صندوق های سرمایه گذاری مشترک، یکی از روش های پرطرفدار سرمایه گذاری است که از ریسک معقولی برخوردار بوده و افراد می توانند به صورت بلندمدت انتظار بازدهی معقولی را از آن داشته باشند و یکی از آن ها صندوق سرمایه گذاری قابل معامله یا ETF است. صندوق های سرمایه گذاری مشترک با هدف مدیریت حرفه ای وجوه و کسب بازدهی مناسب از طریق تجمیع سرمایه افراد و سرمایه گذاری در اوراق بهادار، تشکیل شده اند و در سطح جهان تنوع بالایی دارند. به طور کلی، صندوق ها، در سه دسته از ابزارهای مالی سرمایه گذاری می کنند که عبارتند از:
- اوراق دارایی (سهام)
- اوراق بدهی (اوراق قرضه شرکتی)
- اوراق مشارکت دولتی (بدون ریسک)
بازده و واحدهای این ابزارها، با استفاده از ارزش خالص دارایی یا NAV ارزیابی و قیمت گذاری می شود. ارزش خالص دارایی Net Asset Value (NAV)، برابر است با مجموع تمام دارایی ها منهای تمام بدهی هایی که در یک سبد قرار می گیرد، تقسیم بر تعداد واحدهای سرمایه گذاری در صندوق. یکی از معروف ترین صندوق های سرمایه گذاری، صندوق سرمایه گذاری قابل معامله در بورس (EXCHANGE TRADED FUND) یا ETF نام دارد که مانند یک سهم در بازار سرمایه معامله و قیمت آن از طریق مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین می گردد. آن ها، ساختاری شبیه صندوق سرمایه گذاری مشترک داشته و در بازار بورس اوراق بهادار و با قیمتی نزدیک به NAV دادوستد می شوند. ارزش مبنای هر واحد سرمایه گذاری در صندوق های قابل معامله ۱۰٫۰۰۰ ریال است و NAV آن ها هر ۲ دقیقه یک بار محاسبه می گردد. دوره فعالیت آن ها، به صورت نامحدود بوده و حداقل و حداکثری برای سرمایه گذاری افراد حقیقی و حقوقی در نظر گرفته نشده است. بازخرید واحدهای آن ها در کوتاه مدت بدون پرداخت جریمه امکان پذیر بوده و دوره پرداخت وجه بازخرید واحدها حداکثر یک روز کاری است. به همین دلیل، نقدینگی و شفافیت قیمتی نسبتاً بالایی دارند.
تاریخچه پیدایش صندوق سرمایه گذاری قابل معامله (ETF)
پیشینه شکل گیری این صندوق ها، به بحران مالی سال ۱۹۸۷ بازمی گردد. در سال ۱۹۸۷ روز دوشنبه که به دوشنبه سیاه معروف است شاخص داوجونز ۵۰۸ واحد یا ۲۲٫۶۱ درصد سقوط کرد و باعث وارد آمدن زیان ۵۰۰ میلیارد دلاری به سرمایه گذاران در بورس شد. سرمایه گذاران صندوق های سرمایه گذاری مشترک در آن سال به این دلیل که برای کشف قیمت واحدهای خود و فروش آن باید تا پایان آن روز منتظر می ماندند، بیشترین ضرر را متحمل شدند. ازاینجا بود که ایده اولیه ایجاد صندوق قابل معامله مطرح شد. در تاریخ ۲۹ ژوئن سال ۱۹۹۳ اسپایدر (SPDR) که در حال حاضر بزرگ ترین ETF جهان است کار خود را آغاز نمود. سرمایه گذاری اصلی آن روی طلا است. در حال حاضر صندوق قابل معامله آرمان سپهر آشنا به عنوان قدیمی ترین صندوق بورسی کشور در حال فعالیت است؛ که در تاریخ ۰۷/۰۶/۱۳۹۲ فعالیت خود را آغاز نمود.
ویژگی های صندوق های قابل معامله
ETF به سه دسته سرمایه گذاری در سهام، سرمایه گذاری مختلط و سرمایه گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت تقسیم بندی می شوند. تفاوت این سه نوع، علاوه بر استراتژی معاملاتی آن ها، در کارمزد خریدوفروش آن ها است. ازجمله ویژگی های آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- به صورت آنلاین در بورس قابل معامله هستند
- دربرگیرنده تمامی انواع صندوق های سرمایه گذاری دیگر است. (درآمد ثابت – سهامی – مختلط – طلا – شاخصی و …)
- NAV آن ها هر ۲ دقیقه یک بار به روزرسانی می شود، بنابراین لازم نیست برای خریدوفروش واحدهای خود مانند صندوق های غیرقابل معامله منتظر کشف قیمت تا روز بعد بمانید.
- خریدوفروش آن ها معاف از مالیات است.
