای خرید دارای سهمیه است.

  • تسویه در بازار فیزیکی بورس انر ژی به چه ترتیبی است؟

در معاملات بورس انر ژی ۱۰ یا ۲۰ درصد قیمت معامله به صورت پیش پرداخت از مشتری دریافت می شود. مابقی آن برای کالاهای داخلی ۳ روز کاری و برای کالاهای بازار بین الملل ۵ روز کاری دریافت می شود.

  • آیا عرضه ها در بازار فیزیکی بورس انر ژی ترتیب خاصی دارد؟

خیر، در بورس انر ژی هیچ نظم یا ترتیبی برای عرضه ها وجود ندارد.

ادامه مطلب
معرفی بورس انرژی
بازار بورس انرژی ایران چیست؟

در مقاله پیش رو، قصد داریم بورس انرژی را معرفی کنیم. بازار بورس و اوراق بهادار تهران را می توان طبق یک نظام ساده به چهار دسته تقسیم کرد:

۱- بازار بورس

۲- بازار فرابورس

۳- بازار بورس کالا

۴- بازار بورس انرژی

بازار بورس انرژی

شرکت بورس انرژی (سهامی عام) بر اساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی تأسیس و در تاریخ ۱۷/۰۴/۱۳۹۱ در اداره کل ثبت شرکت ها و مؤسسات غیرتجاری به ثبت رسید. فعالیت های این حوزه عموماً مربوط به معاملات نقدی، سلف موازی استاندارد، آتی و اختیار معامله است. تولیدکنندگان و توزیع کنندگان منابع انرژی و مصرف کنندگان آن، افراد حاضر در این بازار را تشکیل می دهند.

هدف از پیدایش بورس انرژی چه بود؟

کشور ما به عنوان دارنده منابع غنی نفت و گاز و ذخایر هیدروکربوری جهان، نیازمند تشکیل بازاری متشکل و نظام مند در این حوزه است. ازآنجایی که نفت و گاز به عنوان کالاهای استراتژیک شناخته می شوند، توجه به بازار آن و مصرف کنندگان داخلی، اهمیت ویژه ای دارد. یکی از راهکارهای افزایش شفافیت قیمتی محصولات بخش انرژی، عرضه آن ها در بازاری قانونمند نظیر بورس است. این بازار در اواخر بهمن ۱۳۸۶، شکل گرفت. پس ازآن با توجه به اهمیت زیرساخت های صنعت برق، در خرداد ۸۷، بورس برق به عنوان یکی از زیرشاخه های بورس انرژی افتتاح شد. رفته رفته سایر محصولات از جنس انرژی به این بازار اضافه شده و بورس انرژی تکمیل تر شد. بدین ترتیب، بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفتی و مشتقات آن، برق، گاز طبیعی ، زغال سنگ ، حق آلودگی و سایر حامل های انرژی شکل گرفت. این بازار به هدف ایجاد بازاری شفاف، رقابت پذیر و جلوگیری از انحصار حامل های انرژی شکل گرفته است. همچنین این بازار اهداف زیر را دنبال می کند:

  • ارتقا و بهبود فعالیت های تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بورس انرژی
  • استفاده از روش های کاربردی جهت حفظ سلامت بازار و قیمت گذاری شفاف
  • طراحی ابزارها و محصولات جدید در این حوزه با توجه به نیاز ذینفعان
  • تعامل و همکاری بهتر نهادهای مالی فعال در حوزه بورس انرژی

مزایای پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران

  • معافیت مالیاتی

بر اساس ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای نوین مالی، ۱۰ درصد از مالیات بر در‎آمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‎رسد از مالیات معاف هستند.

  • معافیت از تشریفات مناقصه و مزایده

بر اساس ماده ۱۷ قانون توسعه ابزار‎های مالیاتی جدید و بندهای قوانین بودجه سنواتی، کالاهایی که در بورس های کالایی پذیرفته شدند، توسط وزارتخانه‎ها و دستگاه‎های دولتی و عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آن ها ندارد.

  • امکان بازاریابی محصولات

محصولات پذیرفته شده در این نوع بورس، از طریق کارگزاران و سامانه های معاملاتی امکان بازاریابی و معرفی دارند.

  • تأمین مالی و پوشش ریسک

کالاهای پذیرفته شده در این بازار، از طریق ابزارهای مالی موجود تأمین مالی شده و ریسک آن ها پوشش داده می شود.

  • کاهش هزینه معاملاتی

هزینه های عقد قرارداد، بازاریابی در بورس انرژی به مراتب پایین تر از معامله در خارج از بورس است.

  • کاهش ریسک معاملاتی

ازآنجایی که معاملات در چارچوب مقررات و تحت نظارت سازمان است، ریسک معاملاتی به ویژه در مواردی نظری عدم ایفای تعهدات کاهش می یابد.

  • وجود چارچوب مقرراتی شفاف

این بازار از چارچوب مقرراتی جامع در حوزه پذیرش، معاملات، ثبت و سپرده‎گذاری و تسویه پایاپای کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا برخوردار است.

