با رشد نماییِ تعداد رمزارزها در سال‌های اخیر، ضرورت و اهمیت صرافی‌های ارز دیجیتال نیز افزایش یافته است. صرافی‌های ارز دیجیتال به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که به خرید و فروش فوری رمزارزها بپردازند. سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که چه جور صرافی‌ای را برای معاملات رمزارزی خود انتخاب کنیم؟ برای پاسخ‌دادن به این پرسش لازم است ابتدا تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز را دریابید.
صرافی متمرکز
قبل از آشنا شدن با تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز بهتر است هر کدام را به تنهایی بشناسیم. صرافی متمرکز (Centralized Exchange)، همان‌طور که از نامش پیداست، همانند واسطه‌ای میان خریداران و فروشندگان ارزهای دیجیتال عمل می‌کند. تقریباً تمام تراکنش‌های رمزارزها از طریق صرافی‌های متمرکز انجام می‌شوند و این صرافی‌ها بیشتر از سایر صرافی‌ها مورد اعتماد عموم قرار دارند.
اما صرافی متمرکز یا به‌اختصار CEXs عملاً چگونه کار میکنند؟ صرافی‌های متمرکز پلتفرم‌هایی هستند که به کاربران خود اجازه می‌دهند تا با استفاده از ارزهای فیاتی مانند دلار یا یورو و همچنین با استفاده دارایی‌های رمزنگاری‌شده‌ای مثل بیت‌کوین (BTC) و اتریوم (ETH) به خرید و فروش و مبادلة ارزهای دیجیتال بپردازند. صرافی‌های متمرکز همچون کارگزاران قابل‌اعتمادی هستند که از وجوه و دارایی‌های شما نگهداری میکنند.
از جمله صرافی‌های متمرکز معتبر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بایننس (Bitfinex)
- کوین‌بیس (Coinbase)
- جمینی (Gemini)
- جی‌دی‌ای‌ایکس (GDAX)
- هوبی گلوبال (Huobi Global)
- کراکن (Kraken)
مزایای صرافی متمرکز
- برخورداری از رابط کاربری آسان و کاربرپسند
- بهره‌مندی از یک لایة اضافی امنیت و اطمینان‌پذیری
معایب صرافی متمرکز
- آسیب‌پذیری بالا در برابر تهاجم هکرها و تهدیدات سایبری
- هزینه‌داشتنِ خدمات صرافی در قالب کارمزدها
- کنترل یک صرافی توسط یک نهاد متمرکز ممکن است دست‌کم از لحاظ نظری برچیده و منسوخ شود.
صرافی غیر متمرکز
صرافی غیر متمرکز (Decentralized Exchange) جایگزینی برای صرافی متمرکز ارز دیجیتال به‌حساب می‌آید؛ با این تفاوت که در آن هیچ نهادی مسئول و متصدی دارایی‌های شما نیست. برخلاف صرافی‌های متمرکز کلاسیک، در صرافی‌های غیر متمرکز از قراردادهای هوشمند و اپلیکیشن‌های غیر متمرکز برای اجرای خودکار معاملات و تراکنش‌ها استفاده می‌شود.
این صرافی از امنیت بسیار بیشتری برخوردار است؛ چراکه با فرض اینکه قرارداد هوشمند به‌درستی ساخته شود، هیچ نفوذی در آن ممکن نیست.
اما غیر متمرکز در اینجا به چه معناست؟ تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز در این است که صرافی‌های غیر متمرکز با بهره‌مندی از بلاکچین به کاربران اجازه می‌دهند تا خود ادارة دارایی‌هایشان را در دست بگیرند. اما صرافی‌های غیر متمرکز (DEXs) عملاً چگونه کار میکنند؟ صرافی‌های غیر متمرکز یا از الگوی سنتی دفترسفارش استفاده میکنند یا از مدل بازارگردانیِ خودکار (AMM) بهره می‌گیرند.
