دولت از روز ۲۱ فروردین ماه ۹۷ سیاست مالی جدیدی را در پیش گرفت و به منظور هدایت محصولات وارداتی به سمت مجاری رسمی، اطمینان از تخصیص مناسب و عادلانه ارز بر اساس اولویت تقاضا، جلوگیری از قاچاق و خروج سرمایه های کشور و شفافیت کامل فرآیند عرضه و تقاضا، سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی موسوم به نیما را راه اندازی نمود.
ارز نیمایی چیست؟
از بهمن ماه سال ۹۶ زمزمه هایی درباره ی تشکیل بازار متشکل ارزی به گوش می رسید که درنهایت بانک مرکزی در اردیبهشت ۹۷ از سامانه ارز نیمایی رونمایی کرد.
نیما درواقع مخفف شده ی عبارت «نظام یکپارچه ی معاملات ارزی» است و این سامانه باهدف سازماندهی بازار ارز در زمینه تجارت، واردات و صادرات کار خود را آغاز کرد.
لزوم وجود ارز نیمایی و سامانه متشکل ارزی زمانی پررنگ شد که در سال گذشته شکاف عمیقی بین نرخ ارز دولتی و نرخ ارز بازار آزاد به وجود آمد و این موضوع نگرانی بسیاری از تجار و بازرگانان واردکننده را به همراه داشت.
این موضوع سبب شد روند توسعه این سامانه سرعت بیشتری گرفته و نقش مؤثری را در کنترل نرخ ارز ایفا کند.
سامانه ارزی نیما چگونه کار می کند؟
مهم ترین ویژگی سامانه ارز نیمایی امنیت معاملاتی است. این بدین معنی است که خریداران و فروشندگان ارز یا به عبارت دیگر عرضه کنندگان و تقاضاکنندگان ارزی می تواند به سهولت درخواست های خرید یا فروش خود را به صورت آنلاین ثبت کرده و معامله ی آن ها از طریق صرافی های مجاز موجود در نیما انجام می شود.
در این سیستم واردکنندگان کالا و خدمات نقش تقاضاکنندگان ارز و صادرکنندگان نقش عرضه کنندگان را ایفا می کنند. در این میان صرافی های بانکی و تضامنی نقش واسطه گران مالی را داشته و روند خرید و فروش را تسهیل می کنند.
سامانه ی نیما به عنوان حلقه ی مفقوده بین سامانه ی جامع تجارت و سامانه ی پنجره ی واحد تجارت فرامرزی ایفای نقش می کند.
یکی دیگر از مزایای استفاده از سامانه ی نیما، دسترسی تجار به طیف گسترده ای از صرافی های بانکی و تضامنی است و از این رو نیما می تواند رقابت سالمی بین صرافی های موجود در این سیستم ایجاد کند.
سامانه ی نیما چهار بازیگر اصلی دارد:
- واردکنندگان کالا و خدمات به عنوان متقاضیان ارز.
- صادرکنندگان کالا و خدمات (شامل دولت به عنوان صادرکننده ی نفت) به عنوان عرضه کننده ی ارز.
- واسطه گران شامل بانک ها و صرافی ها که منابع را از سمت عرضه کنندگان به متقاضیان هدایت می کنند.
- سیاستگذار که بر اساس پیش بینی منابع و مصارف، نرخ، دامنه ی آزادی نرخ، اولویت ها و سقف مصارف را از طریق سامانه کنترل می کند.
چگونه می توان در سامانه نیما معامله کرد؟
اگر به عنوان یک بازرگان قصد تأمین ارز موردنیازتان از طریق سامانه ارزی نیما دارید کافی است پس از مراجعه به سامانه ی جامع تجارت به آدرس ntsw.ir، در قسمت سفارش های غیر بانکی درخواست تأمین ارز را ثبت کنید.
به دلیل هماهنگی های موجود بین بانک مرکزی و وزارت سمت (صنعت، معدن و تجارت)، سفارش شما به سامانه برخط نیما منتقل شده و از سوی فروشندگان ارزی دیده خواهد شد.
در حال حاضر واردکنندگان کالا یا متقاضیان ارزی برای تأمین ارز موردنیاز خود می تواند به دو صورت عمل کنند؛ نخستین روش همان شیوه ی معمول و قدیمی است که واردکنندگان با مراجعه به بانک درخواست تأمین ارز داده و بانک مرکزی از طریق ارتباط با کارگزاری های داخلی و بانک های خارجی پرداخت ارزی به فروشندگان خارجی را انجام می دهد.
این روش باوجود تحریم های بانکی در حال حاضر عملاً قابل استفاده نیست. روش دیگر همان روشی که در قسمت های قبلی توضیح داده شد. مزیت این روش نسبت به روش قبلی عدم دخالت مستقیم سیستم بانکی است.
در واقع در روش تأمین ارز نیمایی صرافی های به عنوان واسطه ی اصلی تأمین ارز حضور دارند.
چند قدم قبل از نیما
سامانه نیما پیوندی ست میان دو سامانه «جامع تجارت» که بازرگانان در آن ثبت سفارش می کنند و سامانه «سنا» که صرافان در آن درخواست های خرید و فروش ارز را مشاهده می کنند.