معرفی بورس انرژی

نحوه و فرآیند انجام معاملات

مشتریان بورس انرژی که شامل خریداران و فروشندگان هستند، موظف اند برای حضور فعالیت در این بازار، کد دریافت کنند.

فرآیند دریافت کد بورس انرژی

متقاضیان با مراجعه به شرکت مدیریت شبکه برق ایران، فرم تکمیل شده و ممهور «معرفی نامه جهت درخواست کد خاص برای معاملات برق در بورس انرژی» را از آن شرکت دریافت می نمایند. سپس با تکمیل فرم های احراز هویت مشتری، درخواست کد معاملاتی و بیانیه ریسک که در دفاتر کارگزاری ها و وب سایت بورس انرژی موجود است، می توانند کد بورس انرژی اخذ نمایند. مشتریان حقوقی نیز باید اطلاعات اساسنامه، روزنامه رسمی و سایر اطلاعات موردنیاز جهت دریافت کد را ارائه نمایند. پس از دریافت کد معاملاتی مشتریان می توانند اقدام به معامله نمایند. برای معاملات، مشتریان موظف اند قبل از شروع تالارهای بورس انرژی سفارش خرید خود را به کارگزار ارسال نمایند.

فرآیند دریافت کد بورس انرژی

انواع پذیرش ها

در بورس انرژی، کالاها به سه صورت پذیرش می شوند:

  • پذیرش کالا در بازار فیزیکی:

در این حالت درخواست پذیرش کالا به همراه مدارک و مستندات به بورس مربوطه ارائه می شود. پس از احراز کامل بودن مدارک، در بورس ثبت می شوند. کالاها در این بخش به دو دسته کالای اصلی و مشابه تقسیم می شوند و پس از حداکثر ۳۰ روز از تاریخ ثبت درخواست، کالای اصلی به هیئت پذیرش بورس انرژی ارسال می شود. کالای مشابه نیز به کمیته عرضه بورس انرژی ارسال می شود. درنهایت کمیته، ظرف حداکثر ۷ روز کاری پس از تکمیل مدارک به مشاوره پذیرش، موافقت یا عدم موافقت خود را با پذیرش اعلام می کند.

  • پذیرش کالا در بازار فرعی:

کالاهای خارج از گونه و تک محموله ای در بازار فرعی پذیرش و عرضه می گردند. لازم به ذکر است که برای هر نوبت عرضه کالا در بازار فرعی باید درخواستی مجزا به بورس ارائه و با رعایت ترتیبات این فصل، موافقت کمیته عرضه اخذ شود. درخواست پذیرش در بازار فرعی باید توسط مشاور پذیرش به بورس ارائه شود و پس از احراز کامل بودن به کمیته عرضه بورس انرژی ارسال می گردد.

  • پذیرش اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بازار مشتقه:

پذیرش اوراق بهادار مبتنی بر کالا (ازجمله قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله) در بازار مشتقه به پیشنهاد بورس، به تصویب هیئت پذیرش می رسد (ماده ۴۳) دارایی پایه از بین کالاهای پذیرفته شده در بورس یا کالاهای دارای بازار نقدی قوی انتخاب شده و باید به تشخیص هیئت پذیرش (ماده ۴۵) حداقل حائز شرایط زیر باشد:

  • محدودیت قانونی مؤثر جهت نقل وانتقال دارایی پایه وجود نداشته باشد.
  • مرجع قیمتی روزانۀ قابل اتکا برای بازار نقدی دارایی پایه وجود داشته باشد.
  • امکان تحویل فیزیکی دارایی پایه وجود داشته باشد.

کالاهای قابل پذیرش در بورس انرژی

با توجه به جلسه تفکیک فرآورده های نفتی  مورخ ۱۴/۰۲/۱۳۹۲ در سازمان بورس و اوراق بهادار کالاهای قابل پذیرش در بورس انرژی بدین شرح اعلام شده است:

کالاهای قابل پذیرش در بورس انرژی

ملاک تصمیم گیری جهت پذیرش کالاها در بورس انرژی، ماهیت ذاتی کالا است. به صورتی که کالای موردنظر باید ماهیت انرژی داشته باشد.

  • کارمزدها:

بورس کارمزدهای زیر را دریافت می کند (ماده ۵۱):

  1.  کارمزد پذیرش کالا، که به همراه درخواست پذیرش و تکمیل مدارک اولیه از متقاضی دریافت می شود که برابر با ۰۰۰۷/۰ ارزش برآوردی معاملات سالانه و تا سقف حداکثر ۵۰ میلیون ریال است.
  2. کارمزد درج کالا، که بر اساس آمار سالانه عرضه کالا در بورس از عرضه کننده برای هرسال دریافت می شود که برابر با ۰۰۰۲/۰ ارزش معاملات سالانه و تا سقف حداکثر ۱۵۰ میلیون ریال است.

