اقتصاد ایران و قیمت جهانی نفت

پرواضح است که قیمت جهانی نفت بر شاخص های بورس معتبر دنیا  تأثیرگذار است. حال این تأثیر بر بورس ایران که درآمد حاصل از فروش نفت نقش پررنگ تری در اقتصاد ایران دارد، حائز اهمیت است. در ایران حدود ۷۰% از درآمد دولت صرفاً از محل فروش نفت است و تنها %۳۰ آن از محل مالیات از کسب وکارها هست. پس هنگامی که قیمت نفت بالا برود، درآمد ارزی دولت زیاد می شود و چون اغلب مدیریت خوبی روی این درآمد نمی شود می تواند باعث افزایش پایه پولی و درنتیجه تورم شود که تورم  نیز باعث رشد شاخص کل بورس می شود.

علت افزایش تورم با افزایش قیمت نفت به این علت است که با افزایش قیمت نفت، درآمد دولت افزایش می یابد. درنتیجه دولت نیز مخارج خود را افزایش می دهد. حال اگر قیمت نفت مجدداً افت کند، درآمد دولت کم می شود ولی هزینه هایش هنوز بالاست. در این شرایط آسان ترین راه برای دولت برای جبران کسری بودجه اش چاپ پول است که موجب ایجاد تورم می شود. اتفاقی که در سال ۹۲ برای ایران افتاد و یا به صورت جدی تر گریبان گیر دولت ونزوئلا شد. البته اخیراً درآمد مازاد دولت در زمان افزایش قیمت نفت در صندوق ذخیره ارزی ایران پس انداز می شود تا از این مشکل جلوگیری کند.

نوسانات قیمت جهانی نفت و اثر آن بر صنایع بورس

اما دو صنعت پتروشیمی و پالایشی به علت ماهیتی که دارند تأثیر مستقیمی از قیمت نفت جهانی می گیرند. تقریباً %۲۵ ارزش بازار متعلق به صنعت پتروشیمی  و همینطور صنعت  پالایشی نیز تقریباً %۹ ارزش کل بازار بورس ایران است. قبل از بررسی علت تأثیرپذیری این دو صنعت از قیمت نفت خام در مورد ماهیت این دو صنعت یک توضیح مختصری می دهیم:

صنعت پالایشگاهی در بورس

شرکت های پالایشی وظیفه تبدیل نفت خام (crude oil) به فرآورده های مفیدتر مانند: گاز مایع، نفت سفید، بنزین، گازوئیل، نفت کوره، آسفالت و قیر را دارد. یعنی نفت خام که از منابع استخراج شده را خریداری کرده و مواد مذکور را تهیه و می فروشد.

صنعت پتروشیمی در بورس

شرکت های پتروشیمی محصولات تولیدشده توسط پالایشگاه ها را طی فرآیندی به محصولات متفاوت نظیر متانول، پی.وی.سی، کود و سموم شیمیایی و…  تبدیل می کنند.

اما چرا صنعت پالایشی و پتروشیمی می تواند از افزایش قیمت نفت سود ببرد؟ 

مهم ترین عامل برای صنعت پالایشی افزایش سوبسیدی است که از دولت می گیرد. زیرا شرکت های پالایشی نفت خام را از وزارت نفت به قیمت %۹۵ بازار جهانی می خرند. یعنی با %۵ تخفیف می خرند پس هرچه قدر قیمت نفت بالاتر رود، مبلغ تخفیف آن ها نیز افزایش می یابد. در صنعت پتروشیمی نیز برخلاف تصور عموم مردم که باعث گران تر شدن مواد اولیه موردنیاز کارخانه می شود، افزایش قیمت نفت باعث افزایش قیمت محصولات در خارج از کشور می شود و چون خیلی از این شرکت ها صادرات محور هستند فروش شرکت نیز افزایش می یابد.

چه صنایعی با افزایش قیمت نفت متضرر می شوند؟

هر صنعتی که در آن تأمین انرژی از نفت و مشتقات نفتی صورت می گیرد، مثل صنعت سیمان، فلزات اساسی و… افزایش قیمت نفت باعث افزایش هزینه های شرکت می شود. درصورتی که برخلاف صنعت پتروشیمی، قیمت محصول نهایی آن ها ثابت می ماند. در صنعت فولاد  نیز چون حدود %۱۵ هزینه های آن مربوط به انرژی مصرفی است، اگر قیمت نفت افزایش یابد، هزینه های شرکت نیز افزایش می یابد.

نویسنده: خشایار بدیعی