در ابتدای کار بازرگانان باید سفارشات غیربانکی خود را در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. بانک مرکزی هم بر اساس آیین نامه اجرایی مواد ۵ و ۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، موظف است با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت از سامانه ارزی بهره برداری کند.
بدین ترتیب تمام درخواست های بازرگانان در سامانه جامع تجارت ثبت و در اختیار سامانه نیما قرار می گیرد. صرافی هایی که از طریق سنا به درخواست های خرید یا فروش ارز دسترسی دارند، می توانند از خدمات رایگان نیما برای برقراری ارتباط با متقاضیان، ارائه پیشنهاد و جذب تقاضاها، بدون نیاز به مراجعه حضوری استفاده کنند.
خدمات نیما
در فاز نخست، ثبت درخواست ها برای ارزهای یورو و یوآن امکان پذیر بود اما هم اکنون امکان درخواست برای تمامی ارزها به جز وون کره جنوبی، بات تایلند و ین ژاپن فراهم شده است.
در این سامانه ضوابط مربوط به تأمین ارز برای مسافران به خارج از کشور، دانشجویی و درمانی و سایر موارد در مبادی خروجی نیز فراهم شده است.
این طرح با همکاری صرافی بانک ها کلید خورده و قرار است با فراهم شدن شرایط لازم، صرافی های غیربانکی نیز به این سامانه بپیوندند.
مزایای استفاده از سامانه ی نیما
سامانه متشکل ارز نیمایی در حال حاضر توانسته جای خالی بانک ها را در تأمین ارز به خوبی پر کند. تعداد زیاد خریدار و عرضه کننده در این سامانه این بازار را به سمت رقابتی سالم، سوق داده است که یکسان سازی نرخ ارز در فروردین ماه سال ۹۷ از سوی دولت جمهوری اسلامی در این موضوع بی تأثیر نبوده است.
البته ناگفته نماند که در این راستا دولت نرخ ارز را با پیش بینی منابع و مصارف، اولویت های ارزی و سقف مصارف از طریق همین سامانه کنترل می کند.
لزوم به وجودآمدن سامانه متشکل ارزی
خروج بخش بزرگی از سرمایه ارزی در سال ۹۶ که بر اساس آمار صندوق بین المللی پول ۲۷ میلیارد دلار تخمین زده شد، دو علت داشت؛ بیش اظهاری و کم اظهاری.
این بدین معناست که یا صادراتی صورت نگرفته و یا کالاها به عنوان واردات ثبت سفارش شده ولی هیچ گاه وارد کشور نشده اند. البته در میان نباید از قاچاق گسترده ی کالاها بدون پرداخت حقوق گمرکی غافل شد.
این موضوع مقدمه ای برای تشکیل بازار ارز نیمایی و نظارت کامل بانک مرکزی بر جنبه های ارزی تجارت شد تا از این طریق تمامی واردات کشور به صورت رسمی و قانونی انجام شود.
مطابق قوانین تصویب شده بانک مرکزی، بانک ها می تواند پس از گرفتن تعهد از واردکننده کالا و تشکیل پرونده، درخواست ارزی او را به صورت حواله در سامانه نیما ثبت کرده و سفارش واردکننده را از طریق صرافی های موجود در سامانه انجام دهند.
علاوه بر این صادرکنندگان کالاها نیز باید تمامی ارز حاصل از صادرات خود را به جز مواردی که برای واردات از سوی او، بازپرداخت بدهی ارزی و یا سپرده گذاری مصرف می شود؛ در سامانه نیما به فروش برسانند.
ویژگی های اصلی سامانه نیما
نخستین ویژگی سامانه ارز نیمایی سازماندهی اطلاعات و داده های واقعی از عرضه و تقاضای ارز است که سبب می شود ارز موردنیاز بازرگانان در زمان مناسب در اختیارشان قرار بگیرد.
ویژگی بعدی این سامانه یکسان سازی و نظم دهی به فرآیند تأمین و تخصیص مصارف ارزی است
قابلیت آخر پوشش نیازمند ی های خرد علاوه بر نیازمندی های کلان ارزی است بدین معنی که علاوه بر تأمین ارز تجاری، می توان از سامانه ارز نیمایی برای تأمین ارز دارویی، دانشجویی و مسافرتی بهره برد.
دو نکته مهم در رابطه با سامانه نیما
۱- نکته حائز اهمیت این است که طبق قوانین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تمامی بانک ها علاوه بر این که می توانند حواله ای را از سمت خود بانک ایجاد کنند، پس از تشکیل پرونده و گرفتن تعهد از واردکنندگان کالا می توانند نسبت به ثبت درخواست ارز به صورت حواله در سامانه نیما و همچنین حواله ارز از طریق صرافی ها اقدامات لازم را انجام دهند.
۲- نکته مهم دیگری که باید به آن بپردازیم این است که تمامی صادرکنندگان کالا موظف هستند که ارز به دست آمده از صادرات کالای خود را از طریق سامانه نیما به بانک ها و صرافی های مجاز در کل کشور بفروشند.
در این میان صادرکنندگان کالا می توانند ارز حاصل از صادرات کالاهایی را که صرف مواردی همچون واردات توسط خود و یا باز پرداخت بدهی های ارزی و یا سپرده گذاری می کنند را به سامانه وارد نکرده و از فروش آن صرف نظر کنند.