بازارهای بورس انرژی

بورس انرژی ایران دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است. در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته شده در بورس و در بازار مشتقه، اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده در بورس مورد معامله قرار می‏ گیرند. کالاهای تک محموله‏ای و خارج از گونه نیز در بازار فرعی قابلیت معامله دارند. بازار فیزیکی خود شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. همچنین هر یک از تابلوها دارای دو رینگ داخلی و بین‏المللی هستند. در بازار فیزیکی معاملات در قالب قراردادهای نقدی، نسیه، سلف، کشف پریمیوم انجام می‎پذیرند و قراردادهای آتی، اختیار معامله و سلف موازی استاندارد و … نیز قابلیت معامله در بازار مشتقه را دارا می‎باشند. بر این اساس، کلیه حامل های انرژی در صورت سابقه فعالیت شفاف و قابل اتکا، امکان پذیرش در این بازار را خواهند داشت. در بورس انرژی ایران معاملات در بازار فیزیکی بسته به تعداد عرضه‏کنندگان در یک نماد معاملاتی و شرایط عرضه به سه روش حراج حضوری، معاملات تمام الکترونیکی و عرضه یکجا انجام می‏پذیرد. معاملات در بازار مشتقه نیز به صورت تمام الکترونیکی انجام می‏پذیرد.

بازارهای بورس انرژی

انواع قراردادهای قابل معامله در بازار فیزیکی بورس انرژی

  • قرارداد نقدی:

قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله می­ شود و بر اساس آن، پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله و بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی (مصوب هیئت مدیره سازمان) انجام می شود.

  • قرارداد نسیه:

قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله می­شود. در این نوع قرارداد، کالا در هنگام معامله تحویل داده می شود ولی بهای آن در سررسید پرداخت و تسویه می شود.

  •  قرارداد سلف:

قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله می­شود. در این نوع قرارداد، برخلاف قرارداد نسیه نخست بها دریافت می شود و کالا در موعدی در آینده تحویل داده می شود.

  •  قرارداد کشف پریمیوم:

قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله می­شود. در این نوع قرارداد، مابه التفاوتی موردتوافق طرفین معامله، دادوستد می شود و کالا در موعد معینی در آینده با توجه به قیمت نهایی تحویل و معامله تسویه می گردد. درواقع خریدار، بخشی از بهای معامله را در ابتدا می پردازد و مابقی را در زمان تحویل کالا می پردازد.

انواع قراردادهای قابل معامله در بازار مشتقه بورس انرژی

  •  قرارداد سلف موازی:

قراردادی است که در بازار مشتقه معامله می­شود. در این قرارداد، دارایی پایه تعیین می شود و مقدار معینی از این دارایی، بر اساس مشخصات قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش می رسد. وجه قرارداد نیز باید در هنگام معامله و طبق زمان بندی تعیین شده در مشخصات قرارداد پرداخت شود. دارایی پایه نیز در سررسید تحویل داده می شود. ازجمله ویژگی های بارز این قرارداد آن است که در طول دورۀ معاملاتی، خریداران می توانند قرارداد سلف موازی استاندارد را به میزانی که خریداری کردند به شخص دیگری بفروشند. این قراردادها از یکدیگر مستقل هستند و مطابق با شرایط سلف موازی استاندارد انجام می شود.

  •  قرارداد آتی:

قراردادی است که در بازار مشتقه معامله می­شود. در این قرارداد، فروشنده متعهد می شود در زمان معینی، کالای مشخصی را به قیمت فعلی معین، بفروشد. خریدار نیز با این شرایط موافقت کرده و کالا را می خرد. به منظور جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، مبلغی به عنوان وجه تضمین در نظر گرفته می شود که با توجه به تغییرات قیمت آتی کالای موردنظر، تعدیل می شود. این وجه نزد اتاق پایاپای نگهداری می شود و از طرف معامله گران وکالت دارد، وجه آن را با توجه به تغییرات قیمت در اختیار هرکدام قرار دهد. درنهایت این قرارداد در سررسید تسویه می شود.

  •  قرارداد اختیار معامله:

در این حالت، فروشنده متعهد می شود مقدار مشخصی از دارایی پایه در صورت درخواست خریدار معامله کند. خریدار نیز در زمان معینی در آینده طبق قرارداد وارد معامله می شود. فروشندۀ اوراق اختیار معامله در قبال این تعهد، مبلغ معینی از خریدار اوراق دریافت می کند. در این حالت نیز مانند قرارداد آتی، برای جلوگیری از امتناع فروشنده اوراق از انجام قرارداد، فروشنده ضمن قرارداد متعهد می شود مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای قرار دهد. همچنین هر یک از خریدار و فروشنده می توانند در مقابل مبلغی معین، اختیار یا تعهد خود را به شخص دیگری واگذار کنند. اوراق اختیار معامله می تواند به صورت اختیار فروش یا خرید باشد.

ابزارهای مشتقه در بازار بورس انرژی

هم اکنون معاملات به صورت فیزیکی در بازار برق و سایر حامل های انرژی صورت می گیرد. امکان استفاده از قراردادهای آتی و اختیار معامله در بازار مشتقه، در آینده امکان پذیر خواهد بود. این ابزارهای مشتقه، می توانند کارکردهای این بازار را بهبود ببخشند.

ادامه مطلب