در الگوی دفتر سفارش:
- سفارش فروش توسط صاحب توکن ایجاد می‌شود تا بتواند دارایی‌هایش را با سایر دارایی‌های موجود در پلتفرم مبادله کند. صاحب توکن مقدار و قیمت مطلوب توکنی را که می‌خواهد بفروشد تعیین می‌کند و همچنین محدودة زمانی دلخواه برای قبول قیمت‌های پیشنهادی را مشخص می‌کند.
- سایر کاربران می‌توانند قیمت‌های پیشنهادی خود برای خرید توکن مورد نظر را در قالب ثبت سفارش خرید ایجاد کنند؛ البته بعد از آنکه سفارش فروش تکمیل شد.
- بعد از آنکه فروشندگان زمان را تعیین کنند، هر دو طرف سفارش‌ها را بررسی و تمام آن‌ها را اجرا خواهند کرد و بدین طریق یک معامله انجام می‌شود.
در مدل بازارگردانی خوکار (AMM):
- نقدینگی لازم برای معامله و مبادلة دارایی‌ها و همچنین طرف دیگر مبادله در قرارداد هوشمند ذخیره شده است. افراد می‌توانند وجوه خود را در اختیار استخر نقدینگی صرافی‌های متمرکز بگذارند و با کمک به تأمین مالی وجوه مورد نیاز به انجام مبادلات صرافی از کارمزد انجام مبادلات بهره‌مند شوند.
- هنگامی که یک کاربر در استخر نقدینگی مبادله (Swap) انجام می‌دهد، تراز دارایی‌های موجود در استخر به‌نسبت 50/50 مجدداً ارزشگذاری می‌شود و قیمت توکن‌ها نیز در پی عرضة جدید تغییر میکنند.
- وقتی سوآپ بزرگی در یک استخر انجام شود و نقدینگی کافی هم وجود نداشته باشد، در این حالت معامله‌گر با مشکلی به نام لغزش (Slippage) مواجه می‌شود؛ یعنی حالتی که به دلیل کمبود نقدینگی قیمت خرید بیشتر از قیمت بازار تعیین می‌شود.
ازجمله صرافی‌های غیر متمرکز معتبر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پنکیک‌سوآپ (PancakeSwap)
- یونی‌سوآپ (Uniswap)
- سوشی‌سوآپ (Sushiswap)
- کِرو فایننس (Curve)
- ونوس (Venus)
صرافی غیر متمرکز در پی کاستی‌های صرافی متمرکز پدید آمد
صرافی‌های غیر متمرکز ابتدا برای تسریع اجرای تراکنش‌ها و صرفه‌جویی در میزان تراکنش‌ها و در واکنش به صرافی‌های متمرکز پدید آمدند. درواقع صرافی‌های غیر متمرکز با حذف واسطه‌هایی که کارمزد دارند می‌کوشند اهداف خود را تحقق ببخشند.
یونی‌سوآپ یکی از بزرگ‌ترین صرافی‌های غیر متمرکز جهان است که ادعا می‌کند از مزیت «رانت استخراج صفر» برخوردار است. لازم است کمی در مورد مفهوم رانت توضیح دهیم: رانت به منفعتی گفته می‌شود که به عاملین استخراج بیش از آنچه که ارزش‌آفرینی دارند پرداخت می‌شود. درواقع صرافی یونی‌سوآپ ادعا می‌کند که واسطه‌های غیرضروری انجام تراکنش‌ها را کاملاً حذف کرده است و از این طریق مبلغ تراکنش‌ها را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده است.
صرافی یونی‌سوآپ در اواخر سال 2021 بابت تراکنش‌های خود 0.05 درصد از ارزش کل تراکنش را به‌عنوان کارمزد دریافت می‌کرد؛ در‌حالی‌که صرافی‌های متمرکز معتبری همچون کوین‌بیس، بایننس و کراکن به‌ترتیب 0.2 درصد، 0.1 درصد و 0.2 درصد از ارزش کل تراکنش را بابت کارمزد اخذ می‌کردند.
مزایای صرافی غیر متمرکز
- تراکنش‌ها به‌صورت کاملاً خصوصی و ناشناس انجام می‌شوند.
- نیازی به حضور نفر سوم یا شخص ثالث نیست.