- کارمزدها
- کارمزد ETF از نوع درآمد ثابت فقط شامل کارمزد خریدوفروش واحد می شود کارمزد خرید ۰٫۰۰۰۷۲۵ و کارمزد فروش هم ۰٫۰۰۰۷۲۵ ضرب در کل قیمت خرید یا فروش است و درمجموع کارمزد خریدوفروش ۰٫۰۰۱۴۵ است.
- کارمزد ETF از نوع سهامی فقط شامل کارمزد خریدوفروش واحد می شود کارمزد خرید ۰٫۰۰۴۶۴ و کارمزد فروش هم ۰٫۰۰۴۷۵ ضرب در کل قیمت خرید یا فروش است و درمجموع کارمزد خریدوفروش ۰٫۰۰۹۳۹ است.
- کارمزد EFT از نوع مختلط فقط شامل کارمزد خریدوفروش واحد می شود کارمزد خرید ۰٫۰۰۲۴۳ و کارمزد فروش هم ۰٫۰۰۲۶۴ ضرب در کل قیمت خرید یا فروش است و درمجموع کارمزد خریدوفروش ۰٫۰۰۵۰۷ است.
- همچنین هزینه های عملیاتی ETF در مقایسه با سایر صندوق های سرمایه گذاری مشترک به دلیل انتقال هزینه های ارائه خدمات مشتری از صندوق به کارگزاری، کمتر است. مانند اغلب صندوق های غیرقابل معامله ضامن نقد شوندگی ندارد و در عوض رکن جدیدی به عنوان بازار گردان، فراهم آوردن نقد شوندگی آن ها را بر عهده دارد و در مواقعی که عرضه کننده ای وجود ندارد یا تقاضای دیگری وجود نداشته باشد خریدوفروش واحدها را انجام می دهد.
- تأسیس و فعالیت آن ها تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار است، بنابراین شفافیت اطلاعاتی قابل توجهی دارند.
- تفاوت اصلی EFT با صندوق های سرمایه گذاری مشترک افزایش نقد شوندگی با بهره گیری از پتانسیل بازار بورس است.
- ترکیب دارایی های صندوق های بورسی
- هر نوع از صندوق های سرمایه گذاری درآمد ثابت، سهامی، مبتنی بر طلا، شاخصی و مختلط می توانند به صورت قابل معامله در بازار بورس ارائه شوند. آن ها با توجه به نوع فعالیتشان ترکیب دارایی متفاوتی دارند. مثلاً ترکیب دارایی ETF سهامی مشابه صندوق های سهامی است و یا ETF شاخصی پیرو ترکیب دارایی استاندارد صندوق های شاخصی هستند و تنها تفاوت آنها با نوع معمولی آن در نوع ارائه و خریدوفروش آن ها است.
ETF برای چه افرادی مناسب است؟
این سرمایه گذاری، می تواند برای همه مناسب باشد چون هم امکان بهره مندی از تنوع سبد خرید و هم کاهش میزان ریسک پذیری در این صندوق ها وجود دارد. علاوه بر این، سرمایه گذاری در آن برای افرادی که علاقه مند به بازار سهام هستند، جذاب است؛ اما باید توجه کرد که صبر داشتن بسیار مهم است و حداقل باید مدت ۶ ماه زمان گذاشت تا به بازده مناسبی رسید.
مزایای صندوق قابل معامله (ETF) چیست؟
۱- خرید و فروش آسان و نقد شوندگی خوب
واحدهای سرمایه گذاری آن ها به آسانی و به صورت آنلاین قابل معامله هستند این قابلیت از بزرگ ترین مزیت این نوع از صندوق ها است که آن ها را قابل رقابت با سرمایه گذاری در بازار سهام است. همچنین زمان بازپرداخت مبلغ فروش این واحدها حداکثر ظرف مدت ۳ روز به حساب مشتری انتقال می یابد؛ بنابراین آن ها نقد شوندگی بهتری نسبت به نوع غیرقابل معامله خود را دارند.
۲- محاسبه NAV آنی
میزان NAV یا ارزش خالص دارایی های صندوق ها معمولاً برای روز کاری بعد محاسبه می شود یعنی برای خرید یک واحد سرمایه گذاری آن ها باید قیمت فردا آن واحد محاسبه شود ولی در ETF میزان NAV هر دو دقیقه محاسبه می شود و برای خرید آنلاین و محاسبه قیمت هر واحد مشکلی وجود ندارد.
۳- معافیت مالیاتی
طبق قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی، خریدوفروش واحدهای سرمایه گذاری ETF معاف از مالیات است؛ و همان گونه که قبلاً ذکر شد برای خریدوفروش این واحدها هیچ گونه مبلغی جز کارمزد خریدوفروش دریافت نمی شود.