- کارمزدها میان تأمین‌کنندگان نقدینگی توزیع می‌شود و در انحصار یک نهاد متمرکز نیست.
معایب صرافی غیر متمرکز
- امکان معاملة ارزهای فیات وجود ندارد.
- ریسک ضررهای ناگهانی بزرگ برای تأمین‌کنندگان نقدینگی وجود دارد.
- امکان کمبود نقدینگی وجود دارد و این مشکل کار را برای اجرای سفارش‌های کلان دشوار می‌کند.
مقایسه صرافی متمرکز با صرافی غیر متمرکز
حالا که ذهنیت روشن‌تری نسبت تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز پیدا کرده‌اید، بهتر است امکانات، امنیت، تنوعِ دارایی‌هایِ رمزنگاری‌شده، نقدشوندگی، کارمزدها و مقررات قانونی این دو نوع صرافی را با هم مقایسه کرده و به تفاوت‌های اصلی آن‌ها اشاره کنیم.
امکانات
صرافی‌های متمرکز از نظر امکانات و ویژگی‌ها یک برتری ویژه نسبت به صرافی‌های غیر متمرکز دارند. شما می‌توانید در این صرافی‌ها از امکانات ویژه‌ای مانند معاملات مارجین، ابزارهای مدیریت دارایی و انواع سفارش‌گذاری‌‌های پیشرفته بهره‌مند شوید.
از طرف دیگر، مشتریان صرافی‌های غیر متمرکز دسترسی محدودی به انواع سفارش‌ها دارند و همچنین نمی‌توانند از امکان معاملات مارجین یا چیزی مشابه به آن برخوردار شوند. البته شاید با پیشرفت روزافزون این صنعت صرافی‌های غیر متمرکزی وارد میدان شوند و امکانات بیشتری برای کاربران فراهم کنند.
امنیت
به‌ندرت در صرافی‌های متمرکز کلاهبرداری رخ می‌دهد. اغلب رمزارز ناشناخته‌ای تبلیغ می‌شود و مردم هم به هوای اوج قیمت آن را خریداری کنند و بعد از آنکه سرمایة کلانی جمع شد، متصدیان آن رمزارز پول‌ها را برمی‌دارند و فلنگ را می‌بندند.
علاوه‌براین، صرافی‌های متمرکز اطلاعات حیاتی شما را به‌دقت محافظت میکنند تا مثلاً اگر روزی رمز ورود به حساب کاربری خود را فراموش کردید بتوانید آن اطلاعات را به کمک صرافی بازیابی کنید. چنین خدمتی از سوی صرافی‌های متمرکز به کیف‌پول باهت دارد.
اگر در یک صرافی غیر متمرکز طعمة یک کلاهبرداری شوید، هیچ راهی برای بازگرداندن پولتان وجود نخواهد داشت. گذشته از این، اگر عبارت سید (Seed Phrase) خود را فراموش کنید، از آنجا که مالک کیف‌پول خودتان هستید، نمی‌توانید گذرواژة خود را تغییر دهید.
تنوع دارایی‌های رمزنگاری‌شده
تا تاریخ نگارش این مقاله چیزی بالغ بر 4000 رمزارز منحصربه‌فرد در بازار کریپتو وجود دارد. برای اینکه یک دارایی رمزنگاری‌شده بتواند در لیست یک صرافی متمرکز قرار بگیرد باید واجد شرایط زیر باشد:
- احراز معیار‌های امنیتی
- فعالیت‌های معاملاتی
- الزامات تنظیم‌گری
اما در مورد صرافی‌های غیر متمرکز چه؟ هر دارایی و رمزارزی باهر شرایطی می‌توانند در لیست یک صرافی غیر متمرکز قرار بگیرند. این یعنی که ریسک چنین صرافی‌هایی بیشتر است و از طرف دیگر هم بدین معناست که می‌توانید دارایی‌های جدیدِ مورد تقاضا را هم معامله کنید. به عبارت دیگر، بدون تحقیق و بررسی لازم ممکن است به سراغ دارایی‌ها و رمزارزهای بی‌ارزش و بنجل بروید.
نقدینگی
یکی دیگر از نقطه‌ضعف‌های صرافی غیر متمرکز نقدشوندگی پایین است و نسبت به صرافی‌های متمرکز در این مورد می‌لنگند. به‌تازگی برخی از صرافی‌های غیر متمرکز برای حل این مشکل به سراغ راهکاری رفته‌اند که سازوکار نقدشوندگی جدیدی را برای حل این معضل ارائه داده است: بازارگردان‌های خودکار (AMMs).
با اینکه چنین راهکاری بسیار ارزشمند است اما متأسفانه این مدل نمی‌تواند به دقت و عملکرد دفترسفارش و نقدشوندگی متمرکز برسد.
تذکر: نقدینگی و نقدشونگی را با هم یکی نگیرید. این دو مفهوم گرچه با هم مرتبطند، اما با هم تفاوت دارند. نقدینگی به جریان وجوه گفته می‌شود و نقدشوندگی یک خاصیت مالی است که به سرعت و سهولت تبدیل‌شدن یک دارایی به پول نقد اشاره دارد.
کارمزدها
اکثر معامله‌گران ارزهای دیجیتال نسبت به کارمزدهای معاملاتی خود حساس هستند. یک صرافی غیر متمرکز لیبل سفید در هر تراکنش درصد مشخصی را به‌عنوان کارمزد از مشتری اخذ می‌کند و از این جهت مشابه صرافی‌های متمرکز است؛ با این تفاوت که صرافی‌های متمرکز بهازای هر معامله کارمزد دریافت میکنند.
وقتی در یک صرافی غیر متمرکز تراکنش انجام می‌دهید، برای اینکه تراکنشتان از طریق بلاکچین تأیید شود، باید خودتان را برای پرداخت کارمزدی با عنوان گس (Gas) آماده کنید و این هزینه بسته به نوع بلاکچین می‌تواند برایتان گران تمام شود. البته ناگفته نماند که کارمزدهای یک صرافی متمرکز به‌خاطر هزینه‌های واسطه‌ای بیشتر است.
سرعت
سرعت بالا یکی از مزایای صرافی متمرکز به حساب می‌اید. این صرافی‌ها نسبت به صرافی‌های غیر متمرکز سرعت بیشتری در تکمیل تراکنش‌ها دارند. میانگین سرعت تکمیل تراکنش در صرافی‌های متمرکز به‌طور میانگین 10 ثانیه است و تطبیق و اجرای سفارش در صرافی‌های غیر متمرکز 15 ثانیه.
کاربرد و موارد استفاده
از نظر کاربرد هم صرافی متمرکز دست بالا را دارد و استفاده از آن بسیار آسان‌تر است. کاربران می‌توانند با واسطه و پرداخت کارمزدی ناچیز به‌آسانی به پول خود دسترسی داشته باشند (از طریق کارت‌های اعتباری یا خودپردازها). همچنین ابزارهایی مثل اپلیکیشن‌های بانکداریِ آنلاین در اختیار کاربران قرار دارد که می‌تواند دارایی‌ها را به تصویر بکشد.
حیطه اختیار کاربری
برتریِ صرافی غیر متمرکز در این است که کاربرانش کنترل دارایی‌های خود را در دست دارند. اما در صرافی‌های متمرکز اختیار مدیریت دارایی دیگر با کاربران نیست و به خود صرافی واگذار می‌شود . البته همین‌که دارایی در اختیار کاربران قرار ندارد باعث شده تا سرعت اجرای تراکنش در صرافی‌های متمرکز بیشتر باشد؛ هرچن که ممکن است این دارایی‌های مورد سرقت قرار بگیرند.
یک مثال واقعی از این ریسک در تاریخ کریپتو داریم: 713 میلیون دلار در سال 2018 دزدیده شد که بیشتر آن به‌خاطر حفرة امنیتی موجود در صرافی کوین‌چک بود.