۴- بدون نیاز به صف خریدوفروش
درست است که ساز و کار سرمایه گذاری در این صندوق ها مشابه بازار سهام است اما سرمایه گذاران برای معامله واحدهای آن ها نیازی به منتظر بودن در صف خرید و یا فروش ندارند و به صورت آنی قابل معامله هستند.
۵- شفافیت
صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در طول روز و هنگامی که بازارها باز هستند، خریدوفروش می شوند. قیمت گذاری سهام آن ها در طول ساعت کاری بورس به صورت پیوسته است؛ بنابراین سرمایه گذاران آنها در لحظه می دانند چه مبلغی برای خرید سهام پرداخت کرده یا چه مبلغی برای فروش سهام دریافت می کنند.
شفافیت احتمال تقلب یا سوءاستفاده از طرف مدیران صندوق را کاهش می دهد.
۶- هزینه های پایین تر
هزینه های عملیاتی صندوق بورسی نسبت به صندوق سرمایه گذاری غیرقابل معامله کمتر است. دلیل آن انتقال هزینه های ارائه خدمات مشتری از صندوق به کارگزاری است.
۷- معایب ETF چیست؟
امکان خریدوفروش لحظه ای در بورس همان طور که می تواند به عنوان مزیت این نوع صندوق ها مطرح شود اما در شرایطی می تواند برای سرمایه گذاران نوپا که کمتر توانایی کنترل هیجانات خود را دارند زیان آور باشد، چون برای دستیابی به بازدهی مطلوب نیاز به صرف زمان مناسب است؛ اما افراد تازه کار شاید کند بودن و یا ضرر کوتاه مدت احتمالی را نتوانند تحمل کنند و با ضرر سرمایه خود را خارج کنند. درصورتی که ذات سرمایه گذاری در صندوق های غیرقابل معامله در بورس بر اساس سرمایه گذاری میان مدت و یا بلندمدت است.
۸- انواع ETFها
در دنیا انواع متنوعی از آن ها وجود دارد که به خوبی متنوع شده اند و این اجازه را می دهند تا یک پرتفوی با تنوع خوب با سرمایه گذاری در چند ETF حاصل شود.
یک صندوق ممکن است دارایی ها متفاوتی داشته باشد. به عنوان مثال یک ETF ممکن است ترکیبی از سهام، سپرده بانکی، شمش طلا، اوراق خزانه دولتی، مقداری پول نقد، سکه، ارز یا ترکیبی از تمامی این موارد داشته باشد. انتخاب نوع ETF به روحیه و انتظار بازدهی افراد بستگی دارد. برای خرید آنها بهتر است دیدگاه میان مدت و بلندمدت (بیش از ۶ ماه) وجود داشته باشد.
لیست صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس
در حال حاضر ۲۹ ETF در کشور فعالیت می کنند که از میان آن ها ۱۲ عدد با درآمد ثابت، ۸ عدد سهامی، ۴ عدد طلا، ۳ عدد مختلط و ۲ عدد شاخصی هستند. برای اطلاع از لیست صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس، می توانید به سایت سازمان بورس و اوراق بهادار، مراجعه کنید.
بهترین ETF را چگونه شناسایی کنیم؟
برای شروع سرمایه گذاری، باید کارنامه ETF را در بازه حداقل ۶ ماهه بررسی کنیم و بر اساس وضعیت فعالیت و میزان بازدهی، آن را انتخاب کنیم.
و سپس از طریق یک کارگزاری معتبر برای خرید واحدهای سرمایه گذاری اقدام کنید.
چگونه ETF بخریم؟
خرید واحدهای ETF، مستلزم دارا بودن کد معاملاتی فعال در سیستم شرکت سپرده گذاری مرکزی است. واحدهای خریداری شده بانام هستند و گواهی خرید مربوطه توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه صادر می شوند. آن ها از تمام دفاتر کارگزاری ها و سامانه برخط معاملات قابل معامله هستند که این امر، سرمایه گذاری در ETF و خروج از آن را بسیار آسان نموده است. با خریدوفروش واحدهای این صندوق ها، درصدی به عنوان کارمزد معاملات از حساب سرمایه گذار کسر می گردد. ارزش خالص دارایی های این صندوق ها به لحظه محاسبه و به اطلاع سرمایه گذاران می رسد. آن ها معمولاً هیچ تقسیم سودی ندارند و همه سود سرمایه گذاری در NAV آن خلاصه می شود. از دیگر مزیت های آن ها، ارزان بودن آن ها نسبت به سایر صندوق های سرمایه گذاری مشترک است؛ زیرا خریداران ETF از طریق کارگزاران بورس، معاملات خود را انجام می دهند و بنابراین هزینه های بازاریابی وجود ندارد و به دلیل اینکه بیش تر آن ها به شکل منفعل مدیریت می شوند، معمولاً هزینه های کمتری نسبت به سرمایه گذاری در صندوق های دیگر دارند.