پیروی از مقررات
صنعت کریپتو و اهالی‌اش از ابتدا با چالش‌های تنظیم‌گری روبه‌رو بوده‌اند و صرافی‌های غیر متمرکز هم همواره با بیشترین چالش‌‌ها مواجه شده‌اند. صرافی‌های متمرکز از این جهت وضعیت آسوده‌تری دارند؛ چراکه این صرافی‌ها از مقررات تبعیت میکنند و با نهادهای تنظیم‌گری محلی هم مطابقت دارند. صرافی‌های متمرکز با الزامی‌کردن احراز هویت (KYC) و نگهداری از پایگاه داده‌های این فرآیند و همچنین با استفاده از نرم‌افزار سعی میکنند تا از صحّت معاملات مطمئن شوند و منفذ و راه‌فراری باقی نگذارند.
تنظیم‌گری و مقررات
دولت‌ها مسئولیت تنظیم‌گری و کنترل اکثر صرافی‌های متمرکز را به عهده دارند. معاملات رمزارزها ممکن است در برخی از کشورها ممنوع باشد ــ ازجمله چین، کره‌جنوبی، هند و روسیه ــ و در نتیجه به نفع صرافی‌های متمرکز است که تابع مقررات عمل کنند.
از سوی دیگر، دولت‌ها و نهادهای تنظیم‌گری کنترلی روی صرافی‌های غیر متمرکز ندارند و این صرافی‌ها از دخالت این نهادها در امان هستند. این بزرگ‌ترین مزیت این صرافی‌هاست؛ هرچند این مزیت با مشکلاتی هم همراه است. مثلاً این صرافی‌ها خدمات پشتیبانی ندارند.
خلاصه تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز
| ویژگی‌ها | صرافی متمرکز (CEX) | صرافی غیر متمرکز (DEX) |
|---|---|---|
| سهولت استفاده | کاربرپسند | پیچیده |
| امنیت | ریسک هک‌شدن | ریسک سوء‌استفاده از قرارداد هوشمند |
| امکانات | تنوع امکانات | امکانات محدود |
| سرعت | سرعت بیشتر | محدودیت سرعت به‌خاطر تأیید بلاکچین |
| کارمزد | کارمزدهای بالاتر | کارمزد گس |
| حجم معاملات | زیاد | اندک |
| نقدشوندگی | زیاد | اندک |
| تنظیم‌گری و مقررات | تبعیت از مقررات | عدم تبعیت از مقررات |
| پرداخت فیات | دارد | ندارد |
سخن پایانی
با اینکه پلتفرم صرافی‌های متمرکز کاربرپسندتر و ایمن‌تر است، اما باید بپذیریم که پیدایش صرافی‌های غیر متمرکز به انقلابی مالی شبیه است و احتمالاً در آینده به استاندارد صنعت کریپتو تبدیل خواهد شد. اما معامله‌گران بیشتر از آنکه دل‌نگران آینده باشند فعلاً می‌خواهند سود کسب کنند و باید با آگاهی کامل بر تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز دست به انتخاب یکی از آن دو بزنند.
صرافی‌های متمرکز از لحاظ مزیت‌های کوتاه‌مدت دست بالاتر را دارند و ورودی امن و راحت برای کاربران فراهم می‌سازند؛ اما نباید فراموش کنید که همراه با این مزایا مخاطرات گران‌تری هم به‌همراه دارند. نکتة کلیدی اینجاست که شما می‌توانید بنا به نیازهایتان و درنظرگرفتن مزایا و معایب هر دو گزینه دست به انتخاب بزنید. قانون طلایی معاملة رمزارزها را فراموش نکنید: «تنها مقداری سرمایه‌گذاری کنید که توان ازدست‌دادنش را داشته باشید».
کاربران می‌توانند دارایی‌های دیجیتال را با استفاده از صرافی‌های متمرکز و غیر متمرکز معامله کنند. هر صرافی از ابزار و روش‌های متفاوتی برای انجام معملات استفاده می‌کند: صرافی متمرکز از سرورهای متمرکز برای مدیریت دارایی‌ها و اعتبارسنجی تراکنش‌ها بهره می‌گیرد و صرافی غیر متمرکز نیز قرارداد هوشمند را به کار می‌‌برد.
هر پلتفرمی دارای مزایا و معایب مخصوص خود است و هیچ نوش‌دارویی وجود ندارد که عاری از عیب باشد